Η συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού

Έχει καταφανεί ερευνητικά ότι ο τρόπος που οι γονείς αλληλεπιδρούν με το παιδί έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στις λειτουργία του εγκεφάλου, αλλά και τη χημική ισορροπία του.

Της Χριστιάνας Ιορδάνου M.Sc, MBPsS, Ψυχολόγου-Δραματοθεραπεύτριας, www.ekseliksis.gr

Συγκεκριμένα, επηρεάζει τις διόδους που δημιουργούνται στον εγκέφαλο του παιδιού, οι οποίες θα του επιτρέψουν μελλοντικά να χειρίζεται ικανοποιητικά τα συναισθήματά του και να αντεπεξέρχεται σε διάφορες ψυχοπιεστικές συνθήκες,

χωρίς να χρειάζεται να καταφεύγει σε συμπεριφορές που περιλαμβάνουν εκρήξεις θυμού, έντονο άγχος, αλλά και κάπνισμα και χρήση αλκοόλ και ουσιών στη μετέπειτα ζωή του.

Σε γενικές γραμμές, ο εγκέφαλος χωρίζεται σε τρία μέρη. Ο «ανώτερος εγκέφαλος» αποτελεί το 85% του εγκεφάλου και οι λειτουργίες του περιλαμβάνουν ικανότητες, όπως δημιουργικότητα και φαντασία, επίλυση προβλημάτων, λογική και σκέψη, αυτό-επίγνωση, ευγένεια, ενσυναίσθηση, ενδιαφέρον κ.α. Ο «συναισθηματικός εγκέφαλος» πυροδοτεί έντονα συναισθήματα που πρέπει να χειριστεί ο «ανώτερος-λογικός εγκέφαλος». Είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία συμπεριφορών, όπως είναι ο θυμός, ο φόβος, το άγχος αποχωρισμού, η αγάπη, η ικανότητα για παιχνίδι, η τάση για εξερεύνηση, η επιθυμία για επαφή κ.α. Τέλος, ο «ερπετοειδής εγκέφαλος» αποτελεί το πιο πρωτόγονο τμήμα του εγκεφάλου και ενεργοποιεί ενστικτώδεις συμπεριφορές που σχετίζονται με την επιβίωση, όπως είναι η πείνα, η δίψα, η πέψη κλπ.

Στα πρώτα χρόνια της ζωής δεν έχει αναπτυχθεί ακόμα ο λογικός εγκέφαλος, οπότε ο συναισθηματικός εγκέφαλος καθοδηγεί. Επομένως, το παιδί αντιδρά σε διάφορες ψυχοπιεστικές καταστάσεις (π.χ. η διακοπή του παιχνιδιού ώστε να πάει για ύπνο) με εκρήξεις θυμού, φωνές, κλάμα, έντονη θλίψη κλπ. Αυτό δε σημαίνει ότι φέρεται χειριστικά. Οι αντιδράσεις αυτές είναι απόλυτα φυσιολογικές, εφόσον ο ανώτερος-λογικός εγκέφαλος δεν έχει αναπτυχθεί, οπότε το παιδί δε γνωρίζει πώς να αντιμετωπίζει τα έντονα συναισθήματα του. Ως εκ τούτου, έχει ανάγκη τους γονείς του να το βοηθήσουν να ηρεμήσει. Εάν οι γονείς αντιμετωπίσουν τέτοιες αντιδράσεις του παιδιού με ηρεμία και κατανόηση ενισχύουν την ανάπτυξη διόδων στον εγκέφαλο, που στη συνέχεια του επιτρέπουν να αντιμετωπίζει από μόνο του αυτές τις καταστάσεις πανικού.

Το 90% της ανάπτυξης του εγκεφάλου πραγματοποιείται κατά τα πρώτα 5 χρόνια της ζωής. Σε αυτό το σημαντικό χρονικό διάστημα δημιουργούνται, διαλύονται και αναδημιουργούνται εκατομμύρια εγκεφαλικές συνδέσεις, οι οποίες επηρεάζονται από τις εμπειρίες του παιδιού και κυρίως από τις συναισθηματικές εμπειρίες που έχει με τους γονείς. Ο εγκέφαλος λειτουργεί με αυτό τον τρόπο ώστε να μπορεί να προσαρμόζεται σε οποιοδήποτε περιβάλλον βρίσκεται το παιδί. Εάν, για παράδειγμα, ένα παιδί κακοποιείται από τους γονείς του, τότε μαθαίνει να προσαρμόζεται σε ένα βίαιο και κακοποιητικό περιβάλλον, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η δομή του εγκεφάλου και τα χημικά συστήματα του, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε υπερδ