Οι αόρατες τεχνολογίες κυριαρχούν στη ζωή μας

Οι περισσότερες προβλέψεις των ειδικών συγκλίνουν στο ότι η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί τη νέα τεχνολογική επανάσταση, η οποία θα καταστήσει το Διαδίκτυο αναπόσπαστο στοιχείο της ζωής μας. Αν και το Διαδίκτυο είναι ήδη ενσωματωμένο στην καθημερινότητά μας, συνεχίζει να εξελίσσεται, συχνά με τρόπους απρόβλεπτους και ταχύτατους.

Η πρώτη μεγάλη ώθηση για την ανάπτυξή του ήρθε μέσα από τη δημιουργία της τεχνικής του υποδομής, έτσι ώστε να δοθεί η δυνατότητα στους ανθρώπους να έχουν συνεχή διαδικτυακή πρόσβαση. Αυτή η φάση κορυφώθηκε γύρω στη μετάβαση προς τον 21ο αιώνα, προετοιμάζοντας το έδαφος για ένα δεύτερο κύμα – την εμφάνιση των διαδικτυακών εφαρμογών και υπηρεσιών που κατέστησαν το Διαδίκτυο κυρίαρχο μέσο επικοινωνίας και πυλώνα της σύγχρονης οικονομίας.

Σήμερα, διανύουμε ένα τρίτο κύμα. Το Διαδίκτυο είναι πλέον πανταχού παρόν, με τεράστιες ταχύτητες μετάδοσης δεδομένων, εικόνων και πληροφοριών. Η ευρεία κοινωνική του χρήση το έχει καταστήσει όχι μόνο αναπόσπαστο, αλλά και σχεδόν αόρατο – όπως θεωρούμε σήμερα το ηλεκτρικό ρεύμα. Αυτή η διάσταση είναι ίσως το πιο ουσιαστικό στοιχείο: όταν μια τεχνολογία παύει να γίνεται αντιληπτή ως ξεχωριστή, σημαίνει ότι έχει ενσωματωθεί πλήρως στην κουλτούρα και την καθημερινότητά μας. Τη χρησιμοποιούμε χωρίς καν να το σκεφτόμαστε, έχοντας εσωτερικεύσει τους κοινωνικούς κανόνες της χρήσης της. Παραδείγματα αόρατων τεχνολογιών είναι το τηλέφωνο – μια καθολικά διαδεδομένη τεχνολογία που χρησιμοποιείται με παρόμοιο τρόπο σε ολόκληρο τον κόσμο – αλλά και τα έξυπνα κινητά. Οι αόρατες τεχνολογίες γίνονται ξανά ενδιαφέρουσες όταν αξιοποιούνται με νέους, απροσδόκητους τρόπους – άλλοτε θετικούς, όπως τα AirTag στις αποσκευές, και άλλοτε αρνητικούς, όπως οι περιορισμοί στην επισκευή ηλεκτρονικών μηχανημάτων.

Η καινοτομία πάνω σε αόρατες τεχνολογίες δημιουργεί νέες αγορές και νέες αξίες. Τέτοιες τεχνολογικές ωθήσεις επηρεάζουν τα κοινωνικοπολιτιστικά μας συστήματα, ασκώντας πιέσεις που αναδεικνύουν τις αδυναμίες και προκαλούν αναπροσαρμογές. Το Διαδίκτυο και οι ψηφιακές τεχνολογίες που βασίζονται σε αυτό διαταράσσουν ήδη τα παγκόσμια κοινωνικά και πολιτιστικά συστήματα με τρόπους που ακόμα προσπαθούμε να κατανοήσουμε πλήρως. Πρόκειται για μια τεχνολογική επανάσταση ανάλογη σε σημασία με εκείνη της γεωργίας πριν από 12.000 χρόνια – με τη διαφορά ότι τώρα η εξέλιξη είναι ταχύτερη.

Καθώς οι τεχνολογίες γίνονται αόρατες, δεν είναι σπάνιο να προκαλούνται επαναστάσεις και συγκρούσεις. Το τηλέφωνο συνέβαλε στην ταχύτερη διάδοση ιδεών και την αποτελεσματικότερη οργάνωση κοινωνικών κινημάτων. Παρόμοιο ρόλο παίζουν σήμερα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: από την Αραβική Ανοιξη μέχρι συγκεντρώσεις οργανωμένες από τα κοινωνικά μέσα. Αυτές οι πλατφόρμες επέτρεψαν και σε περιθωριοποιημένες ομάδες να οργανωθούν και να δράσουν – με θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα.

Για τις επιχειρήσεις και τους επιχειρηματίες, η αξιοποίηση μιας αόρατης τεχνολογίας μέσω νέων ψηφιακών δυνατοτήτων μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές ευκαιρίες. Το αποκαλούμενο «Επόμενο Διαδίκτυο» βασίζεται στη συνέργεια τριών τεχνολογικών αξόνων: του cloud computing, των big data analytics και του «Internet of Things». Αυτός ο νέος συνδυασμός υπόσχεται να μεταμορφώσει ξανά τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε με τεχνολογίες που θεωρούμε δεδομένες. Αναμφισβήτητα, η θεαματική πρόοδος του Διαδικτύου έχει αλλάξει όχι μόνο τα επιχειρηματικά μοντέλα, αλλά και τη δομή και λειτουργία της κοινωνίας. Εχει επηρεάσει τον τρόπο που αναζητούμε και μοιραζόμαστε πληροφορίες, τον όγκο των δεδομένων που διαχειριζόμαστε, καθώς και τη μορφή και ποιότητα της επικοινωνίας μας.

Οταν αυτά συνδυαστούν με την ανερχόμενη παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη – μια νέα, αόρατη τεχνολογία που αναδύεται –, γεννάται το θεμελιώδες ερώτημα: πώς θα διαχειριστούμε αυτόν τον νέο, γενναίο ψηφιακό κόσμο και την «πανταχού παρούσα υπολογιστική πραγματικότητα»; Μέχρι στιγμής, κανείς δεν φαίνεται να έχει μια ξεκάθαρη απάντηση.

Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια βαθιά συστημική αλλαγή. Χρειάζονται νέες συμμαχίες, συντονισμένος διάλογος και συνεργασία μεταξύ πολιτικής, οικονομίας και επικοινωνίας – τομείς που αποκτούν όλο και μεγαλύτερη αλληλεξάρτηση. Ο κόσμος αλλάζει για όλους μας και η πρόκληση είναι η διαμόρφωση νέων στρατηγικών, πολιτικών και προσεγγίσεων.

Ο Στέλιος Παπαθανασόπουλος είναι καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών