Εμμανουήλ Ροΐδης: Η Πάπισσα Ιωάννα και ο αφορισμός της

O Εμμανουήλ Ροΐδης (1836-1904), υπήρξε άνθρωπος με πολλές αντιφάσεις που επηρέασαν τον τρόπο σκέψης του, αλλά και συγγραφέας με οξύτατη αίσθηση του κοινωνικά ορθού και του ηθικά δίκαιου. Σφοδρότατα επικριτικός σε ό,τι θεωρούσε πως στρεβλώνει και παραποιεί την «αντικειμενική» εκτίμηση των γεγονότων, ήρθε σε απευθείας σύγκρουση όχι μόνο με τον υπανάπτυκτο χαρακτήρα των δημόσιων ηθών, τα οποία εξακολουθούσαν να ανακαλούν την οθωμανική κυριαρχία, αλλά και με τα ήθη ή τα συμφέροντα της αστικής τάξης, παρόλο που προερχόταν από αυτήν.

Το 1866 δημοσίευσε από το μυθιστόρημα

“Η Πάπισσα Ιωάννα”, το οποίο χαρακτηρίστηκε από την Ιερά Σύνοδο ως «φθοροποιό σύγγραμμα» και απαγορεύτηκε η ανάγνωσή του. Ο ίδιος δεν έκρινε την “Πάπισσα Ιωάννα” ως μυθιστόρημα ή ως κάποιο άλλο λογοτεχνικό είδος, αφού ο υπότιτλός του, «Μεσαιωνική μελέτη», δηλώνει με σαφήνεια μάλλον ότι πρόκειται για υβριδικό αφήγημα, δοκιμιακού χαρακτήρα, με φιλοσοφικές, ιστοριογραφικές, θρησκειολογικές αναφορές. Μια εξιστόρηση που εν μέρει είναι και αλληγορική, αφού εστιάζεται σε συμβάντα άλλων εποχών, προκειμένου να είναι πιο ελεύθερη και καταλυτική η σάτιρά της για τα σύγχρονα.

Απεικόνιση της πάπισσας Ιωάννας με παπική τιάρα σε χειρόγραφο του 16ου αιώνα

Για να συλλέξει τα βιογραφικά στοιχεία για την ηρωίδα του, ο Ροΐδης έκανε μακροχρόνιες έρευνες στις βιβλιοθήκες της Δύσης και σε πολλές πηγές του Θ΄ αιώνα. Χρησιμοποίησε συναξάρια, έργα των πατέρων της Εκκλησίας, βιογραφίες παπών και συγγράμματα πολλών ιστορικών.

Στο μυθιστόρημά του δέχεται την ύπαρξη της πάπισσας Ιωάννας και κριτικάρει με σκωπτική διάθεση τα πολιτιστικά, κοινωνικά και θρησκευτικά έθιμα του Μεσαίωνα. Στα μέσα του ΙΓ΄ αιώνα οι ιστορικοί αρχίζουν να ασχολούνται με την άνοδο, κατά τον Θ΄ αιώνα, στον παπικό θρόνο μιας γυναίκας, της πάπισσας Ιωάννας.

Σύμφωνα με τον Δομινικανό Στέφανο των Βουρβών, ο πάπας Λέων ο Δ΄ πήρε κοντά του στο Βατικανό, λόγω της μεγάλης παιδείας και ευφυΐας της, μια γυναίκα, η οποία έκρυψε το φύλο της για πολλά χρόνια κάτω από το όνομα Ιωάννης. Η καταγωγή της ήταν άγνωστη. Άλλοι ισχυρίζονταν ότι καταγόταν από την Αγγλία και άλλοι από τη Γερμανία, και ότι το πραγματικό όνομά της ήταν Αγνή. Μετά το θάνατο του Λέοντα του Δ΄ η Ιωάννα τον διαδέχτηκε στον παπικό θρόνο ως Ιωάννης ο Η΄. Η γυναίκα αυτή, παρόλο που -όπως ο Ροΐδης αναφέρει στην εισαγωγή του- «απεπειράθησαν την γυναίκαν ταύτην ως ρύπον δήθεν και κηλίδα να εξαλείψωσιν εκ της σειράς των παπών», έγινε θρύλος που απασχόλησε όλους τους ιστορικούς έκτοτε.

Η αναφορά στην πάπισσα Ιωάννα δεν περιορίζεται μόνο στις γραφές δομινικανών μοναχών οι οποίοι, όπως είναι ιστορικά βεβαιωμένο, αποτελούσαν την αιχμή του δόρατος κατά των αιρετικών και, γενικά, όσων αλλοίωναν το Ρωμαιοκαθολικό δόγμα. Αναφορά σ’ αυτήν κάνει και ο μεγάλος ποιητής και συγγραφέας του 14ου αιώνα, ο Βοκκάκιος, στο έργο του De claris mulieribus όπου βιογραφεί διάσημες -δια μέσου των αιώνων- γυναίκες. Η αναφορά του Βοκκάκιου στην πάπισσα Ιωάννα ίσως να αποτελεί και την πιο ισχυρή τεκμηρίωση για το υπαρκτό του προσώπου της.

Mικρογραφία του 15ου αιώνα που απεικονίζει την πάπισσα Ιωάννα να γεννά το »παπίδιον»

Το πιο σημαντικό επιχείρημα ότι η πάπισσα Ιωάννα ήταν ιστορικά υπαρκτό πρόσωπο, αποτελεί -ίσως- η εικαζόμενη, επί πέντε μετά από αυτήν αιώνες, διαδικασία επιλογής του προκαθήμενου της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, όπως επιβεβαιώνεται από διαφορετικές πηγές, όπως έναν οδηγό της Ρώμης του 15ου αιώνα, τη μαρτυρία του Γαλάτη κληρικού Αδάμ του Ουσκ, αυτόπτη μάρτυρα της εκλογής πάπα, και πολλές άλλες σχετικές γραφές.

Σύμφωνα με τις γραφές αυτές η ολοκλήρωση της εκλογής νέου πάπα γινόταν με επιβεβαίωση του ανδρικού του φύλου από κάποιον, εντεταλμένο γι’ αυτό, διάκονο ο οποίος, μετά από ψηλάφηση των γεννητικών αδένων του υποψήφιου, σε ειδικά σχεδιασμένη διάτρητη πολυθρόνα, αναφωνούσε στο κονγκλάβιο των εκλεκτόρων-καρδιναλίων τη φράση «Duos habet et bene pendentes», δηλαδή «Δύο έχει και καλά κρεμάμενους».

Ιταλική έκδοση της »Πάπισσας Ιωάννας» του Εμμ. Ροΐδη

Ένα βιβλίο-σταθμός στην ελληνική λογοτεχνία, ένα κλασικό μυθιστόρημα που εξακολουθεί να γοητεύει και να «σκανδαλίζει». Η έκδοση, πρόκειται για Φωτομηχανική ανατύπωση της έκδοσης που κυκλοφόρησε το 1866, συνοδεύεται από τις απαντήσεις του στον εκκλησιαστικό αφορισμό και την εισαγγελική παρέμβαση.

Εμμανουήλ Ροΐδης ,
“Η Πάπισσα Ιωάννα και ο αφορισμός της”,
εισαγωγή: Γιάννης Παπαθεοδώρου, σελίδες: 496

The post Εμμανουήλ Ροΐδης: Η Πάπισσα Ιωάννα και ο αφορισμός της appeared first on Aixmi.gr - Ειδήσεις από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο - Έκτακτη επικαιρότητα.