Η τραγική ιστορία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης (εικόνες – video)

Επιμέλεια: Αντώνης Ρηγόπουλος

Άουσβιτς, Μάρτιος 1943. Σχεδόν 47.000 άνθρωποι φτάνουν από τη Θεσσαλονίκη στο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Μόνο 1.950 από αυτούς θα ξαναπερνούσαν την πύλη του στρατοπέδου ζωντανοί.

Η ιστορία της Θεσσαλονίκης είναι γραμμένη με το αίμα των Εβραίων κατοίκων της που εξολοθρεύτηκαν σε ποσοστό 96% από την πιο σκοτεινή ιδεολογία που γέννησε στην ιστορία

Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος που ήταν στις 27 Ιανουαρίου, αλλά και τη χθεσινή επίσημη θεμελίωση του Μουσείου Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη παρουσία του πρωθυπουργού, της εβραϊκής κοινότητας της πόλης και του προέδρου του Ισραήλ, επικεντρώνουμε την προσοχή μας στην τραγική ιστορία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

Εβραϊσμός – Θεσσαλονίκη: μια σχέση αιώνων

Οι εβραϊκοί πληθυσμοί δεν εμφανίζονται στη Θεσσαλονίκη τα τελευταία χρόνια. Η λεγόμενη «ιουδαϊκή κοινότητα» αναφέρεται για πρώτη φορά ήδη από την εποχή του Βυζαντίου τον 7ο αιώνα, ενώ ήδη από τον 10ο αιώνα υπάρχει κρατικό λειτούργημα σχετικό με την εποπτεία των σχέσεων μεταξύ Βυζαντινού κράτους και της ιουδαϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης.

Η εβραϊκή κοινότητα παρέμεινε ζωντανή στη Θεσσαλονίκη σε όλη τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και καθ’ όλη την παρουσία της εκεί συνέβαλε αποφασιστικά στο να γίνουν άλματα ανάπτυξης της πόλης ιδρύοντας υφαντουργεία, τυπογραφεία, εκτελούσαν τραπεζικές εργασίες, συνέβαλαν στην διείσδυση του καπιταλισμού στην οικονομία της πόλης, ενώ αργότερα, μέσω της εβραϊκής κοινότητας, οι σοσιαλιστικές ιδέες βρήκαν τον τρόπο να μεταφερθούν στην ελληνική εργατική τάξη.

Στο στόχαστρο των Ναζί και ντόπιων φασιστών

Τον Απρίλιο του 1941 οι Γερμανικές δυνάμεις εισβάλλουν στη Θεσσαλονίκη και την καθιστούν υπό ναζιστική κατοχή. Μια από τις πρώτες ενέργειές τους ήταν να συγκεντρώσουν πληροφορίες για τον ακμάζοντα εβραϊκό πληθυσμό της πόλης ενώ συνελήφθη όλο το συμβούλιο της εβραϊκής κοινότητας με τον αρχιραβίνο Κόρετς να στέλνεται στη Βιέννη. Παράλληλα, ξεκινούν ένα «κυνήγι μαγισσών» εναντίον των Εβραίων της πόλης, κατηγορώντας και σπιλώνοντάς τους.

Όμως οι Γερμανοί δεν ήταν μόνοι τους σε αυτή τη διαδικασία. Βρήκαν τους, πάντα πρόθυμους, οι ντόπιους φασίστες και επανασύστησαν τη διαβόητη αντισημιτική πρωτοφασιστική οργάνωση ΕΕΕ (Εθνική Ένωσης «Ελλάς») τα μέλη της οποίας προέβαιναν σε βίαιες επιθέσεις κατά των Εβραίων συμπολιτών τους, ενώ ενθαρρύνθηκαν από τις κατοχικές δυνάμεις να κολλήσουν αντιεβραϊκές αγγελίες στα μαγαζιά, στα καφενεία. Αρκετοί Εβραίοι συνελήφθησαν και πολλοί από αυτούς τουφεκίστηκαν ως «κομμουνιστές».

Στις 11 Ιουλίου 1942, ύστερα από διαταγή των Γερμανών, 9.000 Εβραίοι συγκεντρώθηκαν στην Πλατεία Ελευθερίας από τις 8:00 το πρωί για να δηλώσουν τα ονόματά τους. Η κοινότητα αποδέχτηκε να πληρώσει τους Γερμανούς 2,5 δισεκ. δραχμές, αλλά και να αποδεχθεί την καταστροφή του αρχαίου εβραϊκού νεκροταφείου της πόλης με αντίτιμο την ελευθερία της. Ωστόσο, το μόνο που κατάφερε ήταν η καθυστέρηση του εκτοπισμού στο Άουσβιτς μόνο για λίγους μήνες.

Στις 8 Φεβρουαρίου του 1943 ανακοίνωσαν στον αρχιραβίνο Κόρετς πως όλοι οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης πάνω από πέντε χρονών έπρεπε να φέρουν το κίτρινο αστέρι του Δαυίδ, να σημαδέψουν τα μαγαζιά τους και να περιοριστούν σε γκέτο.

Ο μεγάλος διωγμός και οι ευθύνες

Τον Μάρτιο του 1943 η παρουσία αιώνων του εβραϊκού στοιχείου στη Θεσσαλονίκη έφτασε στο τέλος του. Οι Εβραίοι υποχρεώθηκαν να μπουν στα τρένα που θα τους μετέφεραν στην Κρακοβία, με σημαντικό μερίδιο ευθύνης να βαραίνει την ελληνική δοσίλογη διοίκηση της πόλης υπό τον Βασίλη Σιμωνίδη και τους δύο προέδρους του διορισμένου Εβραϊκού Συμβουλίου, Σάμπυ Σαλτιέλ και Τσβι Κόρετς, ο τελευταίος εκ των οποίων μέχρι την τελευταία στιγμή διαβεβαίωνε τους ομόθρησκούς του ότι θα μεταφερθούν σε κάποιο απομονωμένο χωριό της Πολωνίας.

Ευθύνη για όσα συνέβησαν φέρει ωστόσο, σύμφωνα με τους ιστορικούς και η χριστιανική κοινότητα η οποία δεν βοήθησε ιδιαίτερα στη σωτηρία των εβραίων συμπολιτών τους.

Η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης φαίνεται να πορεύεται στην αρχή με τη σιγουριά ότι θα καταφέρει να ξεφύγει από τη γερμανική λαίλαπα. Τα γεγονότα θα διαψεύσουν αυτές τις προσδοκίες. Σύμφωνα με τους συγγραφείς του βιβλίου «Η Διάσωση», Καρίνα Λάμψα και Ιακώβ Σιμπής «υπήρχαν πολλές αιτίες που συνέτειναν σε αυτό: ο συντηρητισμός και ο κλειστός χαρακτήρας της κοινότητας. Η έλλειψη διασύνδεσης με κινήματα και οργανώσεις, αλλά και η χαμηλή οργάνωση του αριστερού κινήματος στη Θεσσαλονίκη».

«Οι χριστιανοί στην καλύτερη περίπτωση φοβόντουσαν, στη χειρότερη αδιαφορούσαν, κάποιοι από τα μεσαία στρώματα είδαν με καλό μάτι την απέλαση του σεφαραδίτικου στοιχείου από την πόλη, οι δε διανοούμενοι, που κοίταζαν με αποστροφή αυτά τα βήματα, φοβούνταν να εκφραστούν» αναφέρουν μαρτυρίες της εποχής που επικαλείται το συγκεκριμένο βιβλίο.

Από την πλευρά του ο καθηγητής Γιώργος Μαυρογορδάτος αναφέρει στην Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα ότι «για τον μεγάλο όγκο της (σ.σ.: για την εβραϊκή μειονότητα) , την κρίσιμη ώρα, η έλλειψη αφομοίωσης εσήμανε την απουσία όχι μόνο πρακτικών δυνατοτήτων διαφυγής, αλλά και έμπρακτης αλληλεγγύης εκ μέρους του χριστιανικού πληθυσμού».

Η μνήμη διασώζεται

Τα ελάχιστα μέλη της εβραϊκής κοινότητας που κατάφεραν να επιστρέψουν στην πόλη μετά την απελευθέρωση των αιχμαλώτων του Άουσβιτς από τον Κόκκινο Στρατό κατάφεραν πάντως να διατηρήσουν τη μνήμη των Εβραίων της Θεσσαλονίκης ζωντανή.

Η ανέγερση του νέου μουσείου Ολοκαυτώματος που θεμελιώθηκε με τον πλέον επίσημο τρόπο χθες στη Θεσσαλονίκη συμβάλλει σε αυτήν ακριβώς την προσπάθεια της διατήρησης της ιστορικής μνήμης της φρίκης του ναζισμού.

Το μουσείο οφείλει να γίνει φάρος για όσους αρνούνται τη σημερινή αναβίωση των ιδεών του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας, σε όλο τον κόσμο και ιδιαίτερα στην Ευρώπη.

Για όλους όσους μάχονται εναντίον των αρνητών του Ολοκαυτώματος, των σύγχρονων απολογητών της πιο σκοτεινής ιδεολογίας που γέννησε η ανθρωπότητα, αλλά και σε όσους εφαρμόζουν σήμερα στην πράξη τον αποκλεισμό μεγάλων πληθυσμών από ανθρώπινες και αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και τη συστηματική εξόντωση ομάδων με βάση το έθνος, τη θρησκεία, το χρώμα, ή τη γλώσσα.

Πηγές: Το Βήμα, Haaretz, Lifo.gr, iefimerida.gr, Wikipedia