Φτώχεια από το χωράφι ως το ράφι

Παρά τις πρωθυπουργικές κορώνες η φτώχεια εξαπλώνεται. Μια πρωτότυπη έρευνα του Παντείου Πανεπιστημίου φέρνει στο φως την αόρατη φτώχεια στον αγροτικό κόσμο, ενώ το Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας μας μιλά για την ένδεια στο γενικό πληθυσμό.

Αν μπορούσε κανείς να διαλέξει που θα ζήσει, ασφαλώς η χώρα που θα επέλεγε είναι αυτή που εφευρίσκει στις αφηγήσεις του ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Στα σίγουρα δεν θα διάλεγε την Ελλάδα που ζούμε όλοι όσοι πηγαίνουμε κάθε εβδομάδα στη λαϊκή - είτε βρισκόμαστε από τη μια είτε από την άλλη πλευρά του πάγκου. Γιατί η φτώχεια σαρώνει τη χώρα από το χωράφι ως το ράφι.

57,1% των Ελλήνων βγάζουν τα προς το ζην με δυσκολία. 32,8% έχουν μειωθεί οι μέσες πραγματικές αποδοχές των μισθωτών. 30% των πολιτών αδυνατούν να διαθέσουν χρήματα για προσωπικές τους ανάγκες.

ΠΗΓΗ: ΙΝΕ ΓΣΕΕ

Αυτή είναι η πραγματικότητα όπως την αποτυπώνουν οι αριθμοί, όμως η… πρωθυπουργική επικράτεια, αυτή που φτιάχνουν οι λέξεις, είναι εξαιρετική. Για παράδειγμα, πριν λίγες μέρες ο πρωθυπουργός μας είπε ξανά πως «η Ελλάδα είναι ισχυρή», με «μια οικονομία η οποία συνεχώς βελτιώνεται και με τους πολίτες να γίνονται συμμέτοχοι στην οικονομική πρόοδο». Τι κι αν το βίωμα του καθενός μας είναι εντελώς διαφορετικό; Τι κι αν μια σειρά από έρευνες τεκμηριώνουν το αντίθετο; Έτσι είναι αν έτσι θέλει να νομίζουμε ο πρωθυπουργός μας.

10,4% των παιδιών δεν έχουν ούτε ένα γεύμα με κρέας, κοτόπουλο ή ψάρι σε καθημερινή βάση. 14% του πληθυσμού στερείται τουλάχιστον 7 από τα 13 βασικά αγαθά και υπηρεσίες.

ΠΗΓΗ: ΕΛΣΤΑΤ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή

«Δεν μπορώ πια να του πάρω ούτε ένα παγωτό από το περίπτερο κάθε μέρα, ενώ τα αγαπημένα του καλοκαιρινά φρούτα είναι απλησίαστα. Κι αυτό με κάνει κομμάτια». Η Δήμητρα είναι η μαμά του 8χρονου Παύλου. Ζουν οι δυο τους στην Αθήνα από τότε που χώρισε με τον μπαμπά του κι η καθημερινότητα έχει μεταμορφωθεί σε μια μάχη επιβίωσης. Τριακόσια χιλιόμετρα μακριά ζει η Τασούλα με την οικογένειά της – αγρότες πάππου προς πάππου παράγουν καρπούζια, σταφίδες κι ελιές. «Ξέρω πως όλοι νομίζετε πως η ζωή στο χωριό είναι φτηνή. Πως έχουμε το μπαχτσεδάκι μας, τις κοτούλες μας και τα βράδια μαζευόμαστε όλοι στο καφενείο λέγοντας ιστορίες και στο τσακίρ κέφι ρίχνουμε μια γυροβολιά με τα κλαρίνα. Δεν είναι έτσι. Μόλις που τα βγάζουμε κι εμείς πέρα».

Πόσοι άραγε γονείς σήμερα δυσκολεύονται να πάρουν στο παιδάκι τους ένα παγωτό; Και πόσο μεγάλη πολυτέλεια έχει γίνει μια χούφτα κεράσια; Στο Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας συμμετέχουν 38 οργανώσεις. Ποια είναι η εικόνα που έχουν από το πεδίο; Πόσο επηρεάζει το συνεχές των κρίσεων την κατανάλωση τροφίμων;

«Η επισιτιστική ανασφάλεια στην Ελλάδα παρουσιάζει σταθερά ανοδική πορεία την τελευταία δεκαετία», μας λέει η πρόεδρος του Δικτύου, Μαριανέλλα Κλώκα. «Οι δυσμενείς οικονομικές συνθήκες και οι συνεχείς κρίσεις, των οποίων οι επιπτώσεις αποτυπώθηκαν πρόσφατα και στην εξέλιξη των μισθών στην Ελλάδα από το 2009 μέχρι το 2024, οδηγούν μεταξύ άλλων και σε λανθασμένες διατροφικές επιλογές και συνήθειες, με συνέπεια την αύξηση του σωματικού βάρους και την περαιτέρω επιβάρυνση της υγείας των παιδιών και των εφήβων. Οι ποιοτικές μας έρευνες και οι οργανώσεις μας αναδεικνύουν την ανάγκη να υπάρξει επέκταση των προγραμμάτων δωρεάν σίτισης σε όλα τα σχολεία».

H Μαριανέλλα Κλώκα

Στην άλλη άκρη από το ράφι, τι γίνεται άραγε με τους ανθρώπους που βγάζουν τα προς το ζην από το χωράφι; Η καθηγήτρια κοινωνικής γεωγραφίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Θεοδοσία Ανθοπούλου, και η Δρ. Σοφία Νικολαίδου, με μια εξαιρετική επιστημονική ομάδα «έτρεξαν» την πρωτότυπη έρευνα POVERRE για την φτώχεια και την στεγαστική επισφάλεια στις αγροτικές περιοχές, δουλεύοντας σε αντιπροσωπευτικές αγροτικές περιοχές, περιφερειακές ενότητες της Ροδόπης, της Καρδίτσας και του Ρεθύμνου. Πολύ πρόσφατα άρχισαν να δημοσιοποιούν τα ευρήματά τους.

Είναι δυνατόν να πεινούν οι άνθρωποι που ταΐζουν τον κόσμο; Παρόλο που όλοι είδαμε τις συγκλονιστικές εικόνες από τις κινητοποιήσεις των αγροτών σε όλη την Ευρώπη πέρυσι, μάλλον δυσκολευόμαστε να ενσωματώσουμε μια τέτοια σκέψη. «Γενικά, ο αγροτικός χώρος θεωρείται ασφαλής και ανθεκτικός όπου δύσκολα θα συναντούσε κανείς προβλήματα φτώχειας και στεγαστικής επισφάλειας», μας λένε οι Ανθοπούλου και Νικολαϊδου. «Ωστόσο, στους σημερινούς ρευστούς και δύσκολους καιρούς, η εξιδανίκευση της υπαίθρου είναι ακόμα μία βεβαιότητα που καταρρέει. Η έρευνά μας φωτίζει τις αθέατες όψεις της αγροτικής φτώχειας».

H Θεοδοσία Ανθοπούλου

Η επιστημονική λέξη «αποστέρηση» μάλλον αποστερείται της έντασης που έχει το βίωμα της φτώχειας. Τι σημαίνει πρακτικά για τη ζωή των αγροτών που μελέτησαν οι επιστήμονες του Παντείου; «Σημαίνει ότι οι αγρότες στερούνται ακόμα και βασικά τρόφιμα, κάτι που μοιάζει οξύμωρο αφού η ύπαιθρος είναι η καρδιά της αγροτικής παραγωγής», αναφέρουν οι Ανθοπούλου και Νικολαϊδου. «Αδυνατούν να καλύψουν βασικές λειτουργικές δαπάνες τω σπιτιών τους ή να κάνουν αναγκαίες επισκευές καθώς τα αγροτικά καταλύματα είναι συνήθως παλιά. Οι αγρότες αντιμετωπίζουν αυξανόμενη στεγαστική επισφάλεια, με τις εξώσεις και τους πλειστηριασμούς να εντείνονται και την βραχυχρόνια μίσθωση κατοικίας να εξαπλώνεται προς τις αγροτικές ενδοχώρες εκτοπίζοντας τα φτωχότερα στρώματα του ντόπιου πληθυσμού. Ταυτόχρονα, λόγω των δημοσιονομικών περικοπών, έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, υγείας και κοινωνικής φροντίδας».

Δεδομένου ότι η χώρα έχει βγει από τα μνημόνια το 2019, ποια είναι η πραγματική εικόνα, ρωτάμε την κα Κλώκα. «Όπως τεκμηριώσαμε στην Έκθεση Φτώχειας 2024 μελετώντας τα δεδομένα των Ερευνών Οικογενειακών Προϋπολογισμών της ΕΛΣΤΑΤ, το βιοτικό επίπεδο των νοικοκυριών στην Ελλάδα έχει δυστυχώς υποβαθμιστεί σε μόνιμη βάση σε σχέση με την περίοδο πριν την κρίση που ξεκίνησε το 2009. Οι οικογένειες με παιδιά επλήγησαν περισσότερο από το μέσο νοικοκυριό, και η υποβάθμιση είναι ακόμα μεγαλύτερη για τις φτωχότερες από αυτές.

»Οι οικογένειες μείωσαν σημαντικά την κατανάλωση κρέατος, ψαριών, γαλακτοκομικών, φρούτων και λαχανικών. Η ομάδα τροφίμων που υπέστη τη μικρότερη μείωση ήταν το ψωμί-δημητριακά-ρύζι-ζυμαρικά. Σε γενικές γραμμές λοιπόν, οι οικογένειες με παιδιά, ειδικά οι φτωχότερες, έχουν στραφεί σε ένα πιο φτωχό και ανθυγιεινό διατροφικό πρότυπο».

Την ίδια στρατηγική επιβίωσης ακολουθούν και τα αγροτικά νοικοκυριά, μας λένε οι ερευνήτριες του Παντείου: μειώνουν τις δαπάνες σε βασικά είδη πρώτης ανάγκης, καταναλώνουν λιγότερο κρέας και φρούτα, περιορίζονται στα λαχανικά που παράγει το μποστάνι τους. Και ακολουθούν μερικές τακτικές ακόμα, που μας γυρίζουν σε άλλες, μακρινές εποχές. «Εξασφαλίζουν την καθημερινή τους διατροφή από τα συσσίτια του Δήμου και το κοινωνικό παντοπωλείο, επιστρέφουν στην ξυλόσομπα αναζητώντας καυσόξυλα στο γειτονικό δάσος».

H Δρ. Σοφία Νικολαίδου

Που αποδίδουν λοιπόν οι επιστήμονες ότι τόσο οι αγρότες, όσο και οι καταναλωτές στην πόλη είναι τόσο πιεσμένοι; Όπως εξηγούν οι Ανθοπούλου και Νικολαϊδου, «οι αγρότες εξαρτώνται ολοένα και περισσότερο από τα συμφέροντα της παγκόσμιας αγροβιομηχανίας και των δικτύων διανομής, χωρίς τη δυνατότητα να ανακτήσουν το αυξανόμενο κόστος παραγωγής σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από φαινόμενα πληθωρισμού των κερδών. Αρκετοί εγκαταλείπουν αφού αδυνατούν πλέον να ανταπεξέλθουν στο ασφυκτικό πλαίσιο της παγκόσμιας αγοράς. Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή μειώνει ραγδαία τις αποδόσεις των καλλιεργειών ή καταστρέφει ολόκληρες σοδειές και υποδομές».

Κι από την άλλη πλευρά, «οι καταναλωτές επωμίζονται υψηλές τιμές λόγω της νεοφιλεύθερης απορρύθμισης των αγορών και της ΔΙΟΓΚΩΣΗΣ του κόστους διανομής λόγω της παρέμβασης πολυάριθμων μεσαζόντων στην εφοδιαστική αλυσίδα.

Τι κάνει η κυβέρνηση για όλα αυτά; Αυτή είναι μια εύλογη τελική απορία που θέσαμε στις δύο ερευνήτριες. Οι κυβερνητικές πολιτικές δεν προστατεύουν ουσιαστικά ούτε τους παραγωγούς ούτε τους καταναλωτές. Το κράτος αδυνατεί να ελέγξει την αισχροκέρδεια ή να μειώσει το ΦΠΑ σε βασικά είδη διατροφής. Αντίστοιχα, δεν έχει μειωθεί ο ΦΠΑ στο αγροτικό πετρέλαιο ή δεν δίνονται φορολογικά κίνητρα για την τοπική παραγωγή και κατανάλωση».

#ΦΤΩΧΕΙΑ #ΑΓΡΟΤΕΣ #ΛΑΙΚΗ_ΑΓΟΡΑ #ΑΚΡΙΒΕΙΑ #ΠΟΛΙΤΕΣ #ΚΥΡΙΑΚΟΣ_ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ #ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ_ΤΟΜΕΑΣ