«Όσα δεν έζησαν»: γράφει η Μαρία Σκιαδαρέση

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Οδύσσεια σε βάρκες με κινητό τηλέφωνο στο χέρι

Από τότε που οι προφορικοί μύθοι έγιναν γραπτά κείμενα, οι άνθρωποι ασχολούνται συστηματικά με τη γραφή. Από τις πήλινες πινακίδες της Μεσοποταμίας, έξι χιλιάδες χρόνια πριν, και στην πορεία των χρόνων, οι άνθρωποι που έγραφαν αυξάνονταν γεωμετρικά έως ότου, φτάνοντας στην εποχή του διαδικτύου, βλέπουμε πως γράφουν σχεδόν όλοι.

Από εκείνες τις πρώιμες εποχές έως σήμερα ο μυθοπλάστης συγγραφέας

παρατηρεί, ερευνά, καταγράφει, και κρίνει την εποχή του, τις ανθρώπινες συμπεριφορές και όσα συμβαίνουν στον περιβάλλοντα κόσμο του, διαφέροντας από τους υπόλοιπους ανθρώπους στο ότι όλα αυτά τα αγγίζει πρωτίστως διαισθητικά και γι’ αυτό σε πρωιμότερο στάδιο και, με την δεδομένη ικανότητά του να χειρίζεται τον λόγο, τα καταδεικνύει στους υπόλοιπους.

Στο τελευταίο μου βιβλίο, που διατρέχει τέσσερις δεκαετίες (1980, 1990, 2000 και 2010), σε καθεμία από αυτές αντιστοιχεί και μια ιστορία μετανάστη ή πρόσφυγα. Στο κάθε διήγημα προβάλλονται στο βάθος οι συνθήκες ζωής που επικρατούν στην αντίστοιχη εποχή και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Η πρόκληση των διηγημάτων αυτών προς τον αναγνώστη είναι, ολοκληρώνοντας την ανάγνωση, να μπορέσει να διακρίνει τις διαφορές ή τις ομοιότητες σε σχέση με τη στάση των γηγενών της χώρας απέναντι στους επήλυδες και στο τέλος, ως απολογισμό, να καταλήξει αν η διαχρονική στάση απέναντι στον Άλλο παρουσιάζει μια εξέλιξη ή παραμένει η αυτή. Ένας Κούρδος μετανάστης από την Τουρκία προκαλεί τη μοίρα του και πληρώνει γι’ αυτό με τη ζωή του (1984), μια μουσουλμάνα από τον κήπο της στην Κομοτηνή μετακομίζει σε πολυκατοικία της Ξάνθης βιώνοντας το ανοίκειο μέσα στο ίδιο της το σπίτι (1995), ένας Ιρανός αρχαιολόγος από την Τεχεράνη που εργάζεται στην αναστήλωση της Ακρόπολης των Αθηνών ερωτεύεται μια στερημένη συναισθηματικά γυναίκα (2006), ένας πρόσφυγας από τη Σομαλία, ενώ βρίσκεται πολύ κοντά στην πραγματοποίηση του φτωχού του ονείρου, καταλήγει εξαιτίας της προκατάληψης σε μοίρα χειρότερη απ’ αυτήν που είχε στην πατρίδα του (2017). Άνθρωποι που έφυγαν από τη χώρα και την πόλη ή το χωριό τους για να ζήσουν κάπου αλλού όσα δεν πρόλαβαν, δε θέλησαν, δεν μπόρεσαν, δε σκέφτηκαν ποτέ να ζήσουν• όλα όσα δεν έζησαν.

Οι λαοί, ανάλογα με τα δεδομένα –φυσικά, οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά- της εποχής, αναγκάζονται να μεταναστεύσουν κάθε φορά σε διαφορετικούς γεωγραφικούς άξονες αλλά στην ίδια πάντα λογική• να ζήσουν μέσα σε ασφαλέστερες συνθήκες. Σήμερα, η ανθρωπότητα ζει επίσης μια μεγάλη μεταναστευτική ροή, κυρίως από την Ανατολή στη Δύση. Με αυτό το θέμα της σύγχρονης μετακίνησης των λαών ασχολούνται πολιτικοί, ιστορικοί, κοινωνιολόγοι, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολλοί άλλοι. Η δική μου προσπάθεια, ως συγγραφέα, είναι να φιλτράρω όλο αυτό το χάος των γεωπολιτικών,οικονομικών, στρατιωτικών, ιδεολογικών ή θρησκευτικών αιτίων και αιτιατών και να διασαφηνίσω τον άνθρωπο πίσω απ’ αυτά, γυμνό και απαλλαγμένο από τις αιτιάσεις της συλλογικής αντιμετώπισης, τον άνθρωπο που, ως μονάδα, παλεύει να υποστηρίξει και να διατηρήσει αυτήν ακριβώς την ανθρώπινη υπόστασή του.

Στην ελληνική λογοτεχνία, το θέμα της μετανάστευσης υπάρχει και επανέρχεται κατά περιόδους, ως επιγενόμενο ανάλογων γεγονότων. Από τον Όμηρο έως τους συγγραφείς της μικρασιατικής προσφυγιάς αλλά και μεταγενέστερων, ο πόλεμος, οι μετακινήσεις, οι περιπέτειες των προσφύγων και μεταναστών έδωσαν τροφή στη μυθοπλασία.

Και να, σήμερα πάλι, ξανά αιματηρές αναμετρήσεις, εκστρατείες και καταπατήσεις εδαφών και δικαιωμάτων, θάλασσες και νέες οδύσσειες ανθρώπινων ψυχών, ξανά πάλη με δαίμονες και συμπληγάδες, με κακιασμένες Κίρκες κι εκδικητικούς Ποσειδώνες αλλά και Κασσάνδρες, καταδικασμένες να μιλούν σε αυτιά κουφών.

Έτσι, νομίζω πως η παρόρμησή μου είναι η ίδια με εκείνη που ώθησε τον όποιο συγγραφέα που, σε ανάλογους καιρούς, κατέθεσε μια ιστορία μικρή ή μεγάλη, από διήγημα έως έπος, για όσα οι άνθρωποι της εποχής τους βίωσαν, τραγικά και ανυπόφερτα, άρα άξια να ιστορηθούν.

Μαρία Σκιαδαρέση

Η συλλογή διηγημάτων της Μαρίας Σκιαδαρέση με τίτλο Όσα δεν έζησαν κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη (σελ.: 128, τιμή: 7,90).

Απόσπασμα από το βιβλίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Φωτογραφία εξωφύλλου: Γιώργος Τσακνιάς
Σχεδιασμός εξωφύλλου: Βασιλική

Η Μαρία Σκιαδαρέση γεννήθηκε στην Αθήνα το 1956. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει γράψει μυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα και βιβλία για παιδιά και εφήβους. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.

www.ert.gr