Κομοτηνή: Η μαύρη νύχτα για τους Εβραίους της Περιφέρειας Αν.Μ.Θράκης

«Η νύχτα της 3ης προς την 4η Μαρτίου του 1943 οι βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη «σάρωσαν» τις πόλεις Αλεξανδρούπολη, Κομοτηνή, Ξάνθη, Καβάλα, Δράμα και Σέρρες

και, με μιας, συνέλαβαν όλους τους Εβραίους κατοίκους, σηκώνοντάς τους στη μέση της νύχτας και κατάσχοντας τα υπάρχοντά τους.» δηλώνει ο Πώλ Χάγουελ, μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διεθνή Συμμαχία για την Ανάμνηση του Ολοκαυτώματος γυρίζοντας το χρόνο πίσω. Μιλώντας στην ΕΡΤ Κομοτηνής αναφέρεται στα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν με οργάνωση και σημάδεψαν με τραγικό τρόπο την ανθρωπότητα.

Τα τρένα του θανάτου
« Τους έκλεισαν σε καπναποθήκες όπως λ.χ. αυτή της οδού Σαλαμίνος 1 στη Ξάνθη. Μερικές μέρες αργότερα, και με πολύ ταλαιπωρία, με διάφορους τρόπους και αποστολές, τους προώθησαν σε διαμετακομιστικά στρατόπεδα έγκλησης – συγκέντρωσης στις πόλεις Ντούπνιτσα και Άνω [Γκόρνα] Τζουμαγιά (σημερινό Μπλαγκόεβγκραντ) εντός της «παλαιάς» Βουλγαρίας. Εκεί παρέμειναν μέχρι την 18η – 19η Μαρτίου 1943. Κατόπιν, με δυο συρμούς τους μετέφεραν στο λιμάνι της πόλης Λομ στο Δούναβη όπου ενώθηκαν και με τους Εβραίους από τη Σερβική πόλη Πιρότ, επίσης υπό Βουλγαρική κατοχή. Στο Λομ οι Βούλγαροι υπήγαγαν το σύνολο των Εβραίων στη δικαιοδοσία των Γερμανών, δηλαδή του Ράιχ. Στις 20–22 Μαρτίου οι Εβραίοι επιβιβάσθηκαν σε 4 Βουλγαρικά ποταμόπλοια και μεταφέρθηκαν στη Βιέννη μέσω μιας διαδρομής στο Δούναβη η οποία πέρασε από το Βελιγράδι και τη Βουδαπέστη. Είχαν την αμφιλεγόμενη τιμή να είναι οι πρώτοι οι οποίοι εκτοπίστηκαν προς εξόντωση στο στρατόπεδο Τρεπλίνκα.» σημειώνει ο Πώλ Χάγουελ. Όπως εξηγεί σώθηκαν ελάχιστοι οι οποίοι δεν ήταν υπό βουλγαρική κατοχή στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και παραδόξως μερικοί, κυρίως νέα παιδιά, που τους είχαν πάρει για καταναγκαστικά έργα στην περιοχή της Βουλγαρίας. «Μάλιστα ο ένας, ο κος Τσιμίνο εργάζονταν σε καταναγκαστικά έργα στις γραμμές των τρένων στη Βουλγαρία και έβλεπε από το τρένο να τον φωνάζουν γνωστοί του, που τους πήγαιναν για εξόντωση.»

Περισσότεροι από 4.500 Έλληνες Ιουδαίοι της Περιφέρειας Αν.Μ.Θράκης
Υπολογίζεται πως περισσότεροι από 4.500 Ιουδαίοι από την περιοχή και 7.144 άτομα από την Νότια Σερβία, Σκόπια Μοναστήρι,που εκτοπίστηκαν μερικές μέρες αργότερα, έχασαν τη ζωή τους. Κληθείς να σχολιάσει την στάση της Βουλγαρίας σημειώνει «δεν ήταν γενοκτόνοι, αλλά έπρεπε να ανταμείψουν τον Χίτλερ που τους εκχώρησε την διέξοδο στο Αιγαίο και το τίμημα δυστυχώς ήταν οι Ιουδαίοι Έλληνες. Δεν ενέδωσαν στις πιέσεις των Γερμανών και τους Βούλγαρους Ιουδαίους δεν τους εκτόπισαν από τα εδάφη τους.»

« Έχει να κάνει με την ιστορία του Έθνους μας, γιατί κομμάτι του Έθνους είναι ο Ιουδαϊκός Ελληνισμός.»
Όσον αφορά στον τρόπο που τιμάται η μνήμη τους ο κος Πώλ Χάγουελ στέκεται στο παράδειγμα της Αλεξανδρούπολης, όπου εξοντώθηκαν 140 Ιουδαίοι Έλληνες. «Αντίστοιχα το Σεπτέμβριο του ’44 εξοντώθηκαν 149 Έλληνες στο Χορτιάτη. Κάθε χρόνο γίνονται τελετές μνήμης και ανάμνησης στο Χορτιάτη. Τι αντίστοιχο υπάρχει για τους 140 Ιουδαίους Έλληνες της Αλεξανδρούπολης; Τίποτα Γίνεται καμία αναφορά; Τίποτα! Ευτυχώς που το ΠΑΚΕΘΡΑ Ξάνθης έχει αρχίσει και κάνει μια μικρή τελετή μνήμης για τους 550 Ιουδαίους Έλληνες που εξοντώθηκαν στην Ξάνθη. Δεν λέω ότι γίνεται από δόλο, αλλά είναι αποτέλεσμα άγνοιας. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι όταν μιλάμε για Εβραίους μιλάμε για Ιουδαίους Έλληνες.» δηλώνει και σπεύδει να σημειώσει « Έχει να κάνει με την ιστορία του Έθνους μας, γιατί κομμάτι του Έθνους είναι ο Ιουδαϊκός Ελληνισμός. Οι Ιουδαίοι Έλληνες της Περιφέρειας Αν. Μ. Θράκης ήταν Σεφεραδίτικης προέλευσης, εξ Ισπανίας, οι οποίοι εκδιώχθηκαν με την αποπομπή το 1492 από τους Καθολικούς Βασιλείς. Όπως, δηλώνει ο κος Χάγουελ, η «ταυτότητα» αυτών των ανθρώπων ήταν όμοια με αυτή του υπόλοιπου πληθυσμού της περιοχής «υπήρχαν εργάτες, μικροαστοί, μεγαλέμποροι, ήταν όλων των ειδών οι κοινωνικές τάξεις.»

Μικρές ιστορίες αλληλεγγύης και το ερώτημα που καταδυναστεύει
Όσον αφορά στην τύχη των περιουσιών αυτών των ανθρώπων; «Η Ελλάδα» δηλώνει ο κος Χάγουελ «ήταν η πρώτη χώρα και μέχρι πρόσφατα η μόνη χώρα η οποία αμέσως μετά την Απελευθέρωση πέρασε Νόμους για την αποκατάσταση όλων των εκτοπισθέντων Ισραηλιτών συμπολιτών μας. Η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα η οποία ποτέ δεν πέρασε κάποιον αντισημιτικό Νόμο, ούτε κατά τη διάρκεια της Κατοχής.» Μάλιστα δεν παραλείπει να αποκαλύψει κάποιες μικρές ιστορίες αλληλεγγύης που έχουν τη δική τους μεγάλη σημασία «Ο Αστυνομικός Διευθυντής της Θεσσαλονίκης ειδοποίησε την πεθερά μου ότι θα μαζέψουν τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης και ότι πρέπει να φύγουν. Τους έβγαλε πλαστικές ταυτότητες ένας εισαγγελέας και κατάφεραν να σωθούν. Η μητέρα μου ήταν στην Αθήνα και την έκρυψε η Ζωή Μώρου στο σπίτι της και της έδινε φαγητό η Δανάη Καδόγλου μετέπειτα Παυλίδου, ήταν η σύζυγος του τελευταίου της σοκολατοποιίας Παυλίδη.» Τέλος, σπεύδει να θέσει ένα καίριο ερώτημα το ερώτημα που τον καταδυναστεύει, όπως λέει: «Τι θα κάνω εγώ, πώς θα πράξω σε αντίστοιχη περίπτωση; Αν μου χτυπήσει κάποιος την πόρτα και μου πει «με κυνηγάνε πρέπει να με σώσεις». Θα έκανα εγώ το ίδιο βήμα, που έκανε κάποιος χωρίς να το σκεφτεί, ανοίγοντας την πόρτα σε κάποιον που τον κατατρέχανε;»
φώτο: αρχείο ΕΡΤ Ρεπορτάζ-κείμενο: Μαρία Νικολάου