Θεσσαλονίκη: Η τέταρτη γενιά της οικογένειας Καράσσο αναζητεί το νήμα μιας ιστορίας 100 ετών

Στη διαμπερή Στοά Καράσσο στη Θεσσαλονίκη, με τις δύο εισόδους, μία από την Ερμού και μία από τη Βενιζέλου, ο επισκέπτης μπορεί ακόμη και σήμερα να βρει κάθε είδους κλωστή και κουμπί. Κάποιοι άνθρωποι όμως, που βρέθηκαν πρόσφατα εκεί, δεν αναζητούσαν κλωστές, αλλά ένα νήμα αντοχής ενός αιώνα που τους ενώνει με την πόλη, ένα νήμα άλλου είδους. Της ιστορίας.

Ήταν περίπου 20 μέλη

της τέταρτης γενιάς της οικογένειας Καράσσο, που ήρθαν τις προηγούμενες ημέρες από το Ισραήλ, κάποιοι για πρώτη φορά και κάποιοι με τα παιδιά τους, την πέμπτη γενιά, προκειμένου να γνωρίσουν την "Ιερουσαλήμ της Δύσης", από όπου οι πρόγονοί τους έφυγαν λίγο μετά τη Μεγάλη Πυρκαγιά του 1917: την πόλη, δηλαδή, όπου ο πατριάρχης τους, ο Χαΐμ Καρασσό, με αφετηρία ένα μικρό κατάστημα γενικού εμπορίου, που παρέδωσε στον μόλις δεκατετράχρονο γιό του Μωύς το 1899, έβαλε τα θεμέλια ενός μακρόβιου επιχειρηματικού ομίλου, που επί δεκαετίες δραστηριοποιείται ανελλιπώς και σήμερα έχει δύο βραχίονες. Πρόκειται για την εισηγμένη Carasso Motors Ltd, η οποία εισάγει στο Ισραήλ αποκλειστικά τα αυτοκίνητα Renault, ώς αποκλειστική αντιπρόσωπος της Alliance Renault-Nissan και την Carasso Real Estate Ltd στον χώρο των ακινήτων.

Στο Ισραήλ θεωρούνται ελληνική οικογένεια, αποκαλούνται "Greek Jews". Και το ταξίδι τους στη Θεσσαλονίκη δεν ήταν μόνο στον χώρο, αλλά κατά κάποιο τρόπο και στον χρόνο, αφού είχαν -μεταξύ άλλων- την ευκαιρία να "διαβάσουν" το πρώτο "κεφάλαιο" της πολυσχιδούς επιχειρηματικής ιστορίας της οικογενείας τους μέσα από τα παλαιά βιβλία του μητρώου επιχειρήσεων του Εμποροβιομηχανικού Επιμελητηρίου (ΕΒΕΘ).

Από τους συνολικά 64 παλαιούς τόμους, οι 18 συντηρήθηκαν πρόσφατα και περιλαμβάνουν εγγραφές επιχειρήσεων, που μαρτυρούν την επιχειρηματική δραστηριότητα των προγόνων της συγκεκριμένης οικογένειας και φέρουν τις υπογραφές τους. Τα παλαιά βιβλία παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά χτες Κυριακή, στις εγκαταστάσεις του ΕΒΕΘ, στα μέλη της οικογένειας.

"Η Θεσσαλονίκη είναι για εμάς σαν το Τελ Αβίβ"

"Είμαστε εδώ για την ιστορία. Η πόλη αυτή είναι σαν το Τελ Αβίβ για εμάς (...) Αν και βρίσκομαι εδώ για πρώτη φορά, νιώθω σαν στο σπίτι μου. Η Θεσσαλονίκη είναι μοναδική πόλη, γιατί επέτρεψε στους Εβραίους να ακμάσουν τόσο πολύ. Από την επιχειρηματική άποψη, η Ιερουσαλήμ της Δύσης έδωσε ευκαιρίες, που πολλοί Εβραίοι δεν είχαν σε άλλα μέρη" παρατηρεί η Ντάφνα Καράσσο (Daphna Carasso), σύμβουλος ακινήτων και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Carasso Real Estate, που ήρθε στη Θεσσαλονίκη με την κόρη της, βρέφος μόλις τεσσάρων μηνών.

"Το να βλέπουμε πόσο επιτυχημένη ήταν η οικογένεια μας εδώ και πόσο επιδραστική υπήρξε η εβραϊκή κοινότητα, δίνει ακόμη μεγαλύτερη σημασία στη συνέχεια της οικογενειακής επιχείρησής μας" επισημαίνει, ώς εκπρόσωπος της 4ης γενιάς, η οποία σταδιακά προετοιμάζεται για τη διαδοχή, για ν' αναλάβει τα ηνία του επιχειρηματικού ομίλου.

Ερωτηθείσα από το ΑΠΕ-ΜΠΕ αν η Θεσσαλονίκη ήταν παρούσα στις διηγήσεις και τη μνήμη των νεώτερων γενεών της οικογένειας, η ίδια σημειώνει: "Για κάποιους από εμάς της τέταρτης γενιάς και ιδίως τους κάπως μεγαλύτερους η Θεσσαλονίκη είναι παρούσα στις διηγήσεις, αλλά όχι τόσο όσο θα θέλαμε και για αυτό άλλωστε ξεκινήσαμε αυτό το road trip. Για τους γονείς μας βεβαίως ήταν παρούσα, γνώριζαν τον Μωύς, μεγάλωναν με αυτόν γύρω τους, άκουγαν ιστορίες".

Απαντώντας σε ερώτημα του ΑΠΕ-ΜΠΕ σε σχέση με το αν έχει ένα μήνυμα για τους Έλληνες, που τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζουν την κρίση, η ίδια σημειώνει: "(...)Ελπίζω ότι είναι το τέλος της κρίσης, ότι εξέρχεστε από αυτήν. Η ιστορία δείχνει ότι κάθε φορά που είσαι κάτω, μετά σηκώνεσαι και το αντίστροφο. Το ίδιο συμβαίνει και στις επιχειρήσεις, έχουμε πάντα υπόψη μας ότι τα πράγματα μπορεί να πάνε προς τα κάτω, ότι κάποιοι μπορεί να διασπαστούν, κάποιοι δεν θέλουν να συνεχίσουν, αλλά η ιστορία συνεχίζεται, άλλοι άνθρωποι θα πετύχουν, τα παιδιά σας θα πετύχουν... Πρέπει να σκέφτεστε μακροπρόθεσμα... Όταν υποφέρετε, υποφέρετε, αλλά το μέλλον θα έρθει και τα πράγματα θα συνεχίσουν".

"Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η αλματώδης ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης οφειλόταν κυρίως στους Εβραίους επιχειρηματίες της"

Αναδρομή στην ιστορική παρουσία της εβραϊκής κοινότητας και ιδίως επιχειρηματικότητας στη Θεσσαλονίκη έκανε ο ιστορικός μελετητής Γιάννης Καρατζόγλου, συγγραφέας του λευκώματος για τα 100 χρόνια του ΕΒΕΘ. Αφού καλωσόρισε τα 20 μέλη της οικογένειας Καρασσό στη Θεσσαλονίκη, τη "madre de Israel", όπως τη χαρακτήρισε, επισήμανε ότι η Θεσσαλονίκη του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, οφείλει την αλματώδη οικονομική της ανάπτυξη και ευημερία κυρίως στους Εβραίους επιχειρηματίες και θα μπορούσε να πει κάποιος, ιδίως στους ιταλοεβραίους.

Ήδη το 1851 ιδρύεται ο εμπορικός οίκος Μοδιάνο με αντικείμενο αρχικά την εμπορία σιτηρών από την Μακεδονία. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1854, ο γιατρός Μωύς Αλλατίνι, γιος του Λάζαρου Αλλατίνι και της Άννας Μορπούργο, αποκτά τον μύλο του γάλλου Darbley ο οποίος στα επόμενα χρόνια θα εξελιχθεί στον μεγαλύτερο αλευρόμυλο των Βαλκανίων. Τότε ξεκινά και ο συνεταιρισμός των δυο οικογενειών, Αλλατίνι και Μοδιάνο. Στον χρηματοπιστωτικό χώρο, παρά την εγκατάσταση της Οθωμανικής Τράπεζας στην πόλη το 1864, δυο ιδιωτικές τράπεζες παρέχουν τις αναγκαίες πιστώσεις στο εμπόριο: η Banque Saul του Σαουλ Μοδιάνο και η αντίστοιχη των Αλλατίνι, οι οποίοι το 1878 ιδρύουν σε συμμετοχή με γαλλικά και αυστριακά κεφάλαια την Banque de Salonique. Στην Τράπεζα θα συμμετέχουν κεφαλαιουχικά οι οικογένειες Φερνάντες και Μισραχή.

1880-1900: Η εβραϊκή επιχειρηματικότητα απογειώνεται, ο εβραϊκός πληθυσμός στη Θεσσαλονίκη φτάνει στο 50% και ιδρύεται το κεραμοποιείο Αλλατίνη

Η εικοσαετία 1880-1900 είναι η εποχή της απογείωσης της εβραϊκής επιχειρηματικότητας ενώ ο εβραϊκός πληθυσμός ανέρχεται στο 50% του πληθυσμού της πόλης. Στα τέλη του 1879 ο Σαΐας θα χτίσει το πρώτο νηματουργείο της πόλης στην παραλία, το 1880 οι Αλλατίνη θα ιδρύσουν το μεγάλο κεραμουργείο τους στη θέση του μικρού, παλιού κεραμουργείου, το 1886 οι Τόρρες και Μισραχή θα εγκαινιάσουν το δεύτερο νηματουργείο της πόλης, την Nouvelle Filature, ενώ το 1892 θα ξεκινήσει το παγοποιείο και κατόπιν ζυθοποιείο των Μισραχή και Φερνάντες.

Κατά τον κ. Καρατζόγλου, ακολουθεί η οικονομική κρίση και οι πτωχεύσεις του 1906, η έκπτωση του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ που "φιλοξενείται" μέχρι το 1912 στη βίλλα των Αλλατίνι, και ο ιταλοτουρκικός πόλεμος του 1911, που υποχρεώνει πολλούς ιταλοεβραίους να φύγουν από την πόλη και να πτωχεύσει η Τράπεζα Μοδιάνο, να μετεγκατασταθούν οι Αλλατίνι και να κλείσουν πολλές εμπορικές εβραϊκές επιχειρήσεις. Ξεσπούν ακόμα, οι δυο Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913, και η προσκύρωση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα τον Δεκέμβριο 1913 με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου. Μεσολαβούν τέλος, η καταστροφική πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης τον Αύγουστο 1917, και ο πόλεμος στη Μικρά Ασία το 1922, που θα καταλήξει στην άφιξη 100.000 Ελλήνων χριστιανών από την Τουρκία στη Θεσσαλονίκη. Η απογραφή πληθυσμού του 1928 βρίσκει τους Εβραίους της πόλης να αποτελούν μειονότητα.

Βεβαίως μετά τις αλλαγές αυτές, η "αγορά" έχει διευρυνθεί, σχεδόν διπλασιαστεί, αλλά τώρα οι πρόσφυγες διεκδικούν ένα μεγάλο μέρος της. Στις αρχές της δεκαετίας του '30, ο αριθμός των εβραϊκών επιχειρήσεων είναι σχεδόν ίσος με τον αριθμό των επιχειρήσεων των Ελλήνων χριστιανών στην πόλη, ενώ στο τέλος της δεκαετίας, παραμονές του πολέμου, οι επιχειρήσεις αυτές, ιδρυμένες σε μεγάλο ποσοστό από πρόσφυγες, αποτελούν το 67% του συνολικού αριθμού, περίπου ίσες με το ποσοστό των Ελλήνων χριστιανών στον συνολικό πληθυσμό της πόλης.

1943: 1.088 εβραϊκές επιχειρήσεις διαγράφονται διαμιάς και γίνεται οργανωμένο πλιάτσικο σε 3000 επιχειρήσεις, αποθήκες και γραφεία

Το τέλος της εβραϊκής επιχειρηματικότητας πλησιάζει. Οι Γερμανοί εισέρχονται ως κατακτητές στη Θεσσαλονίκη στις 9 Απριλίου 1941 και πολύ σύντομα δείχνουν τις προθέσεις τους με κατασχέσεις υλικών και επιχειρήσεων που τους ενδιαφέρουν. Ωστόσο, η εφαρμογή της "τελικής λύσης στο εβραϊκό πρόβλημα" θα αναβληθεί μέχρι τις αρχές του 1943, όπως επισημαίνει ο κ. Καρατζόγλου. Στις 27/2/1943 δημοσιεύεται η διαταγή των αρχών κατοχής, με την οποία διαγράφονται από τα Σωματεία, τις Οργανώσεις και τα Νομικά πρόσωπα όλοι οι ισραηλίτες. Έτσι, από το ΕΒΕΘ διαγράφονται περίπου 1088 επιχειρήσεις, ενώ το ίδιο συμβαίνει και στο Επαγγελματικό Επιμελητήριο, τον Σύνδεσμο Βιομηχάνων, τον Δικηγορικό Σύλλογο κλπ. Σε λίγες μέρες ιδρύεται η Υπηρεσία Διαχείρισης Ισραηλιτικών επιχειρήσεων, και αρχίζει η μεταβίβαση των εβραϊκών επιχειρήσεων σε συνεργάτες των ναζί και σε κάποιους πρόσφυγες από την Ανατ. Μακεδονία...

Ο σχετικός νόμος προέβλεπε τη διαχείριση των επιχειρήσεων αυτών από τους "μεσεγγυούχους" και την απόδοση λογαριασμού στην Υπηρεσία, πλην όμως κατέληξε σε ένα οργανωμένο πλιάτσικο 3.000 περίπου επιχειρήσεων, αποθηκών, γραφείων, κλπ. Μερικές μέρες αργότερα, στις 15/3/1943 θα ξεκινούσε ο πρώτος συρμός από τη Θεσσαλονίκη για το Άουσβιτς μεταφέροντας 2.800 εβραίους... Μέχρι τον Αύγουστο 1943, 46.500 εβραίοι θα εκτοπιστούν στα στρατόπεδα του θανάτου, γύρω στους 300 με επώνυμο Καράσσο. Οι λίγοι εβραίοι επιχειρηματίες που επέστρεψαν από τα ναζιστικά στρατόπεδα, κατάφεραν μετά από πολλούς αγώνες να ξαναστήσουν τις επιχειρήσεις τους, αλλά πλέον αποτελούσαν μια πολύ μικρή "μειονότητα" της αγοράς της Θεσσαλονίκης.

Μια ανακαίνιση και ένας θησαυρός

Κατά τον χαιρετισμό του στην εκδήλωση, ο πρώην πρόεδρος του ΕΒΕΘ, Δημήτρης Μπακατσέλος, επισήμανε ότι όταν το ΕΒΕΘ αναπαλαίωνε το κτήριο της έδρας του, το 2001, βρέθηκε μπροστά στον "θησαυρό" του πρωτότυπου ιστορικού αρχείου του, που αποτελείτο από 64 τόμους σε κακή κατάσταση, εξαιτίας της φθοράς. Εξ αυτών, έχουν αποκατασταθεί μέχρι σήμερα οι 18. "Ολη αυτή η διαδικασία απαιτεί σημαντικό χρόνο, προσπάθεια, τεχνική και, φυσικά, κεφάλαια. Προσπαθήσαμε να εμπλέξουμε σε αυτή τη διαδικασία την Ισραηλιτική Κοινότητα της Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Ολοκαυτώματος στις ΗΠΑ και την πρεσβεία του Ισραήλ στην Αθήνα, ώστε να συνεισφέρουν στην προσπάθειά μας. Ελπίζουμε ότι θα αντιληφθούν τη σπουδαιότητά της και θα μας βοηθήσουν να πετύχουμε" επισήμανε ο κ. Μπακατσέλος.

Στον χαιρετισμό του ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, Δαυίδ Σαλτιέλ, υπενθύμισε τη γερμανική διαταγή για διαγραφές των εβραϊκών επιχειρήσεων, αλλά και των ονομάτων επαγγελματιών και υπαλλήλων από δήμους, σχολεία και φορείς και πρόσθεσε ότι όλοι -και ιδίως η νέα γενιά- πρέπει να γνωρίζουν τι συνέβη και να μην επαναληφθούν τα ίδια λάθη.

Η ιστορία της οικογένειας Καράσσο και οι επιχειρήσεις Ελλήνων Εβραίων στο Ισραήλ

Ο Χαΐμ Καράσσο (Haim Carasso), γεννηθείς το 1853, είχε ένα μικρό κατάστημα γενικού εμπορίου στη Θεσσαλονίκη. Εν έτει 1899 παρέδωσε τα ηνία της επιχείρησης στον 14χρονο γιο του Moise (Μωύς) και ο ίδιος αφοσιώθηκε στη μελέτη της Βίβλου. Ο Μωύς, μαζί με τον μικρότερο αδερφό του Angel, μετέτρεψαν το αρχικό μαγαζάκι σε επιτυχημένη εξαγωγική επιχείρηση, που εξήγε λάδι, σιτηρά και κρασί από την Ελλάδα στις ΗΠΑ και εισήγε κάθε είδους εμπρεούματα από την ΗΠΑ και τη Ρωσιά, τα οποία κατέληγαν στις αγορές της Μέσης Ανατολής. Ο Μωύς παντρεύτηκε την Palomba της οικογένειας Philosoph, στην ιδιοκτησία της οποίας βρισκόταν το διυλιστήριο της πόλης. Το ζευγάρι απέκτησε δυο κόρες και τέσσερις γιους.

Αμέσως μετά τη Μεγάλη Πυρκαγιά του 1917, η οικογένεια μετακόμισε στον Πειραιά και στη συνέχεια , το 1926, στην Παλαιστίνη, πολύ πριν από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ. Εκεί, ο Μωύς ίδρυσε την τράπεζα Discount Bank, μαζί με τον Leon Recanati, επίσης Εβραίο της Θεσσαλονίκης. Ο όμιλος μεγάλωσε και ανεπτυξε πολλές διαφορετικές δραστηριότητες, ακόμη και στον χώρο του κινηματογράφου...

Η επιχειρηματική οικογένεια Καράσσο δεν είναι η μοναδική στο Ισραήλ που το όνομά της συνδέεται με την Ελλάδα... Ακόμη και σήμερα συναντάμε στο Ισραήλ τις επιχειρήσεις των Recanati, Philosoph και Matalon, που η Ελλάδα είναι κατά κάποιο τρόπο εγγεγραμμένη στο DNA τους...

Πηγή: ΑΠΕ ΜΠΕ