Οταν η Ελλάδα έμαθε ποδήλατο

Το μακρινό 1869 έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή του το ποδήλατο στην Ελλάδα.

Ηταν ξύλινο, βαρύ και δυσκίνητο.

Το έφερε στη χώρα ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ και δεν πρόλαβε να εκτεθεί πολύ σε δημόσια θέα – κυκλοφόρησε λίγο και εγκαταλείφθηκε σύντομα λόγω της μεγάλης δυσκολίας στη χρήση του. Την ίδια εποχή, ο δήμαρχος του Πειραιά Παύλος Δαμαλάς φέρνει στην πόλη ένα ποδήλατο από τη Μασσαλία.

Το νέο μέσο δεν αργεί να διαδοθεί, σε μια χώρα όπου ως τότε κυκλοφορούσαν μόνο άμαξες και γαϊδουράκια, μπροστά στα μάτια έκπληκτων περαστικών που παρακολουθούν τις πρώτες ορθοπεταλιές σε δημόσιους δρόμους και ξαφνιάζονται από τα ατυχήματα που προκύπτουν με θύματα ανυποψίαστους διαβάτες.

Σε μια χώρα όπου το πρώτο «ομαδικό ποδηλατικό ταξίδι», από το κέντρο της Αθήνας στο Δαφνί, αποτέλεσε σπουδαίο γεγονός: «Ησαν επτά εν όλω, αλλά επροξένησαν εις το Δαφνίον εντύπωσιν ομοίαν με 1.007 διαβόλων, οι οποίοι ηδύναντο να εξέλθουν από τα τάρταρα», ανέφεραν μαρτυρίες της εποχής…

Ενάμιση αιώνα μετά, η σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Ποδηλάτου βρίσκει μια συνήθεια που ξεκίνησε ως ένα νεωτεριστικό χόμπι να έχει κερδίσει τη θέση της στην καθημερινότητα του πλανήτη, με περισσότερα από ένα δισεκατομμύριο ποδήλατα να κυκλοφορούν παγκοσμίως.

Η ποδηλασία αντιστέκεται, παρά την επικράτηση των μηχανών στις ζωές μας: από πόλεις που βρίσκονται στην κορυφή της λίστας, όπως η Κοπεγχάγη, όπου το ποδήλατο χρησιμοποιείται για το 50% των καθημερινών μετακινήσεων, και χώρες όπως η Ολλανδία, όπου η ενοικίαση δημόσιων ποδηλάτων ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του ’60, μέχρι την Ελλάδα η οποία εμφανίζεται ουραγός με το ποσοστό του πληθυσμού που χρησιμοποιεί συστηματικά το ποδήλατο να υπολογίζεται κάτω από 1%, η ιστορία του ποδηλάτου είναι σαγηνευτική.

Μοναδικά τεκμήρια από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους ξετυλίγουν την ποδηλατική ιστορία της χώρας: καταστατικά ποδηλατικών ενώσεων, χρονολογίας 1894, και σφραγίδες συλλόγων «υπό την προστασία της Αυτού Βασιλικής Υψηλότητας του Διαδόχου» δίνουν το έναυσμα για ένα ταξίδι στο παρελθόν.

«Τα από τινός εν Ευρώπη επινοηθέντα ποδήλατα εισήχθησαν ήδη και παρ’ ημίν. Το περίεργο τούτο και δύσκολο άμα είδος παιδιάς και ταχυδρομίας ήτο μέχρι προ ολίγου γνωστόν μόνον εν Πειραιεί, από τινών δε ημερών παρατηρείται η χρήσις αυτού και εν Αθήναις», γράφει στα τέλη Ιανουαρίου 1870 η εφημερίδα «Αλήθεια».

Πράγματι, ο Πειραιάς πρωτοπορεί και το 1890 με πρωτοβουλία του Βασίλη Καψαμπέλη, αξιωματικού του Βασιλικού Ναυτικού, ιδρύεται ο πρώτος ποδηλατικός σύλλογος στην Ελλάδα, ο Ομιλος Ποδηλατών Πειραιώς, ο οποίος είχε και ύμνο με στιχουργό τον ποιητή Αλέκο Βραχνό: «Φτερωτοί σαν χελιδόνια / του Μαΐου τα τρελά / της νεότητος τα χρόνια / ας γλεντήσουμε καλά. / Ερως, μέθη και νεότης και ποδήλατον μαζί / και ας λέγει ματαιότης όστις αγνοεί να ζη».

Ακολουθούν η Αθήνα, η Σύρος, η Τρίπολη – περιοχές με ακμαία αστική τάξη – και πόλεις όπου δραστηριοποιούνταν ξένοι έμποροι, όπως η Πάτρα, όπου τα πρώτα ποδήλατα έφτασαν από άγγλους σταφιδέμπορους.

Σταδιακά σε ολόκληρη την Ελλάδα ιδρύονται ποδηλατικά σωματεία, ενώ με ποδήλατα στελεχώνουν τις υπηρεσίες τους το Ταχυδρομείο, ο Στρατός και η Αστυνομία. Στις οδούς Σταδίου και Πατησίων κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτοι ποδηλάτες και πολλοί αρχίζουν να μεταβαίνουν οργανωμένα στις εξοχές των Αθηνών.

Αυτό είναι το θέμα που απασχολεί και το Διοικητικό Συμβούλιο του Ποδηλατικού Συλλόγου Αθηνών το 1894, όπως διαβάζουμε σε έγγραφο των Γενικών Αρχείων του Κράτους: πρόκειται για τα πρακτικά από συνεδρίαση του Ποδηλατικού Συλλόγου, Veloce Club Athenien, ιδρυθέντος το 1891, με θέμα «τον τρόπο εκλογής των αρχηγών των εκδρομών με ποδήλατο».

Στα ΓΑΚ φυλάσσονται και άλλα σημαντικά τεκμήρια, αρχεία ποδηλατικών συλλόγων που συντάχθηκαν περισσότερο από έναν αιώνα πριν. Ενα από αυτά φέρει λογότυπο με εξάκτινο αστέρι που γράφει «Η υπό την προστασία της ΑΒΥ του Διαδόχου Ελληνική Ποδηλατική Εταιρεία, 1895».

Το Καταστατικό του Εν Αθήναις Ποδηλατιστικού Συλλόγου που εκδόθηκε «Τύποις Βοστώνης» πριν από 130 χρόνια, το Καταστατικό του Ποδηλατικού Συλλόγου Ερμουπόλεως Σύρου, το Καταστατικό του Ποδηλατικού Συλλόγου Πατρών, χρονολογίας 1894.

Το νέο μέσο αποκτά μεγάλη απήχηση, ειδικά από το 1895 και μετά. Η τάση ενισχύεται όταν, στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας, το 1896, το χρυσό μετάλλιο στην ποδηλασία λαμβάνει ο Αριστείδης Κωνσταντινίδης, ο οποίος τερματίζει πρώτος σε μια διαδρομή 87 χιλιομέτρων, από το Φάληρο ως τον Μαραθώνα και από εκεί στο Παναθηναϊκό Στάδιο.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, τις παραμονές των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων, η Αθήνα διέθετε ήδη 2.000 ποδηλάτες, ενώ, όπως περιγράφει ο λογοτέχνης και δημοσιογράφος Ιωάννης Δαμβέργης, «τους δρόμους της και τας εξοχάς της διασχίζουσι καθημερινώς όλαι αι ηλικίαι με ποδήλατα. Τρέχουν απ’ εδώ, τρέχουν απ’ εκεί, άλλοι εν ομίλοις, άλλοι μόνιμοι, άλλοι ως Διόσκουροι, δύο-δύο, μόνοι, κατάμονοι με πολύ κουράγιο και περισσότερον ταρταρινισμόν, απολαμβάνοντες την από ποδηλάτου ακατάληπτον.

Καταλυτικός στη διάδοση του ποδηλάτου στην Ελλάδα θεωρείται ο ρόλος του γερμανού βαρόνου Φον Γκέντριχ, αντιπροσώπου μεγάλης εταιρείας ποδηλάτων, που είχε εγκατασταθεί σε ένα σπιτάκι στην οδό Ηπείρου και είχε ιδρύσει ένα κατάστημα πώλησης δικύκλων. Δεν πουλούσε, όμως, περισσότερα από ένα ποδήλατο τον χρόνο.

Ετσι, σύμφωνα με μαρτυρίες, αποφάσισε να βάλει σε εφαρμογή ένα ευφυές σχέδιο: ανακοίνωσε πως θα δοκίμαζε μαζί με τη σύζυγό του να κάνει τον γύρο της Ελλάδας με ποδήλατο, ένα πρωτοφανές τόλμημα για την εποχή.

Η είδηση κέντρισε το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και πολλοί ήταν εκείνοι που συγκεντρώθηκαν στην Πλατεία Συντάγματος την ημέρα της εκκίνησης για να δουν το ζεύγος να ξεκινά την επικίνδυνη αποστολή. Λίγες ημέρες αργότερα, στον ελληνικό Τύπο δημοσιεύτηκε η είδηση ότι το ζεύγος Γκέντριχ είχε βρει φριχτό θάνατο καθώς έπεσε σε ενέδρα ληστών έξω από την Αράχοβα. Το ενδιαφέρον για τα ποδήλατα αναζωπυρώθηκε.

Κόσμος άρχισε να συρρέει στο κατάστημα για να μάθει λεπτομέρειες και να αγοράσει κάποιο ποδήλατο, εκτοξεύοντας τις πωλήσεις. Μέχρι που ένα βράδυ το ζεύγος Γκέντριχ εμφανίστηκε στην Πλατεία Συντάγματος να βολτάρει με τα ποδήλατά του απολαμβάνοντας την επιτυχία του σχεδίου…

Σημειώνεται πως το πρώτο ελληνικό ποδήλατο παρουσιάστηκε επισήμως στην Εκθεση Θεσσαλονίκης το 1904, με κατασκευαστή τον Αλέκο Βήχο, κερδίζοντας το Χρυσό Βραβείο της Εκθεσης.