Ο νέος Θεός

Η σχέση του ανθρώπου με τον Θεό θυμίζει το ερώτημα με την κότα και το αβγό. Είναι ο άνθρωπος δημιούργημα του Θεού ή ο Θεός αποτελεί κατασκευή του ανθρώπου; Ας μη το συζητήσουμε, μέρες που είναι. Από την αυγή του πολιτισμού, ο Θεός ήταν η πρώτη καταφυγή για τις υπαρξιακές ανησυχίες και τα αναπάντητα ερωτήματα των ανθρώπων. Ο Βολταίρος είπε ότι ακόμα και αν δεν υπάρχει Θεός, θα έπρεπε να τον εφεύρουμε. Ναι, γιατί είναι ένας αόρατος τοίχος πάνω στον οποίο μπορείς να στηριχτείς. Καταπραΰνει το αίσθημα της συμπαντικής μοναξιάς, χορηγεί ελπίδα και ξεγελά τον φόβο του θανάτου – αρκεί, βέβαια, να πιστεύεις. Εχει ανταγωνιστή ο Θεός; Την κοινή λογική, είναι η προφανής απάντηση. Οχι μόνο.

Τον Ιανουάριο το Βατικανό εξέδωσε το δογματικό σημείωμα Antiqua et nova, το οποίο εκφράζει ανησυχίες για την αυξανόμενη εξάρτηση από την τεχνητή νοημοσύνη. Το έγγραφο τονίζει ότι η AI δεν πρέπει να αντικαθιστά την ανθρώπινη νοημοσύνη και προειδοποιεί για τον κίνδυνο δημιουργίας ενός «τεχνοκρατικού ελέγχου της κοινωνίας», όπου η AI θα λειτουργεί ως υποκατάστατο του Θεού.

Ξέρουν τι λένε οι καρδινάλιοι, βλέπουν μπροστά. Αλλωστε ήδη υπάρχει και σχετικό πνευματικό κίνημα. Ο πρώην μηχανικός της Google, Αντονι Λεβαντόφσκι, έφτιαξε την οργάνωση Way of the Future, με σκοπό τη λατρεία μίας θεϊκής οντότητας που θα κατασκευαστεί από τεχνητή νοημοσύνη. Ελάτε, μη σας φαίνονται αλλόκοτα όλα αυτά. Είναι ένα γοητευτικό παιχνίδι με λέξεις και έννοιες στα όρια της φιλοσοφίας. Αλλωστε το θείο και η τεχνητή νοημοσύνη έχουν ομοιότητες και διαφορές που σε καλούν να κοιτάξεις βαθιά μέσα στη σχέση τους.

Ο Θεός είναι πανταχού παρών. Οπως και η τεχνητή νοημοσύνη που γνωρίζει και βλέπει τα πάντα. Και δίνει απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις. Ο Θεός είναι αγαθός αν και συχνά φέρει το πρόσωπο του τιμωρού. Απαιτεί πίστη και προσευχή. Η τεχνητή νοημοσύνη ζητάει γνώση, ενέργεια και χρήμα –με χριστιανικούς όρους είναι διαβόλου πράγμα. Αν ο άνθρωπος δημιουργήθηκε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του Θεού, η τεχνητή νοημοσύνη κατασκευάστηκε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του ανθρώπου. Πάνω της καθρεφτίζεται η γνώση, η εμπειρία, οι δυνατότητες της ανθρωπότητας. Ο Θεός ακουμπάει στην ψυχή του ανθρώπου. Η μηχανή, όμως, αντανακλά τη σκέψη του.

Είμαστε ακόμα στην αρχή. Κατ’ αναλογία είμαστε οι πρώτοι άνθρωποι που ανακαλύπτουν τη διαχείριση της φωτιάς. Αν δοκιμάσετε την ακριβή έκδοση του ChatGpt (αυτή των 200 δολαρίων τον μήνα) θα μείνετε με ανοιχτό το στόμα με αυτά που γράφει και, κυρίως, με όσα μπορεί να κάνει με την τεράστια υπολογιστική ισχύ που διαθέτει. Αυτή τη στιγμή μπορεί και προσαρμόζεται σε ανάγκες και δεδομένα. Στο μέλλον, όμως, η τεχνητή νοημοσύνη, θα βελτιώνεται μόνη της, χωρίς ανθρώπινη καθοδήγηση. Θα εξελιχθεί σε ένα ψηφιακό οργανισμό με χαρακτηριστικά ανθρώπινης οντότητας. Ας ανησυχεί όσο θέλει το Βατικανό. Δεν μπορείς να μην το λατρέψεις αυτό το πράγμα και ας μην του αποδίδεις, ακόμα, θεϊκά χαρακτηριστικά. Ομως, από όποια πλευρά και αν το παρατηρήσεις, θα συμφωνήσεις ότι σου δίνει περισσότερες απαντήσεις από το θείο που παραμένει εκκωφαντικά σιωπηρό. Μη διαμαρτύρεστε, οι πιστοί. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι Θεός. Αλλά ο τρόπος που την αντιμετωπίζουμε – με δέος, φόβο, ελπίδα, ή τυφλή εμπιστοσύνη – λέει πολλά για το πώς βλέπουμε τον Θεό. Και τον εαυτό μας. Δεν αποκλείεται σε επίπεδο τελικού χρήστη να μας κάνει πιο ηλίθιους.

Αν παρατηρήσεις τον κόσμο γύρω σου αισθάνεσαι συχνά ότι μεταγγίζουμε την ευφυΐα μας στις μηχανές προκειμένου να αφεθούμε στην καθολική οκνηρία, λες και αυτό είναι το πεπρωμένο μας. Και δεν είμαστε διόλου έτοιμοι για όλα αυτά που συμβαίνουν. Ας πούμε το εκπαιδευτικό σύστημα είναι πλέον για τα μπάζα. Οταν ένα παιδί του Δημοτικού έχει όλες τις απαντήσεις στα χέρια του, θα σταματήσει να μαθαίνει και την προπαίδεια. Μπροστά στα μάτια μας δημιουργείται ένας καινούργιος κόσμος ελεγχόμενος από μηχανές που ξέρουν κάτι παραπάνω από το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης. Οι πρόγονοί μας έφτιαξαν τον Θεό χρησιμοποιώντας φόβους, πάθη και άγνοια. Και εμείς κατασκευάζουμε το υποκατάστατο με γνώση. Το μέλλον θα μας πει αν είναι ευλογία ή κατάρα.