Η διάσκεψη που καθόρισε την τύχη του μεταπολεμικού κόσμου

Δεσπόζει η εντυπωσιακή κατακόκκινη τραπεζαρία διαμέτρου 6,8 μ. με τις ασορτί καρέκλες - όλα τους προϊόντα του μοσχοβίτικου εργοστασίου Λουξ - στην κεντρική αίθουσα του ανακτόρου Σεσίλιενχοφ, στο Πότσνταμ της Γερμανίας. Εκεί όπου οι τρεις μεγάλοι ηγέτες - ο βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο αμερικανός πρόεδρος Χάρι Τρούμαν και ο σοβιετικός ηγέτης Ιωσήφ Στάλιν - είχαν περάσει από τις 17 Ιουλίου έως τις 2 Αυγούστου 1945 (τις πέντε τελευταίες ημέρες ο Τσόρτσιλ αντικαταστάθηκε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων από τον Κλέμεντ Ατλι, καθώς ολοκληρώθηκε η καταμέτρηση των ψήφων της εκλογικής αναμέτρησης του Μαΐου στη Βρετανία και είχε χάσει τις εκλογές) σχεδιάζοντας τον μεταπολεμικό χάρτη της Ευρώπης και όχι μόνο, κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης του Πότσνταμ, την τελευταία διάσκεψη των αρχηγών των τριών μεγάλων συμμαχικών δυνάμεων αμέσως μετά την άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας και το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Στο φουαγέ του εξοχικού ανακτόρου του τελευταίου πρωσογερμανού πρίγκιπα Βίλχελμ Χοεντζόλερν στέκονται επί της υποδοχής τα χαρτονένια φωτογραφικά ομοιώματα υπουργών και στρατηγών που πήραν μέρος στις συζητήσεις. Τα γραφεία των τριών ηγετών με τα αυθεντικά τους έπιπλα έχουν τοποθετηθεί μπροστά από τις ασφυκτικά γεμάτες επιτοίχιες βιβλιοθήκες. Πάνω σε εκείνο του Τσόρτσιλ μάλιστα είναι ακουμπισμένα το μπαστούνι, το καπέλο και η θήκη των πούρων του, που ταξίδεψαν με καθυστέρηση λόγω κορωνοϊού από τη Βρετανία ειδικά για την περίσταση. Ακόμη και οι τρεις ψάθινες καρέκλες (σε αντίγραφα) βρίσκονται στη βεράντα στην ίδια θέση όπου έχει τραβηχτεί η γνωστή φωτογραφία των τριών πρωταγωνιστών κατά τη διάρκεια της διάσκεψης και περιμένουν τους επισκέπτες να καθίσουν και να φωτογραφιστούν στη θέση του ηγέτη της προτίμησής τους.

Εκ πρώτης όψεως τίποτα δεν μαρτυρά θάνατο, πόνο, καταστροφή, μετακινήσεις πληθυσμών. Και αν ο επισκέπτης της έκθεσης «Η Διάσκεψη του Πότσνταμ 1945: Η αναδιοργάνωση του κόσμου», που πραγματοποιείται με αφορμή τα 75 χρόνια από τη διάσκεψη που διαμόρφωσε εν πολλοίς τον παγκόσμιο χάρτη του 20ού αι. στον ίδιο ακριβώς χώρο, δεν γνωρίζει τα γεγονότα, θα μπορούσε να πιστέψει πως η διάσκεψη δεν ήταν παρά σειρά συζητήσεων που πραγματοποιούνταν καθημερινά από τις 17.00 και για μία έως δύο ώρες μεταξύ των τριών ηγετών - κι αφού είχε γίνει προεργασία από τα μέλη των αντιπροσωπειών και των υπουργών Εξωτερικών -, ενώ κάθε βράδυ σχεδόν υπήρχε ψυχαγωγικό πρόγραμμα.

Μια δεύτερη ματιά ωστόσο, που ρίχνει φως στις ιστορίες των ανθρώπων μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, αποκαλύπτει τις συνέπειες της διάσκεψης. Και μπορεί οι μεγάλου μεγέθους φωτογραφίες των εξαθλιωμένων και πεινασμένων Γερμανών μετά την παράδοση της ναζιστικής Γερμανίας και των συντριμμιών του Βερολίνου να σοκάρουν, όμως δεν μπορούν να συγκριθούν με ένα καμένο μεταλλικό δοχείο φαγητού. Ανήκε σε έναν μαθητή από τη Χιροσίμα, τον 12χρονο Κότζι Κάνο. Η σορός του δεν εντοπίστηκε ποτέ μετά τη ρίψη της ατομικής βόμβας στην πόλη του από τις αμερικανικές δυνάμεις, τέσσερις μόλις ημέρες μετά το πέρας της διάσκεψης, κατά τη διάρκεια της οποίας ο πόλεμος στην Ασία ήταν σε εξέλιξη, παρά το γεγονός ότι οι μεγάλες δυνάμεις είχαν στρέψει την προσοχή κατά τις συζητήσεις στο Πότσνταμ στην Ευρώπη.

Την παραμονή της έναρξης της διάσκεψης ο Τρούμαν έμαθε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν πραγματοποιήσει την πρώτη επιτυχημένη δοκιμή ατομικής βόμβας. Στις 26 Ιουλίου, οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Κίνα εξέδωσαν τελεσίγραφο προς την Ιαπωνία, γνωστό ως Διακήρυξη του Πότσνταμ, ζητώντας την άνευ όρων παράδοση. Διαφορετικά, η καταστροφή θα ήταν άμεση και απόλυτη. Η εξέλιξη είναι σε όλους γνωστή.

Ενα άλλο έκθεμα που ξεχωρίζει δίνει επίσης την ανθρώπινη διάσταση της διάσκεψης και παρουσιάζεται για πρώτη φορά ενώπιον κοινού. Είναι το ημερολόγιο της 19χρονης τότε Τζόι Μίλγουορντ, η οποία ήταν γραμματέας της βρετανικής αντιπροσωπείας. Στις σελίδες του καταγράφει τις εντυπώσεις της τόσο από τις εργασίες όσο και από την κατεστραμμένη χώρα στην οποία βρισκόταν. Σε ένα σημείο περιγράφοντας τη διαδρομή από το αεροδρόμιο προς το Πότσνταμ γράφει: «Ο δρόμος ήταν γεμάτος με ηλικιωμένους, άνδρες και γυναίκες, παιδιά και κοπέλες που είτε κουβαλούσαν μπόγους στην πλάτη τους είτε έσπρωχναν καρότσια, πάνω στα οποία ήταν φορτωμένα τα υπάρχοντα της οικογένειάς τους».

Ενα επιχρυσωμένο σαμοβάρι κι ένα σετ ψαλιδιών για το κούρεμα των προβάτων, σε μια άλλη ενότητα, αποτελούν μάρτυρες της αναταραχής που προκάλεσαν οι απόφασεις των τριών ηγετών στη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Η διάσκεψη κλήθηκε μεταξύ άλλων να κρίνει την τύχη των Γερμανών που ζούσαν στην Πολωνία, την Τσεχοσλοβακία και την Ουγγαρία, ορισμένοι από τους οποίους έφτασαν ως έποικοι μετά την προσάρτηση αυτών των χωρών από το Τρίτο Ράιχ. Και παρόλο που προβλέφθηκε μια «ομαλή και ανθρώπινη» μετακίνηση πληθυσμών, τελικά εκτοπίστηκαν 14 εκατ. άνθρωποι και εκατοντάδες χιλιάδες σκοτώθηκαν ή πέθαναν από την πείνα ως συνέπεια της αντιγερμανικής αντίδρασης που κυριάρχησε μετά τον πόλεμο. Και τα αντικείμενα αυτά μαζί με τις ιστορίες των προσφύγων αφηγούνται όλες αυτές τις περιπέτειες.

Η έκθεση κλείνει με τις συνέπειες της διάσκεψης στη μεταβολή του παγκόσμιου χάρτη: τη σοβιετική εισβολή στην κατεχόμενη από την Ιαπωνία Μαντζουρία, η οποία πραγματοποιήθηκε μία εβδομάδα μετά τη λήξη της διάσκεψης και οδήγησε τελικά στην ανεξαρτησία της Κορέας, όπως επίσης την απόσυρση βρετανικών και σοβιετικών στρατευμάτων από το Ιράν και την αποτυχία των τριών δυνάμεων να διευθετήσουν αποζημίωση για τους επιζώντες του Ολοκαυτώματος ή να αποφασίσουν τι θα συμβεί στη συνέχεια στην περιοχή της Παλαιστίνης.