Γιάννης Τσαρούχης: «Η κυβέρνηση να είναι προπάντων φιλελληνική»

Τριάντα χρόνια συμπληρώνονται από τον θάνατο του Γιάννη Τσαρούχη και, στο τέλος του μήνα, το ίδρυμα Κυδωνιέως πρόκειται να αφιερώσει στον ζωγράφο μεγάλη έκθεση στην Άνδρο. Μέσω της Huffpost επιχειρούμε με ένα κύκλο συζητήσεων, να ρίξουμε φως στην προσωπικότητα και το έργο του σημαντικού δημιουργού, αλλά και στο αποτύπωμα που άφησε στη σύγχρονη ελληνική τέχνη. Σε αυτή την καταγραφή εντάσσεται η προσωπική μαρτυρία ενός άλλου Δασκάλου της ζωγραφικής, του Σωτήρη Σόρογκα, που μας δείχνει αποκλειστικά για τους σκοπούς του αφιερώματος, το έργο που δούλεψε με τον Τσαρούχη.

Το 1981, σε ερώτηση του Γ. Πηλιχού, για το τι μπορεί να απαιτήσει κανείς από τη νέα κυβέρνηση, ο Τσαρούχης απαντούσε: «Να είναι προπάντων φιλελληνική». Ο Γιάννης Τσαρούχης λάτρευε πραγματικά την Ελλάδα – γι′ αυτό και ήταν κοσμοπολίτης. Στο βιβλίο του Μάτην ωνείδισαν την ψυχήν μου, γράφει μεταξύ άλλων για τον Καβάφη:

Με το ένστικτό του βρήκε την αληθινή παράδοση του Γένους, που ζει στο αίμα μας, στις μορφές μας, στις ψυχές μας, στις αυτόματες και αυθόρμητες πράξεις μας. Αυτή την παράδοση που εκφράζεται στη μακραίωνα λογοτεχνία σε γλώσσα ελληνική.

Και στο κείμενο “Σκέψεις”, από τον ίδιο τόμο, σημειώνει:

«Εγώ, ο δειλός, είχα το θάρρος εντούτοις να πάω ως το Παρίσι ακολουθώντας με τη μύτη μου αυτή την μπόχα του προοδευτισμού, που δεν ήξερα από που έρχεται, μα που από καιρό υποψιαζόμουν πως ασφαλώς θα έρχεται από την Πόλη των Φώτων. [...] Ζητώ συγγνώμη από την δεύτερή μου πατρίδα να μιλώ τόσο ανευλαβώς, αλλά τι φταίω εγώ; Η Γαλλία δεν είναι μόνο ένα στρατόπεδο συγκεντρώσεων επαναστατών, ούτε ένα άντρο φρικτών εμπόρων, είναι και η πατρίδα μερικών πνευμάτων εκλεκτών που μας έμαθε να βλέπουμε και να μιλάμε: και από άθλιοι εξόριστοι να γινόμαστε, αν το λέει η καρδιά μας, αληθινοί Αθηναίοι και κάτι παραπάνω, της νοητής Σιών οι ακαθαίρετοι Πύργοι, τα μυρίπνοα άνθη του παραδείσου».

Τον Τσαρούχη έτυχε να τον δω για πρώτη φορά στον διάδρομο έξω από τα εργαστήρια της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, όπου είχε έρθει να επισκεφτεί τον φίλο του Γιάννη Μόραλη. Πρέπει να ήταν στα 1960, ένα χρόνο πριν τελειώσω τις σπουδές μου. Σεμνός, πράος και απόμακρος, φορούσε υπέροχο σακάκι με πρόσθετους δερμάτινους αγκώνες. Του το ανέφερα αργότερα και φάνηκε ευχάριστα έκπληκτος λέγοντάς μου κάποιον καλό λόγο. Ήδη πολύ πριν από τα χρόνια εκείνα, ο μύθος του ονόματός του ήταν παντού. Ο σεβασμός και ο θαυμασμός για τους ανθρώπους εκείνης της γενιάς είναι πάντα ιδιαίτερος. Μόνο που, δυστυχώς, δεν μπόρεσα ν′ ακούσω με τη δέουσα προσοχή ή να εκτιμήσω επαρκώς τη σοφία τους, επειδή εκείνο τον καιρό με διακατείχε στείρος και ηλίθιος δογματισμός. Ο Τσαρούχης, για παράδειγμα, δεν ήταν μαρξιστής, γεγονός που του στερούσε τα εύσημα του προοδευτισμού, ή τουλάχιστον τον απέκλειε από αυτό που εγώ θεωρούσα σύγχρονο ή προοδευτικό.

Γύρω στο 1975 είχα τη χαρά, αλλά και την τιμή, να μου ζητήσει μέσω της Μαριλένας Λιακοπούλου να τον βοηθήσω στην εκτύπωση μιας λιθογραφίας του. Είχε δει στην γκαλερί (Αίθουσα Τέχνης Αθηνών) μια δική μου και θέλησε να μ′ εμπιστευθεί. Εργάστηκα με ευσυνειδησία, αλλά και φόβο μήπως αποτύχω, πάνω σε επτά ειδικούς τσίγκους που μου διέθεσαν έμπειροι τεχνίτες απ′ το εργοστάσιο Ασπιώτης Έλκα. Ο Τσαρούχης ήταν εκεί και τις δύο μέρες του τυπώματος, και είχα την ευκαιρία να ακούσω πολλές απόψεις του για τα χρώματα, τις τεχνικές, τα φαγιούμ, τις βυζαντινές εικόνες, αλλά και σχόλια για τη μεταχουντική εποχή. Ο λόγος του γοητευτικός, με εναλλαγές και αποχρώσεις, ενίοτε αινιγματικός, με διακριτικό χιούμορ και λεπτή ειρωνεία:

«Στην Ελλάδα είναι όλα μικρά, όπως οι δικτατορίες, τα βερίκοκα...». Του άρεσε να μιλάει κι εγώ τον βοηθούσα με σύντομες ερωτήσεις. Έδειχνε πως με συμπάθησες, γι′ αυτό κι εγώ μετά από χρόνια τόλμησα να του ζητήσω συστατική επιστολή για την υποψηφιότητά μου ως καθηγητή στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. Ήταν πολύ γενναιόδωρη όπως άλλωστε ήταν πάντα και ο ίδιος. Η λιθογραφία φάνηκε να του αρέσει. Ήταν το ίδιο καλή με το έργο του. Πρόσθεσε με έναν όγδοο τσίγκο ένα αρχικό χρώμα, όπως ο προπλασμός στα βυζαντινά, και τούτο για να αποφύγουμε, όπως είπε, μικροκενά στα περιγράμματα, που κάνουν μεν ωραίο εφέ, αλλά είναι εις βάρος της ζωγραφικής.

Τον συνόδευσα στην ταφή του βαθιά περίλυπος.

Μικρή αναδρομή στο έργο του Σωτήρη Σόρογκα παρουσιάζεται στον Σταθμό της Καλών Τεχνών στη Μύκονο από 12 Ιουλίου έως 16 Αυγούστου. Το έργο φωτογραφήθηκε στο εργαστήριο του ζωγράφου στο Παγκράτι και η μαρτυρία του για τον Τσαρούχη είναι απόσπασμα από το βιβλίο “κείμενα” για πρόσωπα και βιβλία (Αθήνα, 2014)