Τα πλοκάμια του Ερντογάν τυλίγουν την Αφρική

To περασμένο καλοκαίρι Σομαλία και Αιθιοπία ενεπλάκησαν σε μια σφοδρή διαμάχη που απείλησε να πυροδοτήσει πόλεμο μεταξύ των χωρών της Ανατολικής Αφρικής. Τελικά, σομαλοί και αιθίοπες διπλωμάτες κατέφθασαν στην Αγκυρα, εκεί όπου ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν μεσολάβησε στις διαπραγματεύσεις.

Κάθε αντιπροσωπεία βρισκόταν σε διαφορετικό δωμάτιο και τούρκοι διπλωμάτες μετέφεραν τις απόψεις των μεν στους δε, μέχρι να βρεθεί κοινός

τόπος και να συναντηθούν. Ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν άσκησε πιέσεις για να βρεθεί λύση. Ο ρόλος της Αγκυρας στις συνομιλίες μεταξύ Μογκαντίσου και Αντίς Αμπέμπα, υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο η επιρροή της Τουρκίας στην Αφρική έχει αυξηθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

Η δημιουργία ισχυρών πολιτικών, εμπορικών συμμαχιών και συμμαχιών ασφάλειας επιτρέπει στην Τουρκία να τοποθετείται ως παίκτης ισχύος την ώρα που πολλά έθνη, όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ, επιδιώκουν να ενισχύσουν τη δική τους επιρροή στην περιοχή.

Φιλοδοξίες ισχύος

«Η αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας στην Αφρική σχετίζεται με την προσπάθειά της να διαφοροποιήσει τις επιλογές της στην εξωτερική πολιτική, να προβάλει τις περιφερειακές της φιλοδοξίες ισχύος και τις φιλοδοξίες της να παίξει μεγαλύτερο ρόλο στις περιφερειακές και παγκόσμιες υποθέσεις», εξηγεί στους «Financial Times» o Ελέμ Τεπεσικλίογλου, από το Πανεπιστήμιο Κοινωνικών Επιστημών της Αγκυρας.

Από το 2003 μέχρι σήμερα, η Τουρκία έχει σχεδόν τετραπλασιάσει τον αριθμό των πρεσβειών της στην Αφρική σε 44, έχει γίνει σημαντικός παράγοντας στον αμυντικό τομέα της ηπείρου και έχει ξεκινήσει ένα μεγάλο πρόγραμμα αεροπορικών δρομολογίων, που συνδέουν την Κωνσταντινούπολη με δεκάδες αφρικανικές πόλεις οι οποίες εξυπηρετούνται από λίγους διεθνείς αερομεταφορείς. «Η Αγκυρα έθεσε τις βάσεις ανακηρύσσοντας την Αφρική προτεραιότητα για την τουρκική εξωτερική πολιτική», περιγράφει ο Ουλφ Λέσινγκ, διευθυντής προγράμματος Σαχέλ για το Ιδρυμα Κόνραντ Αντενάουερ.

Η ταχέως αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια είναι ιδιαίτερα εμφανής στο Σαχέλ, στην υποσαχάρια Αφρική. Δίπλα σε χώρες όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αγκυρα έχει επεκτείνει την επιρροή της στην περιοχή του Σαχέλ. Ο Κάμερον Χάντσον, πρώην αξιωματούχος της CIA που τώρα εργάζεται στο think tank του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών, εξηγεί ότι η Αφρική είναι αυτή τη στιγμή, το «πιο ανταγωνιστικό μέρος στον κόσμο» καθώς πολλές ξένες δυνάμεις παλεύουν για επιρροή. «Καθώς οι αφρικανικές χώρες ξεφεύγουν από τη γαλλική, βρετανική ή αμερικανική εμπλοκή στην ήπειρο εδώ και δεκαετίες, διαμορφώνεται νέες ευκαιρίες και συνεργασίες με αυτές τις χώρες».

Τα κίνητρα της Αγκυρας

Η στρατηγική της Τουρκίας να επεκτείνει την επιρροή της στην Αφρική, απέκτησε νέα δυναμική το 2011, όταν δόθηκαν από την Αγκυρα κίνητρα σε τουρκικές επιχειρήσεις να επενδύσουν στη Μαύρη Ηπειρο. Η σκέψη του Ερντογάν ήταν να διευρυνθεί η επιρροή της χώρας του πέραν της άμεσης περιφέρειάς της.

Ο Ερντογάν πέταξε το 2011 στη Σομαλία όταν βρισκόταν σε μεγάλο λιμό, και έγινε ο πρώτος μη αφρικανός ηγέτης που την επισκέφτηκε έπειτα από δύο δεκαετίες και προέτρεψε τη διεθνή κοινότητα να προσφέρει βοήθεια. Οπως γράφει ο Ντάνιελ Μπάρεντ στην «Washington Post» εκείνο το ταξίδι του Ερντογάν «έδειξε σε ολόκληρη την ήπειρο ότι οι Τούρκοι ενδιαφέρονται πραγματικά για την Αφρική και είναι πρόθυμοι να προσφέρουν βοήθεια και συνεργασίες». Ο αντίκτυπος της επίσκεψης στη Σομαλία ήταν μακροχρόνιος με απροσδόκητους τρόπους – η Κωνσταντινούπολη έγινε ένα από τα πιο δημοφιλή ονόματα για τα κορίτσια στη χώρα.

Η τουρκική κυβέρνηση συνέχισε να κάνει αισθητή την παρουσία της στην Αφρική μέσω ενός μείγματος εμπορικών σχέσεων, συμφωνιών για την ασφάλεια, διπλωματικών και θρησκευτικών σχέσεων, συχνά σε συνδυασμό με τη δραστηριότητα τουρκικών εταιρειών. Το εμπόριο μεταξύ της Τουρκίας και των αφρικανικών εθνών ανήλθε στα 32 δισεκατομμύρια δολάρια πέρυσι, αυξημένο κατά σχεδόν 50% από το 2013, σύμφωνα με τη Στατιστική Υπηρεσία της Τουρκίας. Τούρκοι εργολάβοι εργάζονται σε τουλάχιστον 1.800 έργα υποδομής, όπως αεροδρόμια και ξενοδοχεία, συμπεριλαμβανομένων χωρών όπως ο Νίγηρας, χώρες τις οποίες οι δυτικοί ομόλογοί τους συχνά αποφεύγουν λόγω κινδύνων για την ασφάλεια.

Τα μεγάλα ρίσκα

«Η τουρκική κυβέρνηση βοήθησε τις τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες να αποκτήσουν βάση στην περιοχή», προσθέτει ο Λέσινγκ. «Εχουν πάρει περισσότερα ρίσκα για να επενδύσουν σε χώρες που οι δυτικές χώρες αγνοούν». Ο Χάντσον προσθέτει πως «δεν είναι τυχαίο» ότι οι τουρκικές εταιρείες επενδύουν σε αφρικανικά έθνη όπου ο Ερντογάν είχε δημιουργήσει σημαντικούς διπλωματικούς δεσμούς. Αυτή τη στιγμή η Τουρκία είναι δεύτερη σε επενδύσεις στην Αφρική, μετά την Κίνα και πριν από τη Ρωσία.

Η Τουρκία έχει επίσης επενδύσει σε πρωτοβουλίες ήπιας δύναμης για να τη βοηθήσει να κερδίσει «καρδιές και μυαλά» στην Αφρική – έχει χτίσει δεκάδες τεμένη σε όλη την ήπειρο, κάποια από αυτά, στο στυλ του Μπλε Τζαμιού της Κωνσταντινούπολης. Κατασκεύασε επίσης δεκάδες σχολεία και νοσοκομεία, ενώ πέρυσι ο κρατικός ραδιοτηλεοπτικός σταθμός ΤRT ξεκίνησε υπηρεσία ειδήσεων για την Αφρική που εκπέμπει στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα σουαχίλι και τα χάουσα. Η Αγκυρα έχει χαλαρώσει τους περιορισμούς έκδοσης βίζας για πολλές αφρικανικές χώρες, δίνοντας τη δυνατότητα στους πολίτες της μεσαίας και ανώτερης τάξης, να επισκέπτονται την Τουρκία για επαγγελματικούς λόγους, αναψυχή και ιατρικές ανάγκες.

Ομως δεν υπάρχει μεγαλύτερος δείκτης της εμβέλειας της Τουρκίας στην Αφρική από το βάθος των συμμαχιών ασφαλείας της. Η Αγκυρα έχει αναπτύξει δεσμούς με χώρες από τον Νίγηρα στο Σαχέλ έως τη Σομαλία και την Αιθιοπία στα ανατολικά της ηπείρου. Αποκτά όλο και μεγαλύτερο μερίδιο στην πώληση αμυντικών συστημάτων και ιδιαίτερα φθηνών και αποτελεσματικών drones, που έχουν αποδειχθεί καθοριστικής σημασίας στα πεδία μάχης. Το drone Bayraktar TB2 έχει γίνει πυλώνας της στρατιωτικής επίθεσης γοητείας της Τουρκίας στα αφρικανικά κράτη. Η Αγκυρα πουλάει επίσης φορητά όπλα, οχήματα εκκαθάρισης ναρκοπεδίων, τεθωρακισμένα οχήματα και ελικόπτερα στην περιοχή αυτή.