Οι μελωδίες του πεπρωμένου και της μελαγχολίας από τον «Ονέγκιν»

ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ onegin_1.jpg H σκηνοθέτις Τώνια Ράλλη μάς μιλάει για την παράσταση «Ονέγκιν» | Φωτογραφία: Παναγιώτης Λαμπής 09.12.2017, 09:16 Συντάκτης: Λένα Κυριακίδη

Τη ζωή και τον άνθρωπο με όλα του τα σφάλματα υμνεί ο Αλεξάντρ Πούσκιν στο πολυδιάστατο έμμετρο αριστούργημα «Ονέγκιν», το οποίο ανέβασε με επιτυχία η ομάδα «Νοσταλγία» στο θεατρικό της σπίτι Rabbithole.

Έξι ηθοποιοί απαγγέλλουν και τραγουδούν με χιούμορ και τρυφερότητα τις μελωδίες του πεπρωμένου: τον έρωτα

και το πάθος, τη μελαγχολία ως ασθένεια, τη φιλία και το όνειρο, την απελπισία και το τραύμα, το απρόβλεπτο τέλος και τον θάνατο.

Οι φωνές των ηρώων μαζί με ήχους βγαλμένους από καθημερινά αντικείμενα, όπως μολύβι και χαρτί, και κυρίως τη ζωντανή μουσική, που έγραψε η Τώνια Ράλλη με τις συνεισφορές των Θέμου Σκανδάμη, Still Elliott, Νικόλα Πιπερά, εμπνευσμένη από τα πολυεπίπεδα νοήματα και τη βαθιά μουσικότητα του λόγου του ουμανιστή Ρώσου ποιητή.

Η σκηνοθέτις, σκηνογράφος και μουσικός Τώνια Ράλλη μάς μιλάει για τα παραπάνω, συνθέτει την «παρτιτούρα» της παράστασης και μεταξύ άλλων τονίζει το γεγονός ότι η ζωή είναι γεμάτη πιθανότητες, καθώς τίποτα δεν έχει τελειώσει μέχρι να τελειώσει.

• Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με αυτό το κλασικό έργο;

Η σπαρακτική ιστορία «Ονέγκιν» είχε έρθει στην προσοχή μου εδώ και αρκετά χρόνια. Το έργο έχει γίνει όπερα και μπαλέτο. Παλιά είχα δει την ταινία της Μάρθα Φάινς και μετά από πολύ καιρό πήρα το βιβλίο στη μετάφραση που με τράβηξε. Εκ των υστέρων είδα ότι ήταν της Κατερίνας Αγγελάκη–Ρουκ.

Το μυθιστόρημα μου άρεσε πάρα πολύ και ήθελα κάποια στιγμή να ασχοληθώ με αυτό. Πέρυσι που το Beton7 έκανε αφιέρωμα στους Ρώσους συγγραφείς, το πρώτο που μου ήρθε στο μυαλό ήταν αυτό. Μου αρέσει πολύ και ο Τσέχωφ, με τον οποίο δεν έχω ασχοληθεί επαγγελματικά προς το παρόν, πέρα από τα πανεπιστημιακά χρόνια.

Με την ομάδα είχαμε ξαναπάει σε αυτό το φεστιβάλ πριν από κάποια χρόνια με «Θεατρικές συνθέσεις» του Σαίξπηρ το 2013. Αυτό γέννησε μετά το ανέβασμα δύο ολόκληρων έργων του: ο Μυστικός Σαίξπηρ και το Χειμωνιάτικο παραμύθι.

• Γιατί τοποθετήσατε στο συγκεκριμένο τετράστιχο στο σκηνικό της παράστασης;

Είναι από τους τελευταίους στίχους του έργου, μετά το απότομο τέλος που υπάρχει όντως και στο βιβλίο και προσπαθήσαμε να το ξαναγεννήσουμε επί σκηνής για να μένεις με την απορία «και μετά τι έγινε;»

Εκεί συνοψίζεται κάτι μεγαλύτερο που προσπαθεί να πει ο ποιητής. Ότι δηλαδή αξίζει περισσότερο να εξυμνείς την ίδια τη ζωή και τον άνθρωπο με όλα του τα σφάλματα, όπως και να είναι αυτός. Η ομορφιά εκεί βρίσκεται. Ίσως εάν ζήσεις πάρα πολύ, θα φτάσεις σε μία φθορά, ψυχική περισσότερο, γιατί το έργο μιλάει και για τη μελαγχολία, χαντρά στα ρωσικά, σπιλ στα αγγλικά.

Ο Πούσκιν είναι από τους μεγάλους ουμανιστές με έναν τρόπο πολύ ώριμο, επειδή φαίνεται να έχει περάσει και ο ίδιος μέσα από τη μελαγχολία και να έχει περιφρονήσει τους ανθρώπους. Όμως, μοιάζει να δίνει νέα ψήφο εμπιστοσύνης στον άνθρωπο. Έχει πιο ανοιχτή την αίσθηση του χιούμορ, ενός ανθρώπου που έχει περάσει από βαθιά συναισθήματα, έχει ζήσει πολλά, έχει πολλή υπομονή και συγχωρεί.

Όποιος έχει ζήσει και σκεφτεί, εκείνος δεν μπορεί
Μες στην ψυχή του τους ανθρώπους να μην περιφρονήσει•
Όποιος έντονα έχει αισθανθεί, αυτόν τον ακολουθεί
Το φάντασμα των ημερών που δε θα ξαναζήσει.

Δεν έχει σημασία το τέλος του ήρωά μας. Αυτή ήταν η λάμψη του, αυτό του συνέβη, αρκετά είπαμε γι’ αυτό, το αποδώσαμε όσο καλύτερα γινόταν με όλη του την τρέλα, και μπορούμε να τον αφήσουμε.

• Όταν είχα έρθει στην παράσταση μου είχες πεις ότι την τελευταία σκηνή τη διακόπτει η ηθοποιός κατά το δοκούν.

Στο προηγούμενο ανέβασμα στο Beton7 τη διέκοπτε χρονόμετρο. Τώρα η σκηνή κόβεται κάπου μέσα στην τελευταία σκηνή της συνάντησης του Ονέγκιν με την Τατιάνα, οπουδήποτε μέσα σε αυτόν τον μονόλογο, τον οποίο η δεύτερη έχει την ελευθερία να μην τον πει όλο. Περισσότερο δηλαδή θέλει να συμβεί η συνάντησή τους.

Πολλές φορές θέλεις να πεις κάτι ακόμα, αλλά δεν γίνεται. Και οι δύο εκδοχές μού αρέσουν, δεν έχω αποφασίσει εάν το ξαναέκανα ποια από τις δύο θα διάλεγα. Ίσως θα θέλαμε να υπάρχει αυτή η αίσθηση ότι μπορεί να συνέβη και κάτι ακόμα. Ας μην φτάσουμε στο τέλος τέλος, αλλά ας υπάρξει μία άρση.

Φωτογραφία: Παναγιώτης Λάμπης

• Ποιες είναι οι πηγές μελαγχολίας των ηρώων;

Ο «Ονέγκιν» μιλάει πολύ για τη μελαγχολία του ανθρώπου μέσα στο πλήθος, που προκύπτει κάπως από τον κορεσμό των τελετουργικών της ζωής. Συγκεκριμένα ο «άσωτος νιος», όπως αναφέρεται στην αρχή του μυθιστορήματος, διήγαγε έκλυτο βίο. Έχοντας ζήσει τη λάμψη και έχοντας μπει σε μια κάστα ανθρώπων, που αντιλαμβάνονται τι συζητούν οι άλλοι και το παρουσιαστικό των διπλανών, προσέχει κι εκείνος πολύ το δικό του.

Φυσικά κάποια στιγμή δεν βρίσκει πια έτσι το νόημα, επειδή δεν είναι ανόητος, αλλά ένας άνθρωπος που διαβάζει, έχει φλόγα και ανησυχίες. Νομίζω ότι υπάρχει μια αντίφαση σε αυτόν το χαρακτήρα. Θα ήθελε κάτι άλλο, αλλά κάπως μπλέκει με αυτή τη ζωή από μικρός, γιατί είναι χαρισματικός, αρεστός και ευπρόσδεκτος σε αυτούς τους κύκλους. Είμαι από αυτούς που πιστεύουν ότι με την Τατιάνα έχουν μια πραγματική σύνδεση, σαν να είναι σε ένα επίπεδο αδελφές ψυχές. Ωστόσο, αυτοί οι δύο άνθρωποι έχουν κάτι μοναχικό.

Στο βιβλίο «Δέκα (πιθανοί) λόγοι για τη μελαγχολία της σκέψης» του Τζορτζ Στάινερ από τις εκδόσεις Scripta αναφέρεται ως λόγος και η μοναξιά ανάμεσα στο πλήθος. Στο έργο υπάρχει μία φράση που λέει ο Ονέγκιν: «Όποιος έχει ζήσει και σκεφτεί, αυτός δεν μπορεί τους ανθρώπους να μην περιφρονήσει / Όποιος έντονα έχει αισθανθεί, αυτόν τον ακολουθεί το φάντασμα των ημερών, που δεν θα ξαναζήσει».

Δηλαδή, μιλάει και για τη μελαγχολία ως ασθένεια, που δεν την αισθάνεται πια ο άνθρωπος. Όπως κάποιοι άνθρωποι, οι οποίοι έχουν ερωτευθεί έντονα και έχουν στεγνώσει. Δεν υπάρχει πια ίσως ούτε η ανάμνηση. Το φάντασμα αυτού που δεν θα ξαναζήσει, αλλά το ξαναζεί τελικά. H Τατιάνα καταλαβαίνει με έναν τρόπο πολύ αγνό τι την αφορά, τι τη μαγεύει και τι όχι. Πολύ απλά όταν βρίσκει τα πράγματα που την κάνουν να αγαπήσει, αγαπάει.

• Ποιες θα μπορούσαν να είναι κάποιες μορφές ίασης της μελαγχολίας που προτείνονται στο έργο;

Έχει περισσότερο να κάνει με την τελευταία σκηνή και το ανέβασμα του έργου σαν πρόταση. Δεν υφίσταται το φάντασμα των ημερών που δεν θα ξαναζήσει. Δεν ξέρεις εάν και πότε θα ξαναζήσεις πραγματικά, θα βρεις τη ζωντάνια, τη μη μελαγχολία, τον έρωτα σε οποιαδήποτε μορφή, εάν και πότε θα πάψει η εγκατάλειψη του νου και του σώματος. Αυτό συμβαίνει στον «Ονέγκιν».

Όπως όταν αρρωσταίνουμε και δεν ξέρουμε πότε θα γίνουμε καλά, όταν πιστεύεις ότι μπορεί να είναι οι τελευταίες σου στιγμές και είναι πολύ απελπιστικό, αλλά υπάρχει κάποια δυνατότητα. Η ζωή είναι γεμάτη πιθανότητες. Δεν έχει τελειώσει μέχρι να τελειώσει. Αυτό μου πρότεινε εμένα το μυθιστόρημα και θα ήθελα να πω σε σχέση με τη μελαγχολία.

• Μου βγάζει μια σκληρότητα η στάσης της πρωταγωνίστριας, που απορρίπτει τον Ονέγκιν, όπως είχε κανείς εκείνος νωρίτερα.

Σκληρή είναι η απόφασή της και όχι η ίδια. Οι δύο ηθοποιοί έχουν πολύ ελευθερία στο πώς θα γίνει η συνάντηση και η σύγκρουση μεταξύ τους κάθε βράδυ. Άλλες φορές βγαίνει πολύ σκληρό, άλλες πολύ τρυφερό. Κάποιος μπορεί να πει ότι πρόκειται για καθαρή απόρριψη και εκδίκηση. Για μένα δεν υπάρχει ίχνος εκδικητικότητας, αλλά μόνο στεναχώρια από πλευρά της.

Αυτό που του λέει ότι «το μάθημα που μου δώσατε το άκουσα προσεκτικά, σήμερα ήρθε η δική μου σειρά» μπορεί να διαβαστεί ως «ότι τώρα πρέπει να ακούσεις εσύ εμένα και ότι θα σε απορρίψω εγώ αυτή τη φορά».

Αλλά δεν παίρνει καμία ευχαρίστηση η Τατιάνα από αυτό. Τη βρίσκει να κλαίει πάνω από το γράμμα του. Είναι η ίδια κοπέλα που αγάπησε και παραδόθηκε. Και θα παραμείνει πιστή στα πράγματα. Αν έπραττε διαφορετικά, δεν θα ήταν η γυναίκα που ήξερε αυτός.

Φωτογραφία: Παναγιώτης Λάμπης

• Πώς έγραψες τα μουσικά κομμάτια;

Την περίοδο που μελετούσα το έργο έγραψα καινούργια θέματα, ιδέες με φωνή. Είναι πολύ περισσότερες από αυτές που υπάρχουν στο έργο. Σαν να κρατούσα σημειώσεις αυθόρμητα, όταν ήμουν παρέα με το έργο. Κάποιες από αυτές εξέλιξα. Επίσης, υπάρχει ένα θέμα που είχε προκύψει στο sleep project το 2011 στο six d.o.g.s. Πρόκειται για μία λούπα στην οποία κάναμε δύο ενορχηστρώσεις για δύο σημεία. Το όνειρο της Τατιάνας και όταν ξενυχτάει για να γράψει γράμμα στον «Ονέγκιν».

Ο Θέμος Σκανδάμης έγραψε το θέμα στη συνάντησή τους, εκεί που του μιλάει εκείνη. Ο Νικόλας Πιπεράς, που υποδύεται τον Πούσκιν, σύνθεσε το κομμάτι με το ακορντεόν. Τα υπόλοιπα γράφτηκαν κυρίως με φωνή, και ύστερα τα μετέτρεψα με πιάνο και κιθάρα.

Η ασθένεια που για όλα ήταν αιτία, ήταν αυτό που λέμε σπλιν στην Αγγλία, χαντρά στα ρωσικά, μελαγχολία.

Υπάρχει μόνο ένα τραγούδι με στίχους (σ.σ. όπως ο παραπάνω) τη στιγμή που μιλάμε για τη μελαγχολία. Είχα σκεφτεί να μπουν κι άλλα, αλλά μετά είπα ας είναι μόνο αυτό. Μου φάνηκε και λίγο χιουμοριστικό να τραγουδήσουν την ασθένεια αυτή. Κι ο Πούσκιν κάπως έτσι το δίνει. «Το κέφι για τη ζωή που είχε περάσει», αναφέρει.

• Σε επηρέασε η περίφημη μουσικότητα του λόγου του Πούσκιν;

Σίγουρα. Αφενός είναι δύσκολο το γεγονός ότι έχουν πολλή δύναμη τα νοήματά του, αφετέρου ανακαλύπτουμε συνεχώς καινούργια επίπεδα σε αυτά. Ταυτόχρονα είναι πολύ εύκολο να έχεις ένα τέτοιο κείμενο γιατί τα νοήματα που σου δίνει, οι μελωδίες για το πεπρωμένο, ξεπηδούν και σπάνε το έμμετρο, το οποίο γίνεται ανθρώπινο.

Γιατί από το νόημα της φράσης καταλαβαίνεις πώς χρωματίζεται η στροφή και πως δεν πρόκειται για μια απλή ομοιοκαταληξία, αλλά για νοηματικά φορτισμένη φράση σε μέτρο πολύχρωμο και πολυδιάστατο με πολλές δυναμικές.

• Τι λες για την άποψη ότι το μέτρο είναι ξεπερασμένο;

Φαντάζομαι πως λέγεται επειδή κάποτε ήταν πιο καθιερωμένο και οι άνθρωποι έγραφαν πιο πολύ σε έμμετρο λόγο. Ίσως από την επανάληψη αυτού και από την ανάγκη νέων μορφών κειμένου και τέχνης γενικότερα, βγήκε κάπως έτσι η φήμη του «ξεπερασμένου».

Ίσως και λόγω της νοσταλγικότητας στις παλιές φόρμες αναφορικά με τον τρόπο ανεβάσματος ή παιξίματος, μπορεί αυτό να γίνει πολύ καλά ή πολύ άχαρα. Για μένα δεν έχει να κάνει με το είδος. Νομίζω ότι περισσότερο λόγω ιστορικότητας έχει ονομαστεί ξεπερασμένο.

• Εκτός από τη μελαγχολία και τον έρωτα, ποιες είναι οι άλλες μελωδίες του πεπρωμένου, θέματα του μυθιστορήματος που επέλεξες να διατηρήσεις στην παράσταση;

Είναι η σκέψη για τον θάνατο και σε αντίθεση με αυτόν. Δίνει ο «Ονέγκιν» πολύ ορισμένο χρόνο για κάθε άνθρωπο. Κι εγώ σκέφτομαι πολύ το θέμα του θανάτου με αυτή τη διακοπή που υπάρχει. Επίσης, το αστικό περιβάλλον σε σύγκριση με τη φύση. Τα αγαπώ και τα δύο πάρα πολύ. Και η αίσθηση της γης και του χώματος. Έχει πολλές αναφορές στη Ρωσία και ξένες χώρες. Η χώρα μου μέσα στον κόσμο. Τι είναι σπίτι, πού ριζώνει ένας άνθρωπος, από πού θέλει αν ξεφύγει. Τέλος, η φιλία, μεταξύ της Τατιάνας και της αδελφή της, του Ονέγκιν με τον Λέσκι.

Για μένα αυτή η παράσταση είναι μελωδίες για το πεπρωμένο. Το μουσικό στοιχείο μού βγαίνει διαβάζοντας το κείμενο, γιατί αυτό το έργο είναι ήχος που βγαίνει από ανθρώπους από τα παλιά, οι οποίοι σου δίνουν μια δύναμη. Θα ήθελα να δουλέψω στη συγκεκριμένη φόρμα και σε άλλα πράγματα. Με ενδιαφέρει αυτός ο τρόπος απόδοσης και συνεργασίας. Είναι πολύ δύσκολος, γιατί απαιτεί άρτια τεχνική κατάρτιση για τον συντονισμό εκτελεστικά και να είσαι πολύ διαθέσιμος ερμηνευτικά.

Info

Προσαρμογή - σκηνοθεσία: Τώνια Ράλλη
Παίζουν οι ηθοποιοί: Αγγελική Ζησούδη, Ιώκο - Ιωάννης Κοτίδης, Νάντια Μαργαρίτη, Νικόλας Πιπεράς, Εμμανουέλα Κορκή
Μουσική – μελωδίες, σκηνική εγκατάσταση: Τώνια Ράλλη
Συνεργάτης χορογράφος: Εμμανουέλα Κορκή
Ηχοληψία – ηχητική εγκατάσταση: Στάθης Νταφαλιάς, Γιώργος Κατσιάνος
Φωτισμοί: Γιώργος Σίμωνας

Δευτέρα 11 και Τρίτη 12 Δεκεμβρίου στις 21:30. Rabbithole, Γερμανικού 20 (Μεταξουργείο). Είσοδος: 14 ευρώ / 8 ευρώ (φοιτητικό, ανέργων, ατέλειες). Τηλ. 210 5249903 | Ώρες ταμείου: 17:30-21:30. Οnline προπώληση: 12 ευρώ.

Links:

Ονέγκιν

Νοσταλγία

Rabbithole

Facebook event

[ad-slot]

[related-articles]

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: «Πόλεμος τοπίων» γεμάτος μουσική και ενέργεια Ο Τσέχοφ στην πλατεία Βικτωρίας