Η επιδρομή των ρομπότ

Όπως έλεγε ο Χάξλεϊ, αν ένας πίθηκος αρχίσει να πατάει ασταμάτητα τα πλήκτρα μιας γραφομηχανής επί 15 χρόνια, στο τέλος θα έχει γράψει ένα σονέτο του Σαίξπηρ. Αυτό που θα κάνει ο πίθηκος από σύμπτωση, προσπαθεί να το κάνει ο άνθρωπος από απληστία. Και λέγεται υπερπαραγωγή. Η οποία όμως μας έχει φέρει μέχρι τώρα τουλάχιστον τρεις πρωτοφανείς παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις. Αυτή που έφερε το Κραχ του 1929, αυτήν που έφερε το Σχέδιο Μάρσαλ και αυτή που δοκιμάζουμε σήμερα.

Τι είναι η υπερπαραγωγή; Είναι το αποτέλεσμα της εφαρμογής των αρχών του σύγχρονου μάνατζμεντ που, εν συντομία, ονομάζεται παραγωγικότητα. Ο ορισμός τής παραγωγικότητας είναι: θα επιδιώξουμε το μάξιμουμ αποτέλεσμα με τα μίνιμουμ μέσα. Η πλήρης εφαρμογή του αξιώματος οδηγεί, με μαθηματική ακρίβεια, στον άκρατο αυτοματισμό. Ο οποίος εφαρμόζεται από καιρό τόσο στη βιομηχανία όσο και στις υπηρεσίες – κυρίως στις Δυτικές δημοκρατίες, με το γνωστό αποτέλεσμα: την υπερπαραγωγή και την υπερανεργία. Δυο ασύμβατες ενέργειες.

Και θα ’λεγα άτοπες και δολοφονικές. Γιατί τα προϊόντα που υπερπαράγονται παραμένουν απούλητα εφόσον οι άνεργοι δεν έχουν αγοραστική δύναμη! Αυτήν που υπήρξε, το πάλαι ποτέ, στην  καταναλωτική περίοδο την πριν από την επιδρομή της ρομποτικής παραγωγικότητας. Οι άνθρωποι δεν εργάζονται...  Άρα δεν πληρώνονται. Και δεν εργάζονται -άρα δεν προσλαμβάνονται- γιατί η παραγωγή (και η υπερπαραγωγή) συντελείται από μηχανές. Από ρομπότ, αν θέλετε. Δεν έχετε παρά να ρίξετε μια ματιά στα εργοστάσια. Σύμφωνα με το γαλλικό υπουργείο της Βιομηχανίας, το σύνολο των βιομηχανικών ρομπότ στον κόσμο, το 2015 ήταν ενάμισι εκατομμύριο,το 2016 δύο εκατομμύρια και το 2022 θα είναι πέντε εκατομμύρια.

Ο Χάξλεϊ το είχε προβλέψει από το 1932 με το βιβλίο του «Ο Γενναίος Καινούργιος Κόσμος». Και θυμάμαι ένα τσέχικο σκίτσο του 1935 (που αναδημοσιεύθηκε στην Αμερική το 1949). Δείχνει δύο ρομπότ που εργάζονται σε ένα εργοστάσιο το οποίο κατασκευάζει... ρομπότ! Γυρίζει λοιπόν ο ένας εργάτης-ρομπότ στον συνάδελφό του εργάτη-ρομπότ και του λέει: «Αναρωτιέμαι, αγαπητέ, πού θα καταλήξει αυτή η ιστορία!». 

Ιδού λοιπόν πού θα καταλήξει με βάση μια  έρευνα προ οκταετίας των οικονομολόγων Frey & Osborne για το Ιδρυμα Bruegel, ένα γνωστό “think tank” των Βρυξελλών. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή, «το 54% των θέσεων εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση απειλείται από την αυτοματοποίηση και την ρομποτοποίηση (robotisation) στα επόμενα 20 χρόνια. Έπειτα από τις θέσεις εργασίας στη βιομηχανία, θα βρεθούν στην πρώτη γραμμή της συρρίκνωσης οι υπηρεσίες και ιδιαίτερα τα διοικητικά πόστα, εξαιτίας της ταχείας εξέλιξης των υπολογιστών και των λογισμικών που γίνονται όλο και πιο αποτελεσματικά». (Βλ. «Nouvel Observateur», 31.7.14).  

Με λίγα λόγια, το 2034, στις χώρες μας, θα έχουν απολυθεί κατά μέσον όρο πάνω από τους μισούς που εργάζονται σήμερα. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 5η θέση, με 56,47% των επερχόμενων απολύσεων. Προηγούνται η Ρουμανία (61,93%), η Πορτογαλία (58,94%), η Κροατία (57,97%) και η Βουλγαρία (56,56%). Η Γερμανία βρίσκεται κάπου στη μέση, με 51,12%. Την θλιβερή λιτανεία κλείνουν η Αγγλία με 47,17% και η Σουηδία με... μόνο 46,69%. 

Αν λοιπόν μετρήσουμε και το σημερινό ποσοστό των ανέργων στη χώρα μας, το 2034 θα έχουμε στην ανεργία το 70% του εργατικού μας δυναμικού! Κάτι ανάλογο είχε προκύψει από μια έρευνα του Πανεπιστημίου του Εντμοντον στον Καναδά. Κάτι ανάλογο είχαμε και στην αρχαία Ελλάδα, όσο παράξενο και αν ακούγεται.

Τα «ρομπότ» των Αθηναίων του 5ου αιώνα π.Χ., για παράδειγμα, ήταν οι δούλοι! Από όσες πληροφορίες διαθέτουμε, το 50 με 60% του πληθυσμού της πόλης ήταν δούλοι. Οι πολίτες ήταν σχεδόν όλοι δημόσιοι υπάλληλοι και εργάζονταν λίγες ώρες την ημέρα. Αναμφισβήτητα με το πάσο τους. Στην Αμερική, η δουλεία καταργήθηκε όταν η βιομηχανική επανάσταση έφτασε στην ήπειρο αυτή.

«Οι αρχαίοι Ελληνες δεν είχαν αυτήν την τύχη» γράφει η Μαρία Δαράκη στο άρθρο της «Η αρχαία ελληνική πόλις και η μικροκοινωνία ως σύστημα» (στον τόμο «Η Αρχαία Ελλάδα, η μνήμη οδηγός για το μέλλον», Desmos, Paris). «

Όταν όμως ο Αριστοτέλης -συνεχίζει η Δαράκη- λέει ότι ο δούλος είναι έμψυχο εργαλείο τον εξομοιώνει με ένα ρομπότ και μας επιτρέπει να σκεφτούμε ότι θα μπορούσε να αντικατασταθεί από ένα ρομπότ. Το λέει μάλιστα ρητά: Αν τα εργαλεία μπορούσαν να επιτελούν το έργο τους κατόπιν εντολής ή από μόνα τους, τότε ούτε οι αρχιτέκτονες θα χρειάζονταν υπηρέτες ούτε οι κύριοι δούλους. (Πολιτικά, IV, 2,3 ).  Ο Αριστοτέλης είχε φανταστεί τη ρομποτική σαν μόνη λύση για την κατάργηση της δουλείας! «Την έβλεπε όμως σαν ουτοπία»...