Πινακοθήκη Δ. Αθηναίων: «Ιστορίες Ανεμελιάς» – Μία καλοκαιρινή και πολύχρωμη νότα

Μία ευχάριστη έκπληξη περιμένει τους θεατές της έκθεσης με τίτλο «Ιστορίες Ανεμελιάς», που φιλοξενείται μέχρι τον Σεπτέμβριο στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων.

Ευχάριστη γιατί το θέμα το ίδιο προϋποθέτει μία εμπειρία, που χάρις στην πολύχρωμη και ζωηρή μορφή των έργων, οδηγεί το βλέμμα και τη διάθεση σε μία κατάσταση χαλάρωσης, ευεξίας κι απόλαυσης των εικόνων χωρίς να απαιτείται μία βαθυστόχαστη περισυλλογή. Αυτή τη «σκοπιμότητα χωρίς σκοπό» που προσδιόριζε ο Καντ ως πηγαία και ανυστερόβουλη απαρχή της τέρψης του ωραίου, ως πρώτη -φυσική σχεδόν- προϋπόθεση για την αντίληψη

Κυρίως όμως, η έκθεση αυτή που επιμελήθηκαν η Στέισυ Βεντούρα και ο Κώστας Νικάκης είναι ευχάριστη γιατί οι θεατές έχουν την ευκαιρία να θαυμάσουν έργα που ανήκουν σχεδόν εξ ολοκλήρου στις μόνιμες συλλογές του Δήμου Αθηναίων. Οι συλλογές περιλαμβάνουν καλλιτέχνες από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τις ημέρες μας. Ένα πλούσιο απόθεμα, που δυστυχώς σπάνια εκτίθεται, μιας και συχνά ως επιμελητές στη σπουδή μας να δείξουμε συγχρονισμένοι με τις τάσεις της τέχνης του καιρού μας, λησμονούμε μια από τις βασικές λειτουργίες του υπηρέτη μίας τέτοιας συλλογής. Αυτήν που συνίσταται στην αξιοποίησή της, θεματικά και εκθεσιακά, στους εκθεσιακούς χώρους του Δήμου, τόσο αυτού καθ’ αυτού του περιεχομένου της, όσο και με τον εμπλουτισμό και τη συνομιλία του με τη “ζωντανή” τέχνη της εποχής κι όχι τόσο την «αποθήκευσή» της προς χάριν ατομικών ή ομαδικών εκθέσεων εν είδει γκαλερί.

Η έκθεση που φιλοξενείται στο κτήριο της Μυλλέρου και Λεωνίδου, περιστρέφεται σε έξι θεματικούς άξονες και κατορθώνει να συνδυάσει τη συλλογή με την επίκαιρη τέχνη. Πέρα από τα κομμάτια της συλλογής, εμπλουτισμένα με τη δωρεά των έργων από τον Βλάση Φρυσσίρα, οι επιμελητές έξυπνα περιέλαβαν και τα έργα πέντε αποφοίτων της Σχολής Καλών Τεχνών, τα οποία συμφωνούν απόλυτα με το πνεύμα της έκθεσης.

Στον κατάλογο των έργων της έκθεσης, εκτός από ζωγράφους, γλύπτες, χαράκτες, συμπεριλαμβάνονται σπάνια έργα από διαλεκτούς φωτογράφους, αλλά και δημιουργίες από ιστορικούς γελοιογράφους. Χάρις στην έκθεση αυτή μας δίνεται η ευκαιρία να ξανανακαλύψουμε μέσα από έργα που σπάνια έχουμε δει να εκτίθενται και να επαναξιολογήσουμε καλλιτέχνες του παρελθόντος και του παρόντος.

Ένα άλλο σημαντικό προτέρημα της έκθεσης είναι πως δεν αναπτύσσεται χρονολογικά με βάση τις εποχές που μεγαλούργησαν οι καλλιτέχνες ή τις σχολές που ανήκαν. Με έναν εύστοχο συνδυασμό, οι επιμελητές επέλεξαν να αντιπαραθέσουν έργα διαφορετικά σε τεχνική, μέσο και ύφος, προβάλλοντας τις “εκλεκτικές συγγένειες” της θεματικής τους με βάση τις έξι ενότητες που κρηπιδώνουν την έκθεση. Ενότητες, των οποίων οι τίτλοι είναι ενδεικτικοί: “Η εποχή της αθωότητας”, “Απολαμβάνοντας την ανεμελιά”, “Οι Αντηχήσεις του Καλοκαιριού”, “Η Σιωπή της στιγμής”, “Στην Ηρεμία του Ορίζοντα”, “Ψήγματα ανεμελιάς” κι αποκαλύπτουν, με τη συνδρομή της εικαστικής εικόνας, την αέναη λαχτάρα του ανθρώπου να αναζητεί στη ζωή του τη “χαρά της ζωής”, είτε ως πλήρη ελεύθερο χρόνο και σχόλη, είτε ως “προσωπική εμπειρία”, κυρίως μέσα από την ανάκτηση της παιδικότητας και του παιχνιδιού του homo ludens.

Άλλωστε κι η τέχνη η ίδια, στη μεταφυσική θεώρησή της -είτε ως “ιερά έκσταση της ηδονής” στον πλατωνικό Φίληβο, είτε ως καντιανό “ελεύθερο παιγνίδι” (Freispiel) ανάμεσα στον ορθό και πρακτικό λόγο, αλλά κυρίως ως ψυχαναλυτικός homo ludens- χαρακτηρίζεται από αυτήν την παίγμονα διάθεση, την ανεμελιά (ως spensieratezza, ανάγκη για μη σκέψη) και τον γαλήνιο, εσωτερικό αναστοχασμό (contemplatio). Αυτήν την ακατανίκητη παιδικότητα, την οποία υπογράμμιζε κι ο Νίτσε, είτε αναγνωρίζοντάς την στο προσωκρατικό πνεύμα των Ελλήνων, “που ήσαν βαθυστοχαστη μέσα στην επιφανειακότητα” της joie de vivre τους, είτε λέγοντας πως “μέσα σε κάθε αυθεντικό άνθρωπο κρύβεται ένα παιδί που θέλει να παίξει”, είναι πολλές φορές που η τέχνη, διαμέσου της έκστασης του δημιουργού μπροστά στο μεγαλείο της φύσης, της χαράς, της ζωής και του ωραίου, αναζητεί να μεταδώσει στον ταραγμένο ή πλήττοντα (για να θυμηθούμε τη ρήση του Πασκάλ) σύγχρονο άνθρωπο.

Κι είναι ακριβώς ο σύγχρονος άνθρωπος εκείνος που έχει ανακαλύψει κι έχει συνεπώς απόλυτη ανάγκη από την ανεμελιά και τον γαλήνιο αναστοχασμό της σχόλης και του άδολου ωραίου, που χαρίζει η τέχνη. Η έννοια της “σχόλης”, όπως την εννοούμε σήμερα και της ανεμελιάς, είναι επιτεύγματα κι αυτά της τεχνικής επανάστασης κι είναι έμφυτες με την μοντερνικότητα. Προηγουμένως και ιδιαίτερα στη χριστιανική παράδοση η σχόλη συγκρινόταν με το otium, την «αργία, μήτηρ πάσης κακίας» κι αποτελούσε ένα από τα προς αποφυγήν θανάσιμα αμαρτήματα. Είναι με τους καινούγιους καιρούς, αυτούς που αναγγέλλουν την Αναγέννηση -με γενέθλια πράξη ίσως την ανάβαση του Πετράρχη στο όρος Vernoux το 1336, μόνο για τη χαρά της contemplatio της φύσης και του ωραίου–και πολύ αργότερα σε μαζικό επίπεδο τη βιομηχανική επανάσταση, την πρόοδο των μέσων μετακίνησης και τον ελεύθερο χρόνο από την εργασία, που ο μοντέρνος άνθρωπος ανακαλύπτει τις πλαζ, τη φύση και τον περίπατο, τα σύγχρονα συλλογικά ή αθλητικά παιχνίδια. Μία απόλαυση, που σε μεγάλο βαθμό ξεπερνά τις ταξικές διαφορές κι από προνόμιο των πλουσίων γίνεται κτήμα της πλατιάς μάζας του πληθυσμού. Άλλωστε, στις απαρχές της ραγδαίας εξέλιξής της η τεχνική προοιωνιζόταν την πλήρη απελευθέρωση του ανθρώπου από τις βιοτικές ανάγκες και τον καταναγκασμό της εργασίας κι υποσχόταν ακριβώς μία ζωή ανέμελη.

Η έκθεση στην Πινακοθήκη του δήμου Αθηναίων θα διαρκέσει μέχρι τις 7 Σεπτεμβρίου 2025. Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη, ενώ περισσότερες πληροφορίες στο τηλεφωνικό κέντρο 210 5202420 και στην ιστοσελίδα www.opanda.gr.