Το «Ταξίδι του Ορφέα» ξεκινά

Ιστορίες από Ειδομένη και... Μικρά Ασία ενώνονται μουσικά στο ντοκιμαντέρ των Κ. Κουκουμάκα, Ντίνας Σύρπου και Θ. Δαδή

Συνέντευξη στην
Ελένη Σκάρπου

Τι είναι αυτό που τελικά μας ενώνει, όταν η γλώσσα, η ιστορία, το γεωγραφικό σημείο, οι συνήθειες, τα ήθη και τα έθιμα στέκονται ανάμεσά μας και χτίζουν τοίχους και σύνορα;
Το «Ταξίδι του Ορφέα» αποδεικνύει περίτρανα ότι οι άνθρωποι συναντιόμαστε και μοιραζόμαστε εμπειρίες και διαδρομές με πόνο και θυσία, με δυσκολία και με αυταπάρνηση. Κάποιοι έχουν την τύχη να αναγκάζονται να εγκαταλείψουν

Πρεμιέρα

Το ντοκιμαντέρ της Ντίνας Σύρπου και του Κώστα Κουκουμάκα, που σκηνοθετεί ο Θεόφιλος Δαδής, κάνει πρεμιέρα στο 20ό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης με προβολές στις 9 και τις 10 Μαρτίου και μας αποκαλύπτει το μονοπάτι της μουσικής ως τρόπο έκφρασης και κοινή γλώσσα στο μακρύ ταξίδι των προσφύγων.

Από την Ειδομένη και τη Λέσβο με τα συριακά, ιρακινά και αφγανικά τραγούδια ως τη Μικρά Ασία και τους πρόσφυγες του '22, που μας έφεραν το ρεμπέτικο επηρεάζοντας μια για πάντα το ελληνικό λαϊκό τραγούδι... οι εικόνες που θα λάβουμε θα είναι πολλές. Ομορφο παράδειγμα, μεταξύ άλλων, ένας επιζών της Μικρασιατικής Καταστροφής, ο οποίος θυμάται την πρώτη φορά που άκουσε τον Βασίλη Τσιτσάνη στην Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης. «Είναι ταυτόχρονα θλιβερό και ενθαρρυντικό να συναντάς ανθρώπους που είχαν μια κανονική ζωή και ξαφνικά έπρεπε να πάρουν τα παιδιά τους και μια τσάντα με ρούχα για να φύγουν στο άγνωστο.

Αν δεν έχεις προσφυγικά βιώματα ή διηγήσεις των παππούδων σου, δεν είναι εύκολο να κατανοήσεις σε όλο το εύρος του αυτό το συναίσθημα. Υπήρχαν μέρες γυρισμάτων που επέστρεφα στο σπίτι καταρρακωμένος, όμως όταν άκουγα ξανά με προσοχή τα λόγια των προσφύγων έπαιρνα εγώ δύναμη από αυτούς» αναφέρει ο Κώστας Κουκουμάκας και επιμένει ότι η μουσική είναι το πρώτο πράγμα από το οποίο πιάνονταν όλοι ώστε να επικοινωνήσουν με ξένους ανθρώπους και να γίνουν αποδεκτοί.

«Η μουσική κάθε λαού στηρίζεται στις μνήμες, στις παραδόσεις, στις πολιτισμικές ρίζες και στην ιστορία του. Αυτό που πολλές φορές ξεχνάμε είναι ότι οι ιστορίες των χωρών της Νοτιοανατολικής Μεσογείου συναντώνται σε πολλές χρονικές στιγμές. Δεν είναι τυχαίο ότι μέσα από το ντοκιμαντέρ μας διαπιστώσαμε πόσα κοινά όργανα ή όμοια μοτίβα υπάρχουν στη μουσική παράδοση της Ελλάδας, της Συρίας ή της Τουρκίας. Ακόμη και ο χορός των Κούρδων στη γιορτή του Νewroz μάς θύμισε τον πυρρίχιο» λέει η Ντίνα Σύρπου.

Η ίδια παραδέχεται ότι δεν ήθελαν να αναδείξουν απλώς τις τραγικές πτυχές του Προσφυγικού, αλλά να σταθούν δίπλα στον άνθρωπο, σε όσα εκείνος είχε ζει, στις μουσικές που είχε ακούσει στην καθημερινότητά του. «Χρειάστηκαν πολλές ώρες σκληρής δουλειάς και ατέλειωτα ξενύχτια για να φθάσουμε στο “Ταξίδι του Ορφέα” όπως το φανταστήκαμε» εξομολογείται η Ντίνα.

Η ρεαλιστική αποτύπωση της ανθρώπινης τραγωδίας στον φακό

Ο Θεόφιλος Δαδής σκηνοθέτησε καρέ καρέ ζωές και ιστορίες και είναι σίγουρος πως ο κινηματογραφικός φακός μπορεί να αποτυπώσει με ρεαλιστικό τρόπο μία τραγωδία. «Μπορεί να γίνει η φωνή του πρόσφυγα όταν αφηγείται τον πόνο για την πατρίδα που άφησε πίσω του. Μπορεί να εστιάσει στο μουσκεμένο μουσικό όργανο κάποιου νεαρού μουσικού από το Ιράκ, που δεν χωρούσε στη σάπια βάρκα στο ταξίδι προς το όνειρο.

Μπορεί να αναδείξει τις φωτεινές πτυχές, ακόμη και στις πιο σκληρές συνθήκες διαβίωσης» επισημαίνει ο Θεόφιλος και σε μια μικρή, νοερή αναδρομή σε όσα τους έδεσαν με τον Κώστα και την Ντίνα καταλήγει στο εξής: «Αυτό που δεν θα σβήσει ποτέ από τη μνήμη μας είναι οι πολλές διαφορετικές εκφράσεις στα πρόσωπα των προσφύγων κατά τη διάρκεια της συναυλίας που δόθηκε στον καταυλισμό της Ειδομένης. Ηταν η στιγμή που συνειδητοποιήσαμε ότι η ίδια μουσική έχει τη δύναμη να ξυπνήσει μνήμες, να απαλύνει τον πόνο, αλλά και να ξύσει πληγές.
Ηταν μοναδικό συναίσθημα. Βλέπαμε τα πρόσωπα των ανθρώπων γύρω μας και διαπιστώναμε ότι σε άλλους η γνώριμη μελωδία της πατρίδας λειτουργούσε ως βάλσαμο και τους έδινε κουράγιο να συνεχίσουν. Σε άλλους, όμως, υπογράμμιζε την απώλεια που βίωναν. Κι αυτό δεν ξεχνιέται εύκολα».

Προβολές:
• Αίθουσα «Φρίντα Λιάππα», Αποθήκη Δ, Λιμάνι, Παρασκευή 9/3, 18.00
• Αίθουσα «Σταύρος Τορνές», Αποθήκη 1, Λιμάνι, Σάββατο 10/3, 15.30