H πρόταση του Classical Trust που παραμένει ανεκμετάλλευτη

Του Στέλιου Μορφίδη

Εδώ και επτά χρόνια, την περίοδο της μεγάλης κρίσης και των μνημονίων, υπάρχει μία προτροπή απ’ τη διεθνή οικονομική ανάλυση. Ότι πρέπει να υπάρξει μία “out of the box”, όπως λένε οι Αγγλοσάξωνες, προσέγγιση των πραγμάτων, μία σκέψη και μεθόδευση έξω απ’ την παραδοσιακή σκέψη, προκειμένου η πολύπαθη ελληνική οικονομία να πάρει μπροστά παρά το δυσθεώρητο χρέος και τις αγκυλώσεις της.

Στη βάση αυτής της προτροπής ήρθε μία πρωτοβουλία του δαιμόνιου Robert C. Apfel, γνωστού και ως “Mr PSI”, πριν από τέσσερα χρόνια που συνέδεσε μία ελκυστική ιδέα, την αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας, με τον τρόπο που αυτή μπορεί να υλοποιηθεί και να πετύχει: από τη χρηματοδότηση της ως την ανάπτυξη της. Ένα project, για το οποίο δημιουργήθηκε μάλιστα και ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός με τον τίτλο «Cultural Trust» που θα μπορούσε να ενισχύσει το ΑΕΠ κατά 1,2 δισ ευρώ ετησίως και να δημιουργήσει 23.000 νέες θέσεις εργασίας, όπως μας λέει ο Γεν. διευθυντής του ΙΟΒΕ, καθηγητής κ. Νίκος Βέττας.

«Η εικόνα της χώρας διεθνώς είναι πληγωμένη, η οικονομία παραπαίει χωρίς πυξίδα και η κοινωνία βιώνει παρατεταμένη κρίση. Οφείλουμε να βρούμε διέξοδο, μέσω νέων επενδύσεων και αξιοποιώντας τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει η χώρα. Μεταξύ αυτών των πλεονεκτημάτων συγκαταλέγεται και η πλούσια πολιτιστική κληρονομιά μας», σημειώνει. Και υπογραμμίζει πως «έχει έρθει η ώρα να κοιτάξουμε μπροστά, να ασχοληθούμε εποικοδομητικά με το μέλλον μας. Να στοχεύσουμε στο πώς θέλουμε να είναι η οικονομία και η χώρα μας σε δέκα χρόνια και όχι να αναλωνόμαστε σε μάχες οπισθοφυλακής που δεν οδηγούν πουθενά».

Ο Γεν. Δ/ντης του ΙΟΒΕ, κ. Νίκος Βέττας

Ερ. Αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς μας. Πολλά χρόνια συζητάμε γι’ αυτό, λίγα πράττουμε. Ακόμα και η πρώτη συγκροτημένη πρόταση που κατατέθηκε απ' το ΙΟΒΕ με τη συνεργασία της Ralph Apellbaum Associates, πριν από τέσσερα χρόνια ακριβώς παραμένει στα συρτάρια. Γιατί θεωρείτε ότι συμβαίνει αυτό, ιδίως μέσα σ' αυτό τον οικονομικά ασφυκτικό χώρο που ζούμε;

Απ. Πράγματι κατατέθηκε πριν από τέσσερα χρόνια συγκεκριμένη πρόταση που υποστηριζόταν από σημαντικούς φορείς και προσωπικότητες. Η σχετική πρωτοβουλία πήρε τη μορφή ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού με την επωνυμία “Classical Trust” και έδρα την Ουάσιγκτον, στις ΗΠΑ. Η εταιρεία Ralph Apellbaum Associates κατάρτισε κοστολογημένο σχέδιο πολιτιστικών παρεμβάσεων, και το ΙΟΒΕ εκτίμησε τις αναμενόμενες οικονομικές επιδράσεις από την υλοποίησή του, ενώ άλλοι φορείς εξέτασαν νομικά και χρηματοδοτικά θέματα. Όσοι ίδρυσαν το Classical Trust και κυρίως ο Πρόεδρός της, Robert Apfel, θα έχουν πληρέστερη εικόνα για τους λόγους για τους οποίους το σχέδιο δεν προχώρησε σε υλοποίηση.
Σε κάθε περίπτωση, η εφαρμογή του φιλόδοξου σχεδίου της RAA δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση. Γενικότερα, η εξεύρεση επενδυτικών κεφαλαίων για οποιαδήποτε δραστηριότητα στην Ελλάδα ήταν και παραμένει εξαιρετικά δύσκολη τα τελευταία χρόνια. Στη συγκεκριμένη πρωτοβουλία, οι δυσκολίες ήταν αυξημένες, καθώς πρόκειται για παρεμβάσεις που αφορούν την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας και επομένως δεν συνδέονται με άμεσο εμπορικό όφελος, ενώ βασικός φορέας υλοποίησης θα ήταν το ελληνικό δημόσιο.

Ερ. Μπορείτε να μας πείτε λίγα πράγματα για τις δράσεις που είχαν προταθεί;

Απ. Οι βασικοί σκοποί του σχεδίου που πρότεινε η RAA έχουν ενδιαφέρον. Κυρίως ήταν να κάνουν πιο προσιτά στους Έλληνες πολίτες και επισκέπτες τα άυλα πολιτιστικά επιτεύγματα που σχετίζονται με την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας (όπως είναι η δημοκρατία, η φιλοσοφία, οι επιστήμες και οι τέχνες). Το σχέδιο περιλάμβανε έργα και παρεμβάσεις, που εκτείνονταν πέρα από βελτιώσεις της εμπειρίας των επισκεπτών στα βασικά αξιοθέατα της Αθήνας, όπως την Ακρόπολη και την Αρχαία Αγορά. Ενδεικτικά, προβλεπόταν η ανέγερση υπερσύγχρονου Μουσείου της Δημοκρατίας, για να αναδειχθεί ο ρόλος της χώρας στη δημιουργία αυτής της μορφής πολιτεύματος. Σε συνεργασία με μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού, προβλεπόταν επίσης η δημιουργία εκπαιδευτικού συγκροτήματος στην περιοχή της Ακαδημίας Πλάτωνος που θα προσέλκυε ξένους φοιτητές και θα φιλοξενούσε διεθνή συνέδρια και διαλέξεις.

Σε εθνικό επίπεδο, μια σημαντική παρέμβαση της πρωτοβουλίας θα ήταν η ψηφιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Με τη χρήση νέων τεχνολογιών, όπως εφαρμογές επαυξημένης πραγματικότητας, η εμπειρία επίσκεψης ενός αρχαιολογικού χώρου θα γινόταν πολύ πλουσιότερη, ειδικά για τον μη εξειδικευμένο επισκέπτη. Τέλος, η πρωτοβουλία προέβλεπε τη σταδιακή μεταφορά βέλτιστων πρακτικών όσον αφορά την πρόσβαση και την εμπειρία των επισκεπτών στους εξωτερικούς χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς σε όλη την ελληνική επικράτεια.

Ερ. Οι δράσεις αυτές όμως απαιτούν χρηματοδότηση και η χώρα είναι αποκλεισμένη από τις αγορές και από μεγάλους ξένους επενδυτές. Τι προτείνετε;

Απ. Η οικονομική βιωσιμότητα, και όχι μόνο βραχύχρονη, είναι το κύριο ζητούμενο σε τέτοιες πρωτοβουλίες. Το σχέδιο για τη χρηματοδότηση των δράσεων της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας προέβλεπε την έκδοση αξιογράφων σε μέλη της ελληνικής διασποράς και φιλέλληνες του εξωτερικού. Οι κάτοχοι των τίτλων θα λάμβαναν ως απόδοση της επένδυσής τους επιστροφές από τους φόρους κατανάλωσης σε αγαθά και υπηρεσίες που θα αγόραζαν κατά τις μελλοντικές τους επισκέψεις στην Ελλάδα. Με αυτό τον τρόπο, η εξυπηρέτηση αυτών των τίτλων δεν θα ερχόταν σε αντιπαράθεση με την εξυπηρέτηση άλλων τίτλων ή με άλλους δημοσιονομικούς σκοπούς. Η υλοποίηση αυτού του πρωτότυπου σχεδίου χρηματοδότησης, ωστόσο, ήρθε αντιμέτωπη με σειρά από νομικές και τεχνικές προκλήσεις. Αποδείχθηκε τελικά ότι αυτές πολύ δύσκολα μπορούν να ξεπεραστούν.

Το ζήτημα της χρηματοδότησης, ιδίως ώστε να κινητοποιηθούν νέοι πόροι, θα είναι κομβικό και για κάθε νέα ανάλογη πρωτοβουλία ή επενδυτικό σχέδιο. Χρειάζεται γνώση και νέες ιδέες, ώστε ξεκινώντας από τη σημερινή πολύ χαμηλή βάση, η χώρα να προσελκύσει επενδύσεις καθώς η βαθιά κρίση δημιουργεί δυσκολίες αλλά και ευκαιρίες. Ιδιαίτερα σήμερα, θα ήταν σκόπιμο, ή μάλλον κρίσιμο, να διερευνηθούν λύσεις χρηματοδότησης που θα παρακάμπτουν τις σημερινές στενώσεις και θα ανοίγουν δίαυλο για ιδιωτικές επενδύσεις από το εξωτερικό, ιδίως μακροπρόθεσμου παραγωγικού χαρακτήρα.

Ερ. Ποια θα μπορούσε να είναι η επίδραση τους στην ελληνική οικονομία;

Απ. Η επίδραση δράσεων όπως αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω, προέρχεται από τρεις πηγές. Πρώτον, η υλοποίηση των έργων θα δημιουργούσε οικονομική δραστηριότητα στους αντίστοιχους εμπλεκόμενους κλάδους (κατασκευές, τεχνολογία πληροφορικής, κ.ά.). Δεύτερον, η λειτουργία των νέων εγκαταστάσεων θα δημιουργούσε έσοδα και θέσεις απασχόλησης στους φορείς εκμετάλλευσής τους. Η τρίτη και σημαντικότερη οικονομική επίδραση προερχόταν από την προσέλκυση επιπλέον τουριστών και την επέκταση της διάρκειας της επίσκεψης τους λόγω της αναβάθμισης της δυνατότητας πρόσβασης στην πολιτιστική κληρονομιά.

Λαμβάνοντας υπόψη και τις πολλαπλασιαστικές επιδράσεις από τη διοχέτευση των δραστηριοτήτων και εισοδημάτων στο σύνολο της οικονομίας, είχαμε υπολογίσει στο ΙΟΒΕ ότι, στην πλήρη ανάπτυξη της πρωτοβουλίας, και με παρεμβάσεις μεσαίας κλίμακας, το ετήσιο ΑΕΠ της χώρας αυξάνονταν κατά σχεδόν €1,2 δισεκ. Σε όρους απασχόλησης, η επίδραση σε αυτό το κεντρικό σενάριο υπολογίστηκε σε περίπου 23 χιλ. επιπλέον θέσεις εργασίας στην ελληνική οικονομία. Βασική προϋπόθεση για να πραγματοποιηθούν αυτά τα οικονομικά οφέλη ήταν να αυξηθούν οι αφίξεις ξένων επισκεπτών κατά 20% και να επεκταθεί η διαμονή τους στην Ελλάδα κατά μια ημέρα ως αποτέλεσμα της αναβάθμισης της πολιτιστικής κληρονομίας.

Αντίστοιχου μεγέθους επιδράσεις θα ανέμενε κανείς και σήμερα αν υπήρχαν τέτοιας κλίμακας επενδύσεις. Μάλιστα η σχετική τους σημασία θα ήταν ακόμη υψηλότερη σήμερα καθώς το ΑΕΠ έχει υποχωρήσει σε σχέση με πριν από τέσσερα χρόνια. Είναι ιδιαίτερα αρνητικό πως δεν υπάρχει κινητικότητα για σχετικές επενδυτικές πρωτοβουλίες καθώς η χώρα τις χρειάζεται επειγόντως όπως και κάθε άλλη δράση που θα δημιουργήσει αξία και εισόδημα.

Ερ. Η συγκυρία σήμερα θα επέτρεπε την προώθηση ενός τέτοιου σχεδίου; Μπορούμε να ξεφύγουμε απ' τα στεγανά της αξιολόγησης και της επόμενης δόσης;

Απ. Η εικόνα της χώρας διεθνώς είναι πληγωμένη, η οικονομία παραπαίει χωρίς πυξίδα και η κοινωνία βιώνει παρατεταμένη κρίση. Οφείλουμε να βρούμε διέξοδο, μέσω νέων επενδύσεων και αξιοποιώντας τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει η χώρα. Μεταξύ αυτών των πλεονεκτημάτων συγκαταλέγεται και η πλούσια πολιτιστική κληρονομιά μας.

Η Ελλάδα αποτελεί πηγή ή βασικό σταθμό στην ιστορία σημαντικών πτυχών του σύγχρονου πολιτισμού, όπως το δημοκρατικό πολίτευμα, η φιλοσοφική σκέψη, οι επιστήμες, το θέατρο, η γλυπτική και η αρχιτεκτονική. Αυτό αναγνωρίζεται σε πολλές μακρινές περιοχές του κόσμου, όπως στην Ασία και την Αμερική ίσως περισσότερο και από όσο στην Ευρώπη ή την ίδια τη χώρα μας. Πιστεύω ότι δεν έχουμε εξαντλήσει τα περιθώρια της ανάδειξης της συνεισφοράς της χώρας σε αυτά τα πολιτιστικά αγαθά και να δημιουργήσουμε διεθνές ενδιαφέρον.

Ενδεικτικά, χώροι, όπως η Πνύκα και η Ακαδημία Πλάτωνος, δεν αποτελούν σχεδόν καθόλου πόλους έλξης επισκεπτών. Οι πληροφορίες που εισπράττουν οι επισκέπτες σε όλη την ελληνική επικράτεια είναι συχνά περιορισμένες και η συνολική εμπειρία των επισκεπτών είναι συχνά απογοητευτική. Σίγουρα, δεν έχουμε εκμεταλλευτεί επαρκώς τις δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες στην αναβάθμιση αυτής της εμπειρίας.

Συνολικά, μπορούμε να βελτιώσουμε την υποβαθμισμένη εικόνα της χώρας και να κερδίσουμε ξανά την εμπιστοσύνη, αλλά και την εκτίμηση της διεθνούς κοινότητας. Η περαιτέρω ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς μπορεί να συμβάλλει σε αυτό, αρκεί βέβαια να είμαστε συνεπείς και με τις διεθνείς μας υποχρεώσεις.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η λύση δεν θα έρθει μέσα από μια νοσταλγική διάθεση για το πρόσφατο ή μακρινό μας παρελθόν. Έχει έρθει η ώρα να κοιτάξουμε μπροστά, να ασχοληθούμε εποικοδομητικά με το μέλλον μας. Να στοχεύσουμε στο πώς θέλουμε να είναι η οικονομία και η χώρα μας σε δέκα χρόνια και όχι να αναλωνόμαστε σε μάχες οπισθοφυλακής που δεν οδηγούν πουθενά. Σε αυτή τη διαδικασία, θα ήταν χρήσιμο να απαλλαγούμε από μια νοοτροπία που έχει σταδιακά επικρατήσει, ότι είμαστε δήθεν θύματα προθέσεων των ξένων αλλά και ταυτόχρονα δήθεν το κέντρο του κόσμου. Υπό ένα ιδιαίτερα σύγχρονο και προοδευτικό πρίσμα, θα μπορούσαμε ίσως να αντλήσουμε έμπνευση από τα πολιτιστικά επιτεύγματα και την εξωστρέφεια που είχε η χώρα όταν αποτελούσε παγκόσμιο κέντρο δημιουργίας και προώθησης πολιτισμού και αξιών.