Το διακύβευμα των συντάξεων

Εδώ και περίπου δύο χρόνια, από τότε δηλαδή που η προβλεψιμότητα επέστρεψε, είναι γνωστή η πορεία την οποία θα έχει η εξέλιξη της ελληνικής ανάπτυξης το 2018 και το 2019.
Γνωρίζαμε λοιπόν, και είχαμε επανειλημμένα δημοσιεύσει, ότι η άνοδος του ΑΕΠ το 2018 θα είναι γύρω στο 2%, το 2019 ίσως λίγο παραπάνω και στη συνέχεια θα έχει μία μικρή μείωση. Παράλληλα σημειώναμε ότι εάν λαμβάναμε υπόψη μας τις περικοπές στις συντάξεις και τη μείωση του αφορολογήτου ο στόχος του 3,5% πρωτογενούς πλεονάσματος θα μπορούσε να επιτευχθεί οριακά, αφήνοντας ίσως έναν μικρό δημοσιονομικό χώρο κυρίως μετά το 2019.

Ποτέ δεν είχε τεθεί σε αμφιβολία η ικανότητα των ελληνικών δημοσιονομικών να επιτύχουν τον στόχο του 3,5% για το 2019, δεδομένου ότι γνωρίζαμε πολύ καλά και τις συνθήκες παραγωγής του υπερπλεονάσματος (γύρω στα 10 δισ. ευρώ) που είχαμε το 2016 και 2017.

Στην πραγματικότητα η υπερφορολόγηση του 2016 και 2017 (αύξηση φορολογίας και ασφαλιστικών εισφορών) έχει «διάρκεια ζωής» δύο με τρία χρόνια και στη συνέχεια η επίδρασή της απομειώνεται: είτε διότι οι πολιτικοί μοιράζουν πλεονάσματα (πολιτικός κύκλος), είτε διότι οι πολίτες αναπροσαρμόζουν συμπεριφορές λόγω του ύψους των φορολογικών συντελεστών, είτε γιατί αρκετοί Ελληνες είναι πλέον φορολογικά εξαντλημένοι και δεν μπορούν να συνεισφέρουν.

Αυτό το «σβήσιμο» της φορολογικής απόδοσης είναι πολύ γνωστό διεθνώς και γενικά αναμενόμενο.

Ετσι, υπό φυσιολογικές συνθήκες αναμένουμε ο στόχος του 3,5% το 2018 και 2019 να επιτευχθεί. Εάν όμως δεν περικοπούν οι συντάξει, περνάμε σε περιοχή αβεβαιότητας για τη μετά το 2019 περίοδο. Το έλλειμμα που δημιουργείται για την επίτευξη του στόχου είναι 1 με 1,5 δισ. ευρώ, γιατί παρόλο που η περικοπή των συντάξεων είναι περίπου 2,8 δισ. ευρώ, ένα μέρος της επιστρέφει στην οικονομία και το τελικό αποτέλεσμα είναι μικρότερο.

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Πρώτον, ότι η ελληνική πλευρά για το 2019 δικαιούται να επιδιώκει την μη περικοπή των συντάξεων, και γι’ αυτό κάποια στιγμή ίσως δούμε μία μερική ικανοποίηση του αιτήματός μας. Αλλά θα ήταν πιο σωστό την ίδια στιγμή να ζητούσαμε και μείωση του στόχου του 3,5% για μετά το 2019. Αλλιώς απλώς σπρώχνουμε το πρόβλημα στον επόμενο χρόνο, αφού γνωρίζουμε ότι μετά το 2019 θα εμφανιστεί δυσκολία επίτευξης του στόχου!

Θα μου πείτε, και να το ζητούσαμε, θα μας το έδιναν; Δεν έχει σημασία. Το σωστό είναι να μην προτιθέμεθα να μεταφέρουμε τα βάρη στο μέλλον αλλά να προτείνουμε ορθολογικές λύσεις που ξεκινούν στο παρόν και επεκτείνονται στο μέλλον. Ετσι κι αλλιώς η επιλεκτική περικοπή των συντάξεων που έχει επιβληθεί έχει εξαιρετικά ασθενή νομική βάση.

Ομως ένας βραχυπρόθεσμος πολιτικός θα σου πει: γιατί να μη ζητήσουμε -έτσι, χωρίς πρόγραμμα- έστω και την προσωρινή μη περικοπή των συντάξεων αφού έχουμε ελπίδες να την πάρουμε πιθανόν και λόγω του ευρύτερου πολιτικού πλαισίου που ενδεχομένως τοποθετείται;

Επομένως, η ορθή πολιτική είναι το επόμενο εξάμηνο, όπου πολύ πιθανόν δεν θα ισχύσει η περικοπή των συντάξεων ή θα ισχύσει μερικώς, να επανασχεδιαστεί, ενδεχομένως διακομματικά, το πλαίσιο εξέλιξης του συνταξιοδοτικού με το πρόσθετο δεδομένο ότι οι πληθυσμιακές εξελίξεις είναι εξαιρετικά δυσμενείς και σε μεγάλο βαθμό προβλέψιμες. Ως καρπός του σχεδιασμού αυτού να υπάρξει μία διαφανής απόφαση, που θα λάβει ενδεχομένως και συνταγματική κατοχύρωση, η οποία θα αφορά έναν μέγιστο σταθερό και μόνιμο συντελεστή υποστήριξης του συνταξιοδοτικού συστήματος από τον κρατικό προϋπολογισμό. Αυτή εξάλλου θα ήταν μία σωτήρια συνταγματική μεταρρύθμιση. Διότι όποιος λέει ότι οι περικοπές είναι μόνο δημοσιονομικό μέτρο, ειδικά στην Ελλάδα, και όχι μεσομακροπρόθεσμο διαρθρωτικό, δεν λέει όλη την αλήθεια.
Ταυτοχρόνως θα πρέπει πολιτικά να επανατεθεί το ζήτημα του 3,5% υποστηριζόμενο από ένα ευρύ φάσμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.

Ετσι, η γενική ή μερική αναβολή της περικοπής των συντάξεων, εκτός της θετικής αποφυγής της μείωσης της ζήτησης, θα έχει και μακροπρόθεσμο αναπτυξιακό χαρακτήρα.

*Ο Παναγιώτης Πετράκης είναι καθηγητής ΕΚΠΑ