Ερχεται το τέλος της παγκοσμιοποίησης;

Οι κινήσεις του Ντόναλντ Τραμπ έχουν ενισχύσει τον φόβο ενός γενικευμένου εμπορικού πολέμου που, αν δεν αποφευχθεί, θα περιορίσει το διεθνές εμπόριο και την οικονομική ανάπτυξη, ενώ ουδείς μπορεί να αποκλείσει μια σταδιακή κλιμάκωση που θα οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις

Στην τελευταία συνάντηση των ηγετών των 7 πιο πλούσιων χωρών (G7) μια φωτογραφία που δόθηκε στη δημοσιότητα από τον λογαριασμό της Ανγκελα Μέρκελ στο Twitter και έδειχνε τον Ντόναλντ Τραμπ

με τα χέρια σταυρωμένα, σε αμυντική -ή μήπως αδιάφορη- στάση να βρίσκεται μόνος του εναντίον όλων έκανε τον γύρο του κόσμου μέσα σε δευτερόλεπτα, επιβεβαιώνοντας τη ρήση: μια εικόνα λέει όσα χίλιες λέξεις.

Τους τελευταίους μήνες, οι κινήσεις του Ντόναλντ Τραμπ έχουν ενισχύσει τον φόβο ενός γενικευμένου εμπορικού πολέμου που θα περιορίσει τις διεθνείς συναλλαγές και θα κοστίσει ακριβά, ιδίως στις χώρες που βασίζονται στις εξαγωγές και έχουν μεγάλα πλεονάσματα, όπως κατεξοχήν η Γερμανία και η Κίνα, αλλά όχι μόνο σε αυτές.

Ο Τραμπ, αντίθετα με όσα περίμεναν οι περισσότεροι αναλυτές, εφάρμοσε τις προεκλογικές του υποσχέσεις, αποσύροντας τη χώρα του από την Εμπορική Συμφωνία του Ειρηνικού (Trans Pacific Partnership), ξεκίνησε έρευνα για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας κατά της Κίνας, ανακοίνωσε δασμούς χάλυβα και αλουμινίου και μόλις πρόσφατα διαφώνησε σχεδόν σε όλα τα σημαντικά θέματα με τους ηγέτες του G7.

Η Ε.Ε., ο Καναδάς, το Μεξικό και η Βραζιλία ετοιμάζονται για εμπορικά αντίποινα. Η Ε.Ε. ανακοίνωσε δασμούς σε αμερικανικά προϊόντα ως αντιστάθμισμα στους δασμούς των ΗΠΑ. Και όλοι περιμένουν τις αντιδράσεις της Κίνας, με την οποία μέχρι τώρα υπάρχει μια ιδιότυπη σχέση αγάπης-μίσους.

Η αμερικανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα επιδιώξει να μετριάσει τις ποινές στον κινεζικό κολοσσό τηλεπικοινωνιών ZTE, ο οποίος είχε αποκλειστεί από Αμερικανούς προμηθευτές λόγω παραβίασης του αποκλεισμού προς τη Βόρεια Κορέα και το Ιράν. Λεπτομέρεια: Λίγες ημέρες προτού ο Τραμπ ανακοινώσει ότι θα συνεργαστεί με τον Κινέζο πρόεδρο Σι Ζιπίνγκ για να διασωθεί η ZTE, η «πρώτη κόρη» Ιβάνκα Τραμπ είχε κερδίσει μερικές εμπορικές αντιπροσωπίες στην Κίνα.

Και λίγες ημέρες αργότερα, ο Τραμπ ανακοίνωσε την ιστορική συμφωνία με τον Βορειοκορεάτη πρόεδρο Κιμ Γιονγκ Ουν. Είναι λογικό, επομένως, οι κυβερνήσεις να μην έχουν βγάλει ακόμη άκρη σχετικά με το «πού το πάει ο Τραμπ».

Το σίγουρο είναι ότι οι περισσότερες αναλύσεις οικονομολόγων και διεθνών οργανισμών δείχνουν ότι αν ξεκινήσει ένας εμπορικός πόλεμος, το διεθνές εμπόριο θα περιοριστεί (κατά 9% υπολογίζει η Παγκόσμια Τράπεζα) και η οικονομική ανάπτυξη θα υποχωρήσει, ενώ ουδείς μπορεί να αποκλείσει μια σταδιακή κλιμάκωση που θα οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις.

Επιπλέον, πολλοί επισημαίνουν ότι και για τις ίδιες τις ΗΠΑ τα όποια οφέλη θα είναι περιορισμένα και πιθανόν πρόσκαιρα. Ο,τι κερδίσουν σε δουλειές στη βιομηχανία χάλυβα στις Μεσοδυτικές Πολιτείες ίσως να το χάσουν από τις εξαγωγές προϊόντων από την Ανατολική και Δυτική Ακτή των ΗΠΑ. Η διεθνής αγορά μπορεί να έχει πλημμυρίσει με «gadget» που κατασκευάζονται στην Κίνα, αλλά όλα λειτουργούν με λογισμικό και τσιπάκια που σχεδιάζονται στις ΗΠΑ.

Ο εμπορικός πόλεμος του 1929 και ο κανονικός

Η τελευταία φορά που οι ΗΠΑ επιχείρησαν να προστατεύσουν την εγχώρια αγορά με δασμούς ήταν το 1929, με τον περίφημο νόμο Smoot-Hawley που ανέβασε τους δασμούς σε 45% κατά μέσο όρο. Ο νόμος πέρασε λίγο καιρό πριν από το μεγάλο κραχ του 1929 και οι ιστορικοί ακόμα δεν έχουν συμφωνήσει για το αν οι δασμοί ήταν μία από τις αιτίες της κρίσης.

Το γεγονός όμως είναι ότι ο Καναδάς και η Ευρώπη απάντησαν με δικούς τους δασμούς, που επιδείνωσαν την ύφεση η οποία τελικά οδήγησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Γι’ αυτό και μέχρι τον Τραμπ οι δασμοί ήταν κάτι σαν το «απόλυτο κακό» για τις αμερικανικές κυβερνήσεις. Το 2010 οι δασμοί στις ΗΠΑ ήταν 5% κατά μέσο όρο.

Το ερώτημα, λοιπόν, που προσπαθούν να απαντήσουν όλες οι κυβερνήσεις είναι αν ο Τραμπ κάνει απλώς τακτικούς ελιγμούς για να διαπραγματευτεί νέες διμερείς εμπορικές συμφωνίες με καλύτερους όρους έτσι ώστε η Αμερική να πουλάει περισσότερα προϊόντα στον υπόλοιπο κόσμο ή αν πρόκειται για μια βαθιά στροφή των ΗΠΑ, μια αναδίπλωση στον εαυτό της, που θα οδηγήσει σε υποχώρηση των παγκόσμιων συναλλαγών και της παγκοσμιοποίησης.

Η απάντηση δεν είναι εύκολη, αφού ο Τραμπ μπορεί να αποδεικνύεται αρκετά συνεπής με τις προεκλογικές του εξαγγελίες, αλλά την ίδια ώρα είναι απρόβλεπτος και ευμετάβλητος. Υπάρχει επίσης ένας διχασμός στο επιτελείο του, ανάμεσα στα γεράκια που υποστηρίζουν τη σκληρή τακτική και τους μετριοπαθείς.

Ωστόσο, τρία στοιχεία μπορεί να εξηγούν τις κινήσεις του. Το πρώτο έχει να κάνει με την πολιτική σκηνή στις ΗΠΑ και τις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου, όπου ανανεώνονται τα μέλη της Βουλής των Αντιπροσώπων και σχεδόν οι μισοί γερουσιαστές.

Οι Δημοκράτες εμφανίζονταν πρώτοι στις δημοσκοπήσεις για τη Βουλή, αλλά τα ποσοστά πέφτουν το τελευταίο διάστημα, ενώ εκτιμάται ότι το Ρεπουμπλικανικό Kόμμα, όπου ανήκει ο Τραμπ, δύσκολα θα χάσει τη Γερουσία. Το βέβαιο είναι ότι οι κινήσεις του Τραμπ και η ρητορική του «Πρώτα η Αμερική» έχoυν ανταπόκριση, τουλάχιστον στο κοινό των μεσοδυτικών βιομηχανικών και αγροτικών περιοχών, που αποτέλεσαν και την ισχυρή του βάση το 2016.

Η απαρχαιωμένη βιομηχανική βάση της Κίνας

Το δεύτερο ζήτημα έχει να κάνει με τις τεράστιες αλλαγές που φέρνουν η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και η αυτοματοποίηση της παραγωγής. Η χρήση των ρομπότ και τεχνολογιών όπως η τρισδιάσταστη εκτύπωση (3D Printing) θα καταστήσει σταδιακά ασύμφορη τη διατήρηση παραγωγικής βάσης σε χώρες με χαμηλό κόστος ανειδίκευτης εργασίας, όπως η Κίνα.

Η τάση αυτή θα καταστήσει ξεπερασμένη την παραδοσιακή βιομηχανική βάση των ασιατικών χωρών και θα ευνοήσει τον επαναπατρισμό της παραγωγής στις μητροπόλεις των ΗΠΑ. Το αποτέλεσμα είναι ότι ορισμένες μελέτες κάνουν λόγο για πιθανή υποχώρηση της παγκοσμιοποίησης και επιστροφή σε μια σταδιακή «περιφερειοποίηση», όπου το εμπόριο θα γίνεται περισσότερο εντός της ίδιας γεωγραφικής ζώνης, της ίδιας περιφέρειας.

Οι Ευρωπαίοι με τους Ευρωπαίους, οι Ασιάτες με τους Ασιάτερακ.ο.κ. Τώρα βέβαια, όλες αυτές οι μελλοντολογικές συζητήσεις δεν απαντούν στο θεμελιώδες ερώτημα: Εάν συμβούν αυτές οι ανακατατάξεις, θα έρθουν μέσα από ήπιες αναπροσαρμογές σε ένα κλίμα συνεννόησης μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων ή μέσα από συγκρούσεις και βίαιες αντιπαραθέσεις, όπως συχνά συνέβη στο παρελθόν. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, μέσα στις επόμενες δεκαετίες οι διεθνείς ισορροπίες να έχουν αλλάξει σημαντικά και μένει να φανεί αν κάτι τέτοιο θα γίνει μέσα από ήπιες προσαρμογές ή μέσα από βίαιες αναταράξεις.

Οσο για τον Ντόναλντ Τραμπ το ερώτημα είναι: Φέρνει ο ίδιος το τέλος της παγκοσμιοποίησης ή αυτό έρχεται από μόνο του και εκείνος είναι από τους πρώτους που το βλέπουν;