Ιταλική βόμβα μισού τρισ. στο σύστημα πληρωμών της ΕΚΤ

του Γιώργου Παπαγεωργίου

Η κόντρα μεταξύ Ρώμης και Βρυξελλών οξύνεται ύστερα από την πρωτοφανή στα χρονικά απόρριψη του εθνικού προϋπολογισμού ενός κράτους-μέλους από την Κομισιόν, αλλά και την απάντηση των Ιταλών ότι «δεν υπάρχει Σχέδιο Β».

Θεωρητικά όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά, αλλά στην πράξη η πιθανότητα εξώθησης στα άκρα θεωρείται από τους περισσότερους αναλυτές όχι πολύ πιθανή, καθώς πιστεύουν ότι είναι αδύνατον η Ιταλία να γίνει «νέα Ελλάδα». Δεν είναι μόνο ότι η αξία της ιταλικής παραγωγής (το λεγόμενο ΑΕΠ) αντιστοιχεί στο 11,3% εκείνου της Ευρωζώνης, ενώ της Ελλάδας

είναι μόνο το 1,2%, ούτε το ότι η Ιταλία είναι η τρίτη σε μέγεθος οικονομία της. Ενα από τα «μυστικά» που συνθέτουν το παζλ είναι και οι οφειλές της Ιταλίας προς τις άλλες χώρες στο πλαίσιο του συστήματος διατραπεζικών πληρωμών στη Ζώνη του Ευρώ, γνωστού ως TARGET 2.

Στο πλαίσιο του ενιαίου νομίσματος, οι συναλλαγές μεταξύ των χωρών-μελών γίνονται στο ίδιο νόμισμα, το ευρώ, αλλά η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) «κρατάει» τους λογαριασμούς για τις κινήσεις κεφαλαίων ανάμεσα στις χώρες-μέλη. Αυτό το σύστημα ονομάζεται TARGET 2 και, όπως είναι λογικό, οι πλεονασματικές χώρες έχουν απαιτήσεις. Δηλαδή έχουν να λαμβάνουν από το σύστημα, ενώ αντιθέτως οι ελλειμματικές χώρες έχουν υποχρεώσεις.

Οι κινήσεις κεφαλαίων εκκαθαρίζονται στο σύστημα TARGET 2, το οποίο «οφείλει» στη Γερμανία περί τα 950 δισ. ευρώ. Το ποσό αυτό αντιπροσωπεύει τα χρήματα που οφείλουν άλλες χώρες στη Γερμανία από εισαγωγές γερμανικών προϊόντων ή μετακινήσεις κεφαλαίων από τις ιταλικές και ισπανικές τράπεζες προς τις γερμανικές ή, ακόμα, από τις αγορές ομολόγων που πραγματοποιεί κάθε μήνα η ΕΚΤ.

Στο πλαίσιο του TARGET 2 η Ιταλία έχει ένα έλλειμμα, το οποίο τον Σεπτέμβριο είχε φτάσει τα 489,1 δισ. ευρώ, σύμφωνα με στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Ιταλίας που δημοσίευσε το Reuters. Με άλλα λόγια, τα ανοίγματα της Ιταλίας στο TARGET 2 είναι μια βόμβα σχεδόν μισού τρισ. ευρώ, η οποία μπορεί να πυροδοτηθεί εάν η σύγκρουση για τον προϋπολογισμό οδηγήσει σε γενικευμένη κρίση στην Ευρωζώνη και αμφισβητηθεί η συμμετοχή της χώρας στο ευρώ. Κάτι που προς το παρόν δεν φαίνεται στον ορίζοντα ακριβώς λόγω του υψηλού ρίσκου που θα είχε κάτι τέτοιο.

Διορία έως τις 23 Νοεμβρίου

Από τον περασμένο Απρίλιο το πλεόνασμα της Γερμανίας στο TARGET 2 άρχισε να μεγαλώνει και αυτό πιθανότατα δεν οφειλόταν σε εξαγωγές ή αγορές ομολόγων, αλλά σε φυγή κεφαλαίων κυρίως από την Ιταλία, λόγω των πολιτικών εξελίξεων, αλλά και από την Ισπανία όπου επίσης είχε δημιουργηθεί αβεβαιότητα μέχρι να εκτονωθεί η πολιτική κρίση εκεί.
Τον Αύγουστο το ιταλικό άνοιγμα στο TARGET 2 είχε φτάσει στο ύψος ρεκόρ των 492,5 δισ. ευρώ, αλλά τον Σεπτέμβριο υποχώρησε στα 489,1 δισ. ευρώ, λόγω των προσδοκιών που είχαν τότε δημιουργηθεί ότι η ιταλική κυβέρνηση θα έκανε μετριοπαθείς κινήσεις στο θέμα του προϋπολογισμού.

Οι εξελίξεις, βέβαια, δεν επιβεβαίωσαν την πρόβλεψη αυτή, αφού ο κυβερνητικός συνασπισμός του «Κινήματος των 5 Αστέρων» και της «Λέγκας του Βορρά» επιμένει στην αύξηση του ελλείμματος και βρίσκεται ήδη σε κόντρα με τις Βρυξέλλες.

Ηδη η Κομισιόν έχει δώσει διορία έως τις 13 Νοεμβρίου για να καταθέσει η ιταλική κυβέρνηση αναθεωρημένο προϋπολογισμό, ενώ η κυβέρνηση από την πλευρά της τονίζει ότι δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα. Την ίδια στιγμή, το ενδιαφέρον στρέφεται και στις κινήσεις των αγορών, αφού κυβερνητικοί παράγοντες εξέφρασαν την εκτίμηση ότι εάν οι αποδόσεις των ιταλικών ομολόγων ξεπεράσουν ένα επίπεδο, είναι πιθανόν οι ιταλικές τράπεζες να χρειαστούν ανακεφαλαιοποίηση.

Οι εξελίξεις συνθέτουν μεν ένα πολεμικό κλίμα, αλλά την ίδια στιγμή αντανακλούν και ένα διαπραγματευτικό παιχνίδι, όπου οι Βρυξέλλες επιχειρούν να μεταφέρουν στους Ιταλούς τις πιέσεις των αγορών, ενώ οι Ιταλοί από την πλευρά τους φέρνουν την ευρωκρατία αντιμέτωπη με τις ευθύνες της, αφού εάν τα πράγματα φτάσουν στην άκρα, η κρίση στην Ευρωζώνη θα αναζωπυρωθεί με άγνωστες συνέπειες.

Κατά καιρούς οικονομολόγοι στη Γερμανία έχουν εκφράσει την άποψη ότι οι απαιτήσεις της χώρας τους από το TARGET 2 είναι «χαμένα χρήματα», αφού σε περίπτωση διάλυσης του ευρώ ή αποχώρησης μιας χώρας από αυτό δεν πρόκειται να πληρωθούν. Εμβληματικός εκφραστής αυτών των απόψεων είναι ο Γερμανός οικονομολόγος Χανς Βέρνερ Ζιν, πρώην επικεφαλής του Ifo, ο οποίος συχνά χρησιμοποιεί το TARGET 2 για να στηρίξει τις ακραίες θέσεις του, οι οποίες σχηματικά συνοψίζονται στο ότι η Γερμανία με το ευρώ πληρώνει τα σπασμένα των λιγότερο ανταγωνιστικών χωρών και αναλαμβάνει ρίσκα τα οποία κάποια στιγμή θα εκδηλωθούν.

Βέβαια, στο πλαίσιο του ευρώ οι λογαριασμοί του TARGET 2 δεν είναι τίποτα παραπάνω από λογιστικές εγγραφές, αφού οι κινήσεις κεφαλαίων μεταξύ των χωρών-μελών του ευρώ πραγματοποιούνται στο ίδιο νόμισμα και δεν γίνονται μετατροπές συναλλάγματος.

Ωστόσο, το ζήτημα που επισημαίνουν οικονομολόγοι και αναλυτές είναι ότι σε περίπτωση που μια χώρα όπως η Ιταλία, για παράδειγμα, αποχωρήσει από το ευρώ, τότε οι απαιτήσεις της Γερμανίας από το TARGET 2 θα γίνουν πραγματικές, αλλά δεν θα μπορέσουν να εξοφληθούν αφού η λιρέτα θα υποτιμηθεί, η χώρα θα βρεθεί σε κρίση και θα υπάρχει αντικειμενική αδυναμία να αποπληρωθούν οι υποχρεώσεις. Δεν είναι μόνο αυτό όμως. Την περίοδο 2010-2012, όπου η κρίση της Ευρωζώνης ήταν στο αποκορύφωμά της, είχε τεθεί και το ζήτημα κατά πόσο μια χώρα έχει νομική υποχρέωση να εξοφλήσει οφειλές που δημιουργούνται στο πλαίσιο του TARGET 2 εάν αποχωρήσει από το ευρώ ή εάν το ευρώ πάψει να υπάρχει. Το ζήτημα δεν έχει αποσαφηνιστεί αφού δεν υπάρχει νομολογία, αλλά παλαιότερα ο πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι μιλώντας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είχε δηλώσει ότι η άποψη της ΕΚΤ είναι ότι τα ανοίγματα θα πρέπει να κλείσουν, αλλά αυτό αποτελεί οδηγία και όχι νομική υποχρέωση.