Το πολιτικό τραγούδι και ο «πολιτισμός» της Χούντας

Έρευνα-κείμενο Ναταλία Κάππα

Το πολιτικό τραγούδι δεν χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένο πολιτικό χρώμα, κόμμα ή τοποθέτηση. Πολλοί γνωρίζουμε το πολιτικό αντικαθεστωτικό τραγούδι αλλά προκειμένου να υπάρχει μια συνολική εικόνα της περιόδου, χρήσιμο είναι να γίνει μια αναφορά στα τραγούδια που γράφτηκαν υπέρ του καθεστώτος είτε ως προϊόν παραγγελίας είτε ως προσπάθεια από κάποιους για ευνοϊκή μεταχείριση και προσωπικά οφέλη.

Επιπλέον, η παρουσία πολλών καλλιτεχνών σε πολιτιστικές δραστηριότητες

της χούντας προκαλεί έκπληξη δεδομένης της γενικότερης αποστροφής των μεταγενέστερων αλλά και όλων των συγχρόνων που επιλέξανε να μην συνεργαστούν με το καθεστώς κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.

Η «Επανάσταση» των συνταγματαρχών γνώριζε ότι η ύπαρξη μιας τέτοιας καλλιτεχνικής παραγωγής θα αποτελούσε αφενός εργαλείο προπαγάνδας αλλά πολύ περισσότερο απόδειξη ότι χαίρει λαϊκής αποδοχής.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η έκδοση ενός πονήματος του Θ. Στραγαλινού, με διαταγή του υπουργείου Προεδρίας τον Απρίλιο του 1969, με τίτλο «Αχτίδες από τον ήλιο της 21ης Απριλίου», το οποίο «αφιερούται εις τους πρωτεργάτας της μεγαλουργού Εθνικής Επαναστάσεως της 21ης Απριλίου 1967 εξοχωτάτους κ.κ. Πρόεδρον της Κυβερνήσεως και Υπουργόν Παιδείας Γεώργιον Παπαδόπουλον και Α’ Αντιπρόεδρον και Υπουργόν Εσωτερικών Στυλιανόν Παττακόν».

Ενδεικτικά αναφέρουμε τους παρακάτω στίχους : «Στα μέσα της ανοίξεως, στην τόση ωραιότη, ανέτειλε περήφανη, τ’ Απρίλη εικοστή πρώτη. Και γελαστός ο ήλιος, με ξέχωρη λαμπράδα, απ’ άκρη σ’ άκρη φώτισε, τη δόλια την Ελλάδα. Τα στρατευμένα της παιδιά, τα τίμια βλαστάρια, με αρχηγούς περήφανους, αληθινά καμάρια, βάλαν το στήθος τους μπροστά, αγνοί συνταγματάρχες και εφωνάξαν μ’ αντρειά στην πάντα οι κομματάρχες και τα ρουσφέτια κι οι ψευτιές, η κατηφόρα φθάνει, καθίσετε στην άκρη σας, όλοι οι λαοπλάνοι».

(Η «κυρα Γιώργαινα» του πολύ γνωστού τραγουδιού είναι η Δέσποινα Παπαδοπούλου, σύζυγος του Γιώργου Παπαδόπουλου, που δέχθηκε μετά χαράς αυτήν την αφιέρωση από το συνθέτη Γιώργο Κατσαρό.)

Αντίστοιχες πληροφορίες καταγράφονται και σε αφιέρωμα της εφημερίδας «Ελευθεροτυπίας» της 20.04.1997, για τα τραγούδια της 21ης Απριλίου, όπου επιπλέον μαθαίνουμε ότι υπεύθυνος για τα πολιτιστικά είχε τεθεί ο συνταγματάρχης Λαδάς.

Σε σχετική ομιλία που έδωσε στην Καλαμάτα την 1η Φεβρουαρίου 1970, κατά τη θεμελίωση της “Μουσικής Στέγης” της πόλης, ανέφερε μεταξύ άλλων, τα εξής: “Αφού λοιπόν ημείς οι Έλληνες εθέσαμεν τας βάσεις της μουσικής, την οποίαν δυστυχώς δεν γνωρίζομεν εις ποία ύψη ανυψώσαμεν, διότι οπωσδήποτε θα την είχομεν ανυψώσει, όπως την αρχιτεκτονικήν, την ποίησιν και τας άλλας τέχνας. Αφού λοιπόν εκάναμε όλα αυτά, ήλθομεν κατόπιν διά της Βυζαντινής μας μουσικής να της δώσωμεν ασύγκριτον θείον και μεταφυσικόν μεγαλείον. Κατόπιν, κατά την διάρκειαν της Τουρκοκρατίας, η μουσική μας επένδυσε το πατριωτικό δημοτικό τραγούδι.”

…Για να καταλήξει στο: “Και φθάνομεν εις την νεωτέραν Ελλάδα, εις την οποίαν δυστυχώς επεκάθησεν η σκωρία της ξενομανίας. Είναι απαράδεκτον να μη γνωρίζωμεν τα έργα των Καλομοίρη, Σκαλκώτα, Σκλάβου, Παλλαντίου, Βάρβογλη, Ευαγγελάτου, Ξένου, Καρυωτάκη και να γνωρίζωμεν τους ξένους. Αλλά είναι και ανεπίτρεπτον να δεχώμεθα την εισβολήν ξένων αντιλήψεων. Ομιλώ περί της ψυχεδελικής μουσικής και άλλων παρεμφερών τάσεων, που αντί να εξευγενίζουν τα ήθη και να απαλύνουν τους χαρακτήρας, όπως εδίδαξαν οι πρόγονοί μας, αντί να πράττουν τούτο, ερεθίζουν ένστικτα και υποβιβάζουν τον άνθρωπον εις εξαθλιωμένην ύπαρξιν. Το αποτέλεσμα της ξενομανίας εις την μουσικήν ήτο να παραγκωνισθή η δημοτική μας μουσική, η μουσική αυτή, η οποία δεν συνετελέσθη από ναρκομανείς χίππυς, αλλά επήγασεν από γνήσια αισθήματα.”…”Ευρίσκομαι εις την δυσάρεστον θέσιν να κατηγορήσω ορισμένους καλλιτεχνικούς κύκλους, ότι με τα έργα των βλάπτουν την τέχνη και μολύνουν την κοινωνίαν. Και ερωτώ: εξυπηρετεί την κοινωνίαν η τέχνη, όταν δι’ αυτής παράγονται ανήθικοι ιδέαι; Αντιδραστικαί καταστάσεις; Εξυπηρετεί την κοινωνίαν η τέχνη, όταν δι’ αυτής υμνείται ο πεσιμισμός, η αισχρολογία; Και υποβάλλονται χυδαία πράγματα εις τον νουν ή εξυμνούνται οι αρνηταί των αξιών όπως οι κομμουνισταί;” …”Ολα αυτά βλάπτουν την τέχνην και πλην της αντιδράσεως των καλλιτεχνών που πονούν την τέχνην, σήμερον επεμβαίνει και το κράτος. Διότι αν δεν θέλουν ορισμένοι να θεωρούν ως σκοπόν της τέχνης την διαπαιδαγώγησιν της κοινωνίας, τότε το κράτος δεν μπορεί να τους αφήση να βάλλουν ως σκοπόν της την διαφθοράν της κοινωνίας. Θα τους εμποδίση και θα τους πατάξη, προστατεύον ούτω και την κοινωνίαν και την τέχνην, διότι η τέχνη έγινε διά να ωφελή και όχι διά να βλάπτη.“».

Στην παραπάνω ομιλία φαίνεται ξεκάθαρα η θέση της Χούντας απέναντι στη μουσική παραγωγή της εποχής και η πρόθεσή της να επιβάλλει με κάθε μέσο τη δική της άποψη. Η αναφορά στην αρχαία Ελλάδα των φιλοσόφων, η βυζαντινή μουσική αλλά και το δημοτικό τραγούδι των αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 συνδέονται άμεσα με το ιδεολογικό της υπόβαθρο και την αναζήτηση μιας συνέχειας στο δρόμο που χάραξαν οι μεγάλοι ποιητές του 20ου αιώνα.

Επιπλέον δεν σταματάει εκεί, στον εκθειασμό των προγόνων και προγενέστερων δημιουργών, αλλά τοποθετείται απέναντι στους καλλιτεχνικούς εκείνους κύκλους που συνδέονται με τον κομμουνισμό «των αρνητικών και χυδαίων αξιών», των ναρκομανών χίπης που σκοπό έχουν την μόλυνση της κοινωνίας. Ως προς αυτούς θα φροντίσει όπως είδαμε το καθεστώς (ατυχώς ευτυχώς) να τους πατάξει.

Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα παρακάτω ενδιαφέροντα ιστορικά γεγονότα:

Ο εορτασμός της “Εθνικής Επαναστάσεως” που διοργανώθηκε στο Στάδιο στις 10.6.1968. Η πρωτοβουλία ήταν του δημάρχου Αθηναίων Δημ. Ρίτσου και το μήνυμα απευθυνόταν στη σπουδάζουσα νεολαία, η οποία “συνέρρευσε” υποχρεωτικά. «Σαλπιγκταί των Ενόπλων δυνάμεων εσάλπισαν “προσοχή”. Επεκράτησεν απόλυτως σιγή και ηκούσθη, από τις επάλξεις του εντός του Σταδίου τοποθετημένου μεσαιωνικού κάστρου, η φωνή του Αντιπροέδρου κ. Στυλ. Παττακού». Μετά ακολούθησε πλούσιο καλλιτεχνικό πρόγραμμα σε σκηνοθεσία Κ. Μηχαϊλίδη, χορογραφίες Μ. Καστρινού και κείμενα Ν. Σφυρόερα. Παρουσιαστής ήταν ο Γ. Οικονομίδης. «Και η χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής εξετέλεσε το θούριον “Απρίλης”… Επ’ ευκαιρία της επετείου της 21ης Απριλίου, το Εθνικό Θέατρο, δίνει αύριο πανηγυρική παράσταση. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει απαγγελίαν ποιημάτων με τους πρωταγωνιστές του Εθνικού Θεάτρου, Στέλιον Βόκοβιτς, Κάκια Παναγιώτου, Βασίλην Κανάκη, Όλγαν Τουρνάκη, Γρηγόρι Βαφιάν, Ελένη Νενεδάκη και Νίκου Παπακωνσταντίνου». (Έθνος την 19.4. 1969).

«Έχοντες υπ’ όψει τας διατάξεις α) του Α.Ν. 91/1967, β) του Β.Δ. 617/1967, γ) του Ν.Δ. 1/1968 ως και εισήγησιν της Διευθύνσεως Μορφωτικών Σχέσεων και Μελετών της Γενικής Διευθύνσεως Τύπου του Υπουργείου Προεδρίας Κυβερνήσεως, Αποφασίζομεν. Συγκροτούμεν Επιτροπήν, αποτελουμένην εκ των κάτωθι:(…). Έργον της Επιτροπής έσεται η κατόπιν επιλογής πρόσκλησις δεδοκιμασμένων στιχουργών και μουσικοσυνθετών προς τον σκοπόν όπως υπό μορφήν περιωρισμένου διαγωνισμού και επ’ αμοιβή υποβάλλουν ολοκληρωμένα θούρια δια την Επανάστασιν της 21ης Απριλίου, ως επίσης και η πρόκρισις του καλύτερου εξ αυτών όπερ θα τιμηθή δι’ ιδιαιτέρου χρηματικού βραβείου. Εντολή Υπουργού Ο Γ.Γ. Κων. Παπαδόπουλος, Αθήναι 24 Δεκεμβρίου 1968.»

Στη 2η επέτειο του πραξικοπήματος, η γιορτή στο Καλλιμάρμαρο δεν περιλάμβανε μόνο τις στρατιωτικές επιδείξεις και τους εθνικούς χορούς αλλά και το “ελαφρολαϊκό” εθνικά αναγκαίο πρόγραμμα του Γ. Οικονομίδη. «Ο κομφερασιέ παρουσίασε τους καλλιτέχνας Βασ. Φακίτσαν, της Λυρικής Κλειώ Δενάρδου, Σώτον Παναγόπουλο και Τ. Μαρούδαν, οι οποίοι, συνοδεία των ορχηστρών της ΕΛΣ και του ΕΙΡ υπό τη διέυθυνση των Τ. Αθηναίου και Ζακ Ιακωβίδη ετραγούδησαν. Ιδιαιτέρως εχειροκροτήθη η κ. Σοφία Βέμπο, η οποία ετραγούδησε τα “Παιδιά της Ελλάδος παιδιά”.» (Δελτίο Τύπου, 21.4.1969).

1η Ολυμπιάδα. Ένας διεθνής διαγωνισμός τραγουδιού, υπό την καθοδήγηση πάντα του Γιώργου Οικονομίδη, υπήρξε μια από τις πρώτες καλλιτεχνικές εμπνεύσεις της 21ης Απριλίου. Ήδη στις 22.10.1967 ο Γ. Οικονομίδης εξηγούσε ότι οι στόχοι της “Ολυμπιάδας”, όπως τους σχεδίασε με τους συνταγματάρχες ήταν η τουριστική προβολή του καθεστώτος και η διάσωση του μαραζωμένου ελαφρού τραγουδιού. Όπως, είπε στους δημοσιογράφους, «ζωηρό ενδιαφέρον έδειξε, μεταξύ πολλών διεθνών τραγουδιστών, και η Νάνα Μούσχουρη». Ο διαγωνισμός διεξήχθη, στις 26.7.1968, στο Παναθηναϊκό Στάδιο παρουσία και του Στ. Παττακού. Μετά τους ύμνους προς τον Γ. Παπαδόπουλο, διαγωνίστηκαν οι Έλληνες καλλιτέχνες Τζένη Βάννου, Ζωή Κουρούκλη, Μαίρη Αλεξοπούλου, Ζωζώ Κυριαζοπούλου, Μαρινέλλα, Φώτης Δήμας, Αλέκος Πάντας και Γιάννης Πουλόπουλος. Το χρυσό αγαλματάκι του Απόλλωνα κέρδισε ένα βέλγικο τραγούδι. Την ορχήστρα της ΕΙΡ διεύθυναν κατά σειρά οι Γ.Κατσαρός, Κ. Κλάβας, Τ. Αθηναίος, Τ. Μωράκης και Αν. Χατζηαποστόλου. Τραγούδησαν και έπαιξαν σε σκετς οι Ρ. Βλαχοπούλου, Φ. Δήμας, Μαρινέλλα, Γ. Βογιατζής, Κ.Βουτσάς, Γ. Πουλόπουλος, Νινή Τζάνετ, Ν. Σταυρίδης, Ντίνος Ηλιόπουλος, Σώτος Παναγόπουλος, Τρίο Γκρέκο, Νάντια Κωνσταντοπούλου, Ρένα Ντορ, Τζένη Βάνου, Στ. Κόκοτας, Β. Μοσχολιού, Τ. Μαρούδας, Γ. Ζαμπέτας και Γρ. Μπηθικώτσης.

2η Ολυμπιάδα: Στις 26.6.1969 πραγματοποιήθηκε ο δεύτερος διαγωνισμός όπου επιπλέον οι θεατές συμμετείχαν σε κλήρωση, με βάση τον αριθμό εισιτηρίου τους. Οι τυχεροί θα κέρδιζαν μια Αλφα Ρομέο, μια Σιτροέν και ένα λυόμενο σπίτι. Εκτός συναγωνισμού ακούστηκε ο Αζναβούρ, η Αμάλια Ροντρίγκεζ και η Βίκυ Λέανδρος. Τις εξήντα χιλιάδες δραχμές και το χρυσό αγαλματάκι κέρδισε η Κλειώ Δενάρδου, με το τραγούδι του Ζακ Ιακωβίδη «Που να ‘ναι ο ίσκιος σου Θεέ».

Δίπλα στη γνωστή βιομηχανία «συγχαρητηρίων τηλεγραφημάτων» που είχε οργανώσει η χούντα για να επιδεικνύει στο εσωτερικό και το εξωτερικό την απόλυτη επικράτησή της, υπάρχει και μια πληθώρα «ποιητικών εμπνεύσεων» που υμνούν το καθεστώς και τους πρωτεργάτες του. Οι περισσότεροι συγγραφείς αυτών των στιχουργημάτων αρκέστηκαν να τα στείλουν σε κάποια δημόσια αρχή – συνήθως αυτή από την οποία περίμεναν κάποια ανταπόδοση. Ορισμένοι φρόντισαν να το εκδώσουν, με τη μορφή ποιητικής συλλογής.

Τον Απρίλιο του 1969, για παράδειγμα, κυκλοφόρησαν οι «Αχτίδες από τον ήλιο της 21ης Απριλίου» του Θεοδοσίου Σπ. Στραγαλινού, δημοδιδασκάλου. Από τη συμπληρωματική ιδιότητα “μετεκπαιδευθέντος εν τω Πανεπιστημίω Αθηνών”, πληροφορούμαστε ότι η έκδοση έγινε μετά από εγκριτική διαταγή του Υπουργείου Προεδρίας (24664/Φ208/1969). Το πόνημα «αφιερούται εις τους πρωτεργάτας της μεγαλουργού Εθνικής Επαναστάσεως της 21ης Απριλίου 1967 εξοχωτάτους κ.κ. Πρόεδρον της Κυβερνήσεως και Υπουργόν Παιδείας Γ.Παπαδόπουλον και Α’ Αντιπρόεδρον και Υπουργόν Εσωτερικών Στυλιανόν Παττακόν.».

Για όσους δεν είχαν την οικονομική διάθεση ή την τόλμη να εκδώσουν τις ποιητικές τους συλλογές, φρόντιζε το ίδιο το καθεστώς των συνταγματαρχών. Συγκεκριμένα το 1969, εκδόθηκε με τίτλο «Λαϊκή Μούσα» ανθολόγιο όλων αυτών των ποιητικών προσπαθειών. Για να μη φανεί ο κατευθυνόμενος χαρακτήρας της συλλογής δεν αναγράφεται πουθενά ο επίσημος φορέας που ανέλαβε την αξιοποίηση και κυκλοφορία του υλικού παρά μαρτυρείται από την ανυπόγραφη εισαγωγή του: «Οι δημοσιευόμενοι στίχοι και οι επιστολές αντιπροσωπεύουν ένα ποσοστόν μόνον από τις εκατοντάδες και χιλιάδες που έφθασαν – και εξακολουθούν να φθάνουν – στις διάφορες κρατικές και δημόσιες υπηρεσίες… Η Επανάστασις της 21ης Απριλίου 1967 έγινε πηγή εμπνεύσεως και καινούργιων αισθημάτων σε πάρα πολλούς Έλληνες. Η απότομη κατάργησις του παρελθόντος που επέφερε και η αναδημιουργική πνοή που ενεφύσησε εδημιούργησαν αναμφίβολα ικανοποίηση και ένα πλήθος ελπίδων σε χιλιάδες απλούς ανθρώπους. Η Επανάστασις υπήρξε γι’ αυτούς η αφορμή να εκφράσουν σε ποιητικό λόγο αλλά και σε αυθόρμητες επιστολές ό,τι από καιρό συνειδητά ή ασυνείδητα τους κατεπίεζε, ήταν σαν ένα ηφαίστειο που εξερράγη εκτοξεύοντας ψηλά ό,τι καταπιεζόνταν από καιρό στις καρδιές.».

Τα περισσότερα από αυτά τα ποιήματα δεν ονοματίζουν τους πρωταγωνιστές αλλά αναφέρονται γενικά στην 21η Απριλίου. Υπάρχουν βέβαια κάποια με αναφορά στον Γ. Παπαδόπουλο, στον Στ. Παττακό, στην τριανδρία ενώ λόγω της ιστορικής συγκυρίας δεν αναφέρεται κάπου ο βασιλιάς.

Σημειώνεται ότι στην εισαγωγή της συλλογής, οι ανώνυμοι υπεύθυνοι της έκδοσης προαναγγέλλουν δεύτερο τόμο λέγοντας τα ακόλουθα «…ίσως κάποια άλλη έκδοσις ν’ αυξήση τον αριθμό των ήδη δημοσιευομένων δημιουργημάτων και δώση μία αφορμή ικανοποιήσεως σ’ εκείνους που ταχυδρόμησαν τον ενθουσιασμό τους.» κάτι που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το βιβλίο του Κώστα Πλεύρη «Πολιτική Προπαγάνδα» γραμμένο το 1968. Το εν λόγω πόνημα χρησίμευε τότε ως εγχειρίδιο στις Σχολές Χωροφυλακής και την Σχολή Γενικής Μορφώσεως του ΓΕΣ, όπου δίδασκε ο Πλεύρης, ως βοηθός του Γεωργαλά και γραμματέας του συνταγματάρχη Λαδά.

Μας πληροφορεί, λοιπόν, ο συγγραφέας σχετικά με τους καλλιτέχνες, τους οποίους δεν φαίνεται να έχει σε μεγάλη υπόληψη, ότι: «…η οργανωμένη προπαγάνδα εντοπίζει τους ασήμους, αλλά με αξία που δεν έχει ακόμη αναγνωρισθή, καλλιτέχνας και τους διαφημίζει συστηματικώς. Κατ’ αυτόν τον τρόπον κερδίζει την ευγνωμοσύνην τους, την οποίαν μεταφράζει εις προβολήν της ιδέας που επιθυμεί να διαδώση. Ο καλλιτέχνης είναι ευάλωτος εις την κολακείαν. Εξαγοράζεται με ολίγα χειροκροτήματα ή μερικούς επαίνους. Βεβαίως υπάρχουν και οι κοινοί συμφεροντολόγοι. Αυτούς είναι προτιμώτερον να αποφεύγη κανείς να τους χρησιμοποιή, διότι όταν αργότερον μεταπηδήσουν εις την αντίπαλον παράταξιν, και οι καλλιτέχναι συνηθίζουν παομοίους ασυνεπείας, θα μας προξενήσουν περισσότερον κακόν από όσον καλόν μας συνεισέφεραν με την εργασίαν των.», και συνεχίζει τονίζοντας την ανάγκη της κάθε εξουσίας να προσεταιριστεί μια μερίδα καλλιτεχνών «Η προπαγάνδα προσεταιριζομένη τους καλλιτέχνας συγκροτεί ένα μέτωπο με φιλική της ποίηση, ζωγραφική, μουσική, λογοτεχνία. Το μέτωπο αυτό συνιστά κατά κανόνα το παραπλανητικό επισκεπτήριον με το οποίον εμφανίζεται εις τον ξένον κόσμον. Εις ονομαστός καλλιτέχνης ακούεται με συμπάθεια από οποιοδήποτε είδος ανθρώπων, διότι τους καλλιτέχνας χαρακτηρίζει ένα προσόν, που είναι αδύνατον να διαθέτουν οι πολιτικοί. Δεν έχουν εχθρούς.».

Από το πόνημα αυτό του Πλεύρη ενδιαφέρον παρουσιάζει τέλος και η εξής διαπίστωση «Το ομαδικό τραγούδι έχει την ικανότητα να διαλύη την ατομικότητα εντός του συνόλου, με αποτέλεσμα να δημιουργή την μαζοψυχή. Το ομαδικό τραγούδι, ενόσον μάλιστα συνοδεύεται και από μουσική υπόκρουσι, παρουσιάζει εξηρμένα όλα τα συμπτώματα της υποβολής. Οι ύμνοι εις το τέλος των εκδηλώσεων από προπαγανδιστικής απόψεως σημαίνουν την οριστικήν επισφράγισιν του ψυχολογικού ενιαίου των ατόμων.».

Σχετικά με τον ύμνο της Χούντας μαθαίνουμε ότι από το φθινόπωρο του 1968 είχαν προκηρύξει διαγωνισμό για τη συγγραφή και τη σύνθεσή του. Οι στίχοι που αναφέρονται στο κλασικό τρίπτυχο «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» με σαφή αναφορά στη λαϊκή βάση και το ρόλο του στρατιώτη τελικά έχουν ως εξής: «Μέσα στ’ Απρίλη τη γιορτή, το μέλλον χτίζει η νιότη αγκαλιασμένη, δυνατή, μ’ εργάτη, αγρότη, φοιτητή και πρώτο το στρατιώτη (δις). Τραγούδι αγάπης αντηχεί, γελούν όλα τα χείλη και σμίγουν μέσα στη ψυχή, του Εικοσιένα η εποχή κι η Εικοσιμιά τ’ Απρίλη (δις). Μέσ’ τις καρδιές μπαίνει ζεστή του Απριλιού η λιακάδα κι έχουν στα στήθια μας κλεισθεί θρησκεία, οικογένεια και πάνω απ’ όλα Ελλάδα (δις).».

Ειδικό εμβατήριο ηχογραφήθηκε και για τις ανάγκες της προπαγάνδας υπέρ του χουντικού συντάγματος «Ναι στο Σύνταγμα για μια Ελλάδα αιώνια / Ναι στο Σύνταγμα γι’ αγάπη και ομόνοια. / Θα γεμίσεις μ’ ένα Ναι / Γαλανέ μας ουρανέ.».

Επιπλέον, πέρα από τους ύμνους και τα διάφορα ποιήματα και τραγούδια, χρησιμοποιήθηκαν γνωστοί δημοτικοί σκοποί με παραλλαγή στο στίχο σε ρυθμούς τσάμικου και καλαματιανού προκειμένου να μπορούν να συνοδεύουν τις γιορτές και τα διάφορα γλέντια τους.

Κλείνοντας τη συνοπτική παρουσίαση του τραγουδιού της επταετίας, έχει ενδιαφέρον μια επιστολή που ήρθε στο φως στη διάρκεια της πρώτης μεγάλης δίκης του ΠΑΜ, της ισχυρότερης αντιστασιακής οργάνωσης της εποχής.

Πρόκειται για ένα σημείωμα που έγραψε τον Ιούλιο του 1967 ο Μίκης Θεοδωράκης στον Γρηγόρη Μπιθικώτση: «Γρηγόρη. Διάβασα με κατάπληξη ότι πρόκειται να τραγουδήσεις στα “Δειλινά” τον “Ύμνο της Επαναστάσεως”. Νομίζω ότι είσαι αρκετά μεγάλος για να καταλαβαίνεις τί πρόκειται να κάνεις. Πόσες ευθύνες επωμίζεσαι και σε τι σοβαρούς κινδύνους μπαίνεις. Κάθισε σπίτι σου με αξιοπρέπεια. Μη γκρεμίζεις με μια κλωτσιά αυτό που χτίσαμε μαζί τόσα χρόνια. Μην ακούς τους κερδοσκόπους και τους προσκυνημένους. Μη ρίχνεις στο βούρκο το όνομά σου και το όνομα των παιδιών σου, που σε λίγο θα ντρέπονται για σένα. Κάνε τον άρρωστο. Φύγε για το εξωτερικό. Εκεί μπορείς ν’ αρχίσεις μια καινούργια καριέρα. Η Μελίνα σε περιμένει. Γιατί αν εσύ ο Μπιθικώτσης, το πρωτοπαλίκαρο του Θεοδωράκη, γίνεις επίσημος τραγουδιστής της Δικτατορίας τραγουδώντας αυτό το άθλιο κατασκεύασμα θα πρέπει να ξέρεις ότι θα γίνεις ο πιο αχάριστος και τιποτένιος προδότης που γέννησε ο Λαός μας. Στο όνομα της φιλίας μας και για χάρη της γυναίκας σου, των παιδιών σου και όλων των αμέτρητων φίλων μας, σε ικετεύω να μ’ ακούσεις για τελευταία φορά. Μετά την Πέμπτη θα είναι αργά. Πάρα πολύ αργά. (Υπογραφή Μίκης Θεοδωράκης) Αθήναι, Ιούλιος 1967.» (από τον «Ελεύθερο Κόσμο» της 16.11.1967).

Τελικά, ο Μίκης Θεοδωράκης συλλήφθηκε την 21 Αυγούστου 1967. Ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού Οδυσσέας Αγγελής είχε υπογράψει λίγο νωρίτερα, στις 2 Ιουνίου 1967 μια ιστορική διαταγή: «Αποφασίσαμεν και διατάσσομεν: απαγορεύονται καθ’ άπασαν την Επικράτειαν και καθ’ οιονδήποτε τρόπον η μετάδοσις ή εκτέλεσις μουσικής και ασμάτων του κομμουνιστού Μίκη Θεοδωράκη, αρχηγού της κομμουνιστικής Νεολαίας Λαμπράκη, τα οποία, εκτός των άλλων, αποτελούν και μέσον συνδέσμου μεταξύ των κομμουνιστών. Επίσης απαγορεύονται οι ύμνοι των διαλυθεισών κομματικών νεολαιών. Οι παραβάται θα παραπέμπονται εις τα έκτακτα στρατοδικεία».

Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ή αλλιώς «Σερ Μπιθί» τραγούδησε στα μεγαλύτερα κέντρα διασκέδασης της εποχής “Καν-Καν”, “Δειλινά” και βεβαίως από τις γιορτές του καθεστώτος στην Ολυμπιάδα του Καλλιμάρμαρου και στα στούντιο της ΥΕΝΕΔ…