Οι «μαύροι κύκνοι» του 2017

Του Παναγιώτη Γκρουμούτη

Τους μεγαλύτερους πιθανούς κινδύνους που κρύβει το 2017 προσπαθούν -όπως εξάλλου γίνεται κάθε χρόνο τέτοια εποχή- να σκιαγραφήσουν οι αναλυτές των μεγάλων διεθνών οίκων με βάση στοιχεία και δεδομένα ήδη γνωστά, αλλά και υποθέσεις εργασίας που οδηγούν σε μερικά σενάρια που πολλές φορές μοιάζουν έως και εξωπραγματικά. Ωστόσο, μέχρι πριν από κάποιους μήνες παράδοξη -έως εξωπραγματική- θα θεωρούνταν η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ. Συνεπώς, τίποτε δεν πρέπει να μας ξενίζει.

Εν προκειμένω τώρα όσον αφορά στα σενάρια εργασίας για τη νέα χρονιά, οι πρώτες σχετικές έρευνες που έχουν δει μέχρι στιγμής το φως της δημοσιότητας, αυτές των Morgan Stanley, Credit Suisse και Reuters, καταδεικνύουν ως Νο 1 κίνδυνο -φόβο ή κατ’ άλλους χειρότερο πιθανό σενάριο- το ενδεχόμενο διάλυσης της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Μάλιστα οι ανησυχίες είναι τόσο μεγάλες που υποσκελίζουν καθαρά τους φόβους των επενδυτών για ενδεχόμενη διολίσθηση των ΗΠΑ σε ύφεση λόγω της πολιτικής απομονωτισμού που έχει «υποσχεθεί» ο Ντόναλντ Τραμπ. Απότοκη αυτής της πολιτικής επιλογής θα είναι, με μαθηματική ακρίβεια, η αύξηση των πληθωριστικών πιέσεων και των επιτοκίων του δολαρίου, όπερ σημαίνει ότι θα υπάρξουν σημαντικές ανακατατάξεις στις παγκόσμιες χρηματαγορές και μεταφορά επενδυτικών κεφαλαίων προς τις ΗΠΑ. Μεγάλος χαμένος, η Ευρωπαϊ­κή Ενωση...

Εκτός από τις «προβληματικές» Ε.Ε. και ΗΠΑ, μεγάλο φόβο προκαλεί στους επενδυτές και η Κίνα. Για την ακρίβεια, η συνεχιζόμενη υποχώρηση των ρυθμών ανάπτυξης της κινεζικής οικονομίας προξενεί φόβο για στασιμότητα -αν όχι υποχώρηση- στους ρυθμούς του παγκόσμιου εμπορίου, των μεταφορών, των πρώτων υλών, του συνόλου γενικά του επιχειρείν, που τα τελευταία χρόνια αντλεί δύναμη από τα δρώμενα στην ευρύτερη περιοχή της Ασίας.

Τέλος, υπάρχουν γεωπολιτικοί παράγοντες που με τη σειρά τους προκαλούν -αν μη τι άλλο- έκπληξη στους μη γνωρίζοντες. Προφανώς και ο φόβος για την τρομοκρατία παραμένει ισχυρός στον δυτικό κόσμο, τόσο ώστε να αποτελεί έναν από τους σοβαρότερους κινδύνους για την παγκόσμια οικονομία. Από την άλλη, όμως, το να συγκεντρώνει παρόμοιες πιθανότητες με ένα μείζονος σημασίας τρομοκρατικό χτύπημα το σενάριο μιας... πολεμικής σύρραξης μεταξύ Δύσης και Ρωσίας ξεπερνά κάθε προηγούμενο. Κι όμως, αυτό το ενδεχόμενο μοιάζει να φοβίζει αρκετά τους Δυτικούς αναλυτές και επενδυτές, έστω και σε θεωρητικό επίπεδο. Επ’ αυτού, δε, σημαντικός θα είναι ο ρόλος του νεοεκλεγέντος προέδρου των ΗΠΑ και της πολιτικής που θα εφαρμόσει απέναντι στη Μόσχα.

Ο απρόβλεπτος νέος Αμερικανός πρόεδρος

Αν συμφωνούν σε κάτι οι διεθνείς αναλυτές στο σύνολό τους, είναι στο ότι οι νέες πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις στις ΗΠΑ θα αλλάξουν τα δεδομένα όσον αφορά κερδισμένους και χαμένους, θα ανατρέψουν τα μέχρι σήμερα δεδομένα για τις οικονομικές και τις εμπορικές σχέσεις, αλλά και τις μέχρι σήμερα ισορροπίες. Οπως τονίζουν οι αναλυτές, η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ θεωρητικά θα οδηγήσει σε δύο δραματικές αλλαγές σε σχέση με τις αγορές. Η πρώτη, και σημαντικότερη, είναι η μείωση της φορολογίας για τις εταιρείες, όπως έχει υποσχεθεί προεκλογικά, η οποία με τη σειρά της αναμένεται να δημιουργήσει μείζον θέμα σε μια σειρά τρίτων χωρών, ιδιαίτερα των αναδυόμενων οικονομιών. Αν ο Τραμπ προχωρήσει σε μείωση της φορολογίας τουλάχιστον κατά 10 μονάδες, αυτόματα μια σειρά αμερικανικών εταιρειών θα επιστρέψει σε αμερικανικό έδαφος γραμμές παραγωγής, αν όχι και την έδρα τους, κάτι που με τη σειρά του θα οδηγήσει σε ανατίμηση των αμερικανικών assets τουλάχιστον κατά 15%.

Η δεύτερη δραματική αλλαγή που θα σηματοδοτήσει η υλοποίηση της οικονομικής πολιτικής Τραμπ είναι η σχεδιαζόμενη κατάργηση παγκόσμιων συμφωνιών όπως των TPP και TTIP. Αυτές θεωρητικά θα οδηγούσαν σε μαζική επιστροφή κεφαλαίων προς τις ΗΠΑ, καθώς στη βάση τους υποχρεώνουν τις πολυεθνικές να μεταφέρουν παραγωγικές εγκαταστάσεις στις ΗΠΑ από τρίτες χώρες. Τώρα βέβαια τον ρόλο αυτό, του κινήτρου για επιστροφή κεφαλαίων στις ΗΠΑ, μπορεί να παίξει η μείωση της φορολογίας. Σε κάθε περίπτωση, το δολάριο θα γίνει ακριβότερο, άρα και το χρέος των ΗΠΑ, όπως και το χρέος τρίτων χωρών σε δολάρια. Σκεφτείτε απλώς γιατί ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ-Ταγίπ Ερντογάν έχει ήδη κηρύξει πόλεμο κατά του δολαρίου και αναλογιστείτε πόσο είναι το δολαριακό εξωτερικό χρέος της Τουρκίας.

Η... επέλαση Τραμπ αναμένεται να έχει κι άλλες επιδράσεις στην αμερικανική οικονομία, όπως η αναζωογόνηση του κλάδου κατασκευών και γενικότερα του real estate. Ο νέος πρόεδρος έχει προαναγγείλει κολοσσιαίες επενδύσεις σε κατασκευαστικά έργα υποδομών στις ΗΠΑ. Ολα αυτά βεβαίως, ιδίως εάν συνδυαστούν (αύξηση δαπανών, μείωση φορολογίας), οδηγούν σε νέες πιέσεις την αμερικανική οικονομία. Εύλογο το ερώτημα πώς θα χρηματοδοτηθεί το πρόγραμμα, με πιθανές απαντήσεις είτε μια αύξηση τρίτων φόρων, είτε την αντίστοιχη του δανεισμού των ΗΠΑ! Εδώ κάπου πρέπει να αναζητηθεί η σταδιακή άνοδος των επιτοκίων των αμερικανικών ομολόγων. Τα επιτόκια στα 10ετή έχουν ανέβει περίπου 0,75% από την ημέρα της εκλογής του Τραμπ και δοκίμασαν τα υψηλά έτους. Εκείνο που έχει σημασία βεβαίως είναι ότι κάθε άνοδος των επιτοκίων στις ΗΠΑ κατά μία ή δύο ποσοστιαίες μονάδες συνεπάγεται άνοδο 3% έως 5% στα επιτόκια των αναδυόμενων αγορών. Ασφυξία δηλαδή και συνεπακόλουθες περιφερειακές νομισματικές και οικονομικές κρίσεις, σενάριο που θεωρητικά δεν συμφέρει ούτε τις ίδιες τις ΗΠΑ...

Οι αναλύσεις των μεγάλων τραπεζών

Στο σενάριο των ευνοημένων ανεπτυγμένων αγορών έναντι των αναδυόμενων ποντάρουν κατά κύριο λόγο οι αναλυτές των μεγάλων τραπεζών και των διεθνών επενδυτικών οίκων, οι οποίοι σημειώνουν ότι αναμένουν θετικό κλίμα για τον τραπεζικό κλάδο (λόγω του «παιχνιδιού» των αποδόσεων στα κρατικά ομόλογα).

Υπάρχουν όμως και σημαντικές διαφορές μεταξύ των αναλυτών. Οπως στις προβλέψεις τους για το ευρώ, με τον ελβετικό τραπεζικό όμιλο UBS να βλέπει το ευρώ έως και στο 1,20 δολάρια μέσα στο επόμενο έτος, μια πρόβλεψη εκ διαμέτρου αντίθετη με την εκτίμηση ότι θα υπάρξει απόλυτη ισοτιμία 1 προς 1 μεταξύ των δύο νομισμάτων, την οποία στηρίζουν οι αναλυτές της RBC Capital Markets και της Bank of America Merrill Lynch (BofA).

Οι ειδικοί της BofA μάλιστα εμφανίζονται διστακτικοί και ως προς την πορεία της αγοράς των κρατικών ομολόγων, καθώς θεωρούν ότι έφτασε ήδη στην κορύφωσή της στα μέσα Ιουλίου, ενώ και οι ομόλογοί τους της HSBC προειδοποιούν για τρενάκι του τρόμου, καθώς εκτιμούν ότι οι αποδόσεις στα 10ετή αμερικανικά ομόλογα αναμένεται να φτάσουν στο 2,5% μέσα στο πρώτο τρίμηνο του νέου έτους, για να υποχωρήσουν στη συνέχεια έως το 1,35%, δηλαδή έως τα χαμηλότερα επίπεδα που έχουν καταγραφεί εδώ και δεκαετίες.

Τρομοκρατία και... Ρωσία

Αν οι ειδικοί εκτιμούν ότι οι δύο μεγαλύτεροι γεωπολιτικοί και οικονομικοί κίνδυνοι της νέας χρονιάς είναι μια ενδεχόμενη διάλυση της Ε.Ε. και διολίσθηση των ΗΠΑ σε ύφεση (με ποσοστά 32% και 31% αντίστοιχα σύμφωνα με τη Morgan Stanley), οι οικονομολόγοι του «Economist» είναι αυτοί που κυρίως δίνουν τις ψήφους τους σε ορισμένες άλλες παραμέτρους που θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν την παγκόσμια οικονομία: τρομοκρατία και ένταση με τη Ρωσία.

Στη γενικότερη εκτίμηση των πιθανών μεγαλύτερων γεωπολιτικών κινδύνων του 2017, οι τρομοκρατικές επιθέσεις και το ενδεχόμενο πολέμου με τη Ρωσία κατατάσσονται σχετικά ψηλά, στην τέταρτη και πέμπτη θέση αντίστοιχα των υποθετικών σεναρίων, με μονοψήφιο μάλιστα ποσοστό επαλήθευσής τους. Το ότι πάντως υπάρχουν στο τραπέζι ως σενάρια οφείλεται πρωτίστως στο γεγονός ότι τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ είναι ισχυρή η πολιτική αβεβαιότητα. Ιδίως για το θέμα της τρομοκρατίας, κομβικές θα αποδειχτούν οι πρώτες σχετικές κινήσεις του νέου Αμερικανού προέδρου. Μένει να δούμε τι σκέφτεται και ποιες είναι οι προτεραιότητές του στον συγκεκριμένο τομέα.

Η Συνάντηση Επενδυτών του Reuters

Οι διαχειριστές κεφαλαίων που συμμετείχαν φέτος στη Συνάντηση Επενδυτών του Reuters έθεσαν στην κορυφή του προβληματισμού τους την «ευρω-καταστροφολογία». Μάλιστα αρκετοί παραδέχτηκαν ότι σε πολλές εταιρείες υπάρχουν σενάρια, υποθέσεις εργασίας, στηριγμένα στη διάλυση της Ε.Ε.

Οι ίδιοι φωτογραφίζουν ως έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους για το 2017 την ανάδυση του δεξιού λαϊκισμού που οδήγησε αρχικά στο αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στη Βρετανία και δευτερευόντως στην Ιταλία και πήρε δυνάμεις για τη συνέχεια από το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ.

Στη σφαίρα της οικονομίας, η συνάντηση του Reuters εντοπίζει δύο μεγάλα ευρωπαϊκά προβλήματα: το πρώτο είναι η κάμψη της παραγωγικότητας και η απώλεια μεριδίων στην παγκόσμια αγορά. Στις πρώτες ημέρες του ευρώ η ευρωπαϊκή συμμετοχή στο παγκόσμιο εμπόριο έφτανε στο 26%. Σήμερα η Ε.Ε. των 28 χωρών-μελών έχει μερίδιο αγοράς περί το 20%. Σε απόλυτα νούμερα, αυτή η πτώση της τελευταίας εικοσαετίας αντιπροσωπεύει αξίες, διαφυγόντα κέρδη που θα μπορούσε να τα αναγάγει κανείς στα 20 και πλέον τρισ. ευρώ...

Το δεύτερο μεγαλύτερο πρόβλημα είναι το δημογραφικό. Η Ευρώπη είναι μια γηράσκουσα ήπειρος και το χειρότερο είναι ότι αυτή η εξέλιξη έχει άμεση επίπτωση στη γενικότερη χρηματοοικονομική της κατάσταση.

Ο Τραμπ, ο Πούτιν και οι στρατιωτικές ισορροπίες

Ο απομονωτισμός του Τραμπ ενδεχομένως να δώσει χώρο στη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν να αλλάξει τις ισορροπίες - τουλάχιστον σε κάποιες περιοχές του άμεσου ενδιαφέροντός της. Το γεγονός ότι η Μόσχα έβγαλε στη... διεθνή πασαρέλα το σύνολο του Στόλου της Βόρειας Θάλασσας μέχρι τη Συρία και πίσω είχε ως στόχο να δείξει την αποφασιστικότητα του Πούτιν να διεκδικήσει σφαίρες επιρροής. Ο Αμερικανός πρόεδρος δεν έχει κρύψει προεκλογικά τη θέλησή του να καθορίζει ο ίδιος και η κυβέρνησή του το πού και πώς θα επεμβαίνει η αμερικανική πολεμική μηχανή. Ομοίως, προεκλογικά έδωσε «συμβουλές» προς την Ευρώπη να... συμφωνήσει με τον Πούτιν για την Ανατολική Ευρώπη. Η Ε.Ε. προφανώς και δεν έχει πόρους, ούτε διάθεση να συσσωρεύει στρατιωτικές δυνάμεις στα εδάφη και τα σύνορά της ούτε κατά της Ρωσίας, ούτε κατά παντός άλλου δυνητικού «εχθρού». Ισως γι’ αυτό το ποσοστό μιας πολεμικής κρίσης με τη Μόσχα να μη συγκεντρώνει παρά μόνο ένα ισχνό 7% στις ανησυχίες των διεθνών αναλυτών. Το βασικό πρόβλημα, όμως, είναι ότι κανονικά θα έπρεπε να έχει μηδενικό ποσοστό!