Η Μέση Ανατολή σε κίνδυνο αέναης αποσταθεροποίησης - Κρίση με παγκόσμιες επιπτώσεις

Η ένοπλη επίθεση του Ισραήλ σε κρίσιμες ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις και η στρατιωτική ανταπάντηση της Τεχεράνης με μαζική εκτόξευση drones και βαλλιστικών πυραύλων συνιστούν την πλέον επικίνδυνη στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ των δύο κρατών από την ισλαμική επανάσταση του 1979 και εξής. Η νέα αυτή κρίση, με επίκεντρο το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, έχει ήδη δημιουργήσει ρωγμές στις αραβοϊσραηλινές σχέσεις, ενώ ταυτόχρονα απειλεί άμεσα την ενεργειακή σταθερότητα της Ευρώπης. Τα όρια ανάμεσα στη στοχευμένη αποτροπή και την ευρείας κλίμακας ένοπλη σύγκρουση καθίστανται πλέον εξαιρετικά δυσδιάκριτα.

Οι ισραηλινοί βομβαρδισμοί στην περιοχή της Νατάνζ, στην Τεχεράνη και σε άλλες στρατηγικές τοποθεσίες του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, που οδήγησαν στον θάνατο έξι πυρηνικών επιστημόνων και ανώτατων στρατιωτικών αξιωματούχων, προκαλούν σοβαρούς τριγμούς στο ήδη εύθραυστο καθεστώς μη διάδοσης στην περιοχή. Η Τεχεράνη, η οποία επί χρόνια υιοθετεί τη λεγόμενη «στρατηγική ασάφειας» ως προς τις πραγματικές της δυνατότητες, είναι πιθανό πλέον να επανεξετάσει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται την πυρηνική της πρόοδο.

Το ενδεχόμενο πλήρους απόσυρσης του Ιράν από το Πρωτόκολλο Επιθεωρήσεων του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας δεν θεωρείται πλέον απίθανο. Παράλληλα, η πιθανότητα επιτάχυνσης του εμπλουτισμού ουρανίου σε ποσοστά που προσεγγίζουν ή και ξεπερνούν το 60% εγείρει σοβαρές ανησυχίες για ένα πιθανό «στρατιωτικό κατώφλι» – ένα σημείο δηλαδή στο οποίο η απόκτηση πυρηνικού όπλου θα αποτελεί ζήτημα χρόνου και όχι πρόθεσης. Η ισραηλινή στρατηγική φαίνεται να ενισχύει την πεποίθηση της Τεχεράνης πως καμία διεθνής συμφωνία δεν είναι ικανή να εγγυηθεί την ασφάλειά της, εξέλιξη που, αντί να περιορίσει την απειλή, ενδέχεται να την εντείνει.

Στο διπλωματικό επίπεδο, η κρίση έχει πυροδοτήσει έντονες αντιδράσεις από τις αραβικές πρωτεύουσες. Το Ριάντ, η Ντόχα και το Άμπου Ντάμπι εξέφρασαν ρητά την καταδίκη τους για τα ισραηλινά πλήγματα, ενώ η Άγκυρα υιοθέτησε σκληρή ρητορική, χαρακτηρίζοντάς τα ως «πράξη πολέμου». Η ανησυχία για μια γενικευμένη ανάφλεξη επαναφέρει στη μνήμη την πιθανότητα μιας αραβικής συσπείρωσης, ακόμη και αν οι επίσημες σχέσεις πολλών αραβικών κρατών με το Ισραήλ δεν έχουν τυπικά διακοπεί.

Η λεγόμενη «Συμφωνία του Αβραάμ» – το σχέδιο ομαλοποίησης των σχέσεων Ισραήλ και Αράβων που εκπονήθηκε υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Πολιτειών – τίθεται πλέον σε αναστολή. Οι μοναρχίες του Κόλπου βρίσκονται αντιμέτωπες με ισχυρές εσωτερικές πιέσεις, καθώς η κοινή τους απειλή, δηλαδή το Ιράν, αρχίζει σταδιακά να προσελκύει συμπάθειες, ιδίως σε επίπεδο κοινής γνώμης. Το πολιτικό κόστος μιας σταθερής προσέγγισης με το Ισραήλ αυξάνεται εκθετικά, μετατοπίζοντας τις ισορροπίες.

Την ίδια στιγμή, η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρότι δεν εμπλέκεται στρατιωτικά, πλήττεται σε πολλαπλά επίπεδα. Η σταθερότητα στα Στενά του Ορμούζ – από όπου διέρχεται περίπου το 20% του παγκόσμιου πετρελαίου – τίθεται εν αμφιβόλω, και ήδη οι διεθνείς τιμές του Brent παρουσιάζουν έντονη μεταβλητότητα. Η πιθανότητα μιας ιρανικής ναυτικής απάντησης σε δυτικά συμφέροντα ή ακόμη και σε εμπορικά πλοία της Ε.Ε. δεν μπορεί να αποκλειστεί.

Οι ευρωπαϊκές προσδοκίες για ενεργειακή διαφοροποίηση μέσω του Ιράν ή του Νότιου Καυκάσου παγώνουν, ενώ η αναγκαστική στροφή προς υγροποιημένο φυσικό αέριο – κυρίως από τις ΗΠΑ – συνεπάγεται αυξημένο ενεργειακό κόστος, πλήττοντας την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας και βαθαίνοντας την εξάρτηση από γεωπολιτικά ασύμμετρους εταίρους.

Η παρούσα σύγκρουση ενδέχεται να εγκαινιάζει μια νέα εποχή στρατηγικής αστάθειας, όπου η λογική της αποτροπής συγχέεται με εκείνη της επιθετικότητας, και οι πυρηνικές ισορροπίες δεν βασίζονται πλέον σε θεσμούς ή συνθήκες, αλλά σε μονομερείς επιδείξεις ισχύος. Το Ισραήλ επιδιώκει να διατηρήσει την τεχνολογική και στρατιωτική του πρωτοκαθεδρία στην περιοχή. Ωστόσο, η Ισραηλινή επίθεση δύναται να συνωθήσει στην περαιτέρω στρατηγική σκλήρυνση του Ιράν, οδηγώντας όχι μόνο σε επιτάχυνση του πυρηνικού του προγράμματος, αλλά και σε επανενεργοποίηση περιφερειακών μετώπων, όπως εκείνο της Χεζμπολάχ στο Λίβανο.

Η διεθνής κοινότητα καλείται να διαχειριστεί μια κρίση πολλαπλών επιπέδων: πυρηνική, διπλωματική και ενεργειακή. Αν δεν υπάρξει εγκαίρως ένας αξιόπιστος διπλωματικός δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ Ουάσιγκτον και Τεχεράνης – πέρα από τα πεδία των μαχών και τις ρητορικές επιδείξεις – η Μέση Ανατολή κινδυνεύει να εισέλθει σε μια νέα, αέναη εποχή αποσταθεροποίησης, με παγκόσμιες επιπτώσεις.