Πλανήτης ποδόσφαιρο

Από τις 9 Ιουνίου μέχρι τις 9 Ιουλίου ένα ιδιαίτερο τσουνάμι, εκείνο του ποδοσφαίρου, θα καλύψει τον πλανήτη μας, με την τελική φάση της διοργάνωσης του Παγκοσμίου Κυπέλλου στη Γερμανία. Πρόκειται για το πιο οικουμενικό αθλητικό και τηλεοπτικό γεγονός. Πολλές δεκάδες εκατομμύρια τηλεθεατές θα παρακολουθήσουν τα 64 παιχνίδια που φέρνουν αντιμέτωπες 32 εθνικές ομάδες απ' όλες τις ηπείρους.

Η αντιπαράθεση θα φτάσει στο ζενίθ της την Κυριακή 9 Ιουλίου, όταν στο Ολυμπιακό Στάδιο (Olympiastadion) του Βερολίνου (το οποίο κατασκευάστηκε από τον Χίτλερ για τους Ολυμπιακούς του 1936) δύο ομάδες θα διεκδικήσουν το κύπελλο. Εκείνη την ώρα, περισσότερα από δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι (το ένα τρίτο της ανθρωπότητας) σε 213 χώρες (ενώ ο ΟΗΕ περιλαμβάνει μόνο 191 χώρες) θα βρίσκονται μπροστά στη μικρή οθόνη. Και δεν θα τους ενδιαφέρει τίποτε άλλο.

Η μονομαχία θα λειτουργήσει ως ένα εκπληκτικό παραβάν, το οποίο θα κρύψει κάθε άλλο γεγονός, προς μεγάλη ανακούφιση κάποιων. Για παράδειγμα στη Γαλλία οι κύριοι Ζακ Σιράκ και Ντομινίκ ντε Βιλπέν, χωρίς αμφιβολία, υπολογίζουν σ' αυτήν τη συλλογική υπνωτική ψυχαγωγία ώστε να ξεχαστεί η τρικυμιώδης υπόθεση Clairstream και ν' αναπνεύσουν λιγάκι.

"Συναισθηματική αρρώστια"1 για κάποιους, "ενθουσιώδες πάθος"2 για άλλους, όπως και να 'χει, το ποδόσφαιρο είναι το μεγαλύτερο άθλημα. Αναμφισβήτητα, όμως, είναι πολύ περισσότερα από ένα άθλημα. Αλλιώς δεν θα προκαλούσε τέτοιον κατακλυσμό αντιφατικών συναισθημάτων. "Απόλυτο κοινωνικό γεγονός" το χαρακτήρισε ο μεγάλος δοκιμιογράφος Ν. Ελίας. Θα μπορούσαμε επίσης να πούμε ότι αποτελεί μια μεταφορά της ανθρώπινης ψυχολογίας. Γιατί, σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο Μπρόμπεργκερ, κάνει εμφανή τον φόβο της διατήρησης του ατομικού και συλλογικού στάτους, καθώς και τον φόβο μπροστά στα απρόβλεπτα της τύχης και της μοίρας.3 Προκαλεί τον στοχασμό για τον ρόλο του ατόμου και της συλλογικής προσπάθειας και επιτρέπει παθιασμένες πολεμικές για την υποκρισία, την κοροϊδία, το αυθαίρετο και την αδικία.

Όπως και στη ζωή, οι χαμένοι του ποδοσφαίρου είναι περισσότεροι από τους νικητές. Γι αυτό, το συγκεκριμένο άθλημα ήταν πάντα το αγαπημένο των ταπεινών, οι οποίοι, μέσα από αυτό, συνειδητά ή ασυνείδητα, παρακολουθούν την αναπαράσταση της δικής τους μοίρας. Γνωρίζουν, επίσης, το ότι η αγάπη προς την ομάδα τους συνεπάγεται την αποδοχή του πόνου. Σε περίπτωση ήττας, το πιο σημαντικό είναι να παραμένουν ενωμένοι. Χάρη στο πάθος που μοιράζονται, ο καθένας είναι σίγουρος ότι δεν θα αποξενωθεί ποτέ. "You will never walk alone" ("ποτέ δεν θα περπατήσεις μόνος") τραγουδούν οι οπαδοί της Λίβερπουλ, της ομάδας του αγγλικού προλεταριάτου.

Το ποδόσφαιρο είναι το κατ' εξοχήν πολιτικό άθλημα. Βρίσκεται στο σταυροδρόμι των μεγάλων ερωτημάτων, όπως η ταυτότητα, η κοινωνική κατάσταση, ακόμα και η θρησκεία, μέσα από τα στοιχεία θυσίας που παρουσιάζει. Γι' αυτό τα στάδια είναι οι χώροι όπου ανάμεσα στους φανατικούς οπαδούς ξεσπούν τόσο συχνά εθνικιστικές ή τοπικιστικές τελετουργίες ή εκρήξεις ταυτότητας και φυλής.

Για όλους αυτούς τους λόγους -χωρίς αμφιβολία και για άλλους ακόμα, περισσότερο θετικούς και εορταστικούς- το ποδόσφαιρο γοητεύει τις μάζες. Κι αυτές, με τη σειρά τους, ενδιαφέρουν όχι μόνο τους δημαγωγούς, αλλά κυρίως τους διαφημιστές. Γιατί, περισσότερο από αθλητική πρακτική, το ποδόσφαιρο, με τις χρυσοπληρωμένες βεντέτες του, αποτελεί σήμερα ένα τηλεοπτικό θέαμα για όλο το κοινό.

Η αγοραπωλησία ποδοσφαιριστών αντικατοπτρίζει την κατάσταση της αγοράς, την ώρα της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης: τα πλούτη βρίσκονται στον Νότο, αλλά καταναλώνονται στον Βορρά, γιατί μόνο αυτός έχει τα μέσα να τα αγοράσει. Κι αυτή η αγορά ανοίγει δρόμους για νέες μορφές ανθρώπινης σκλαβιάς.

Τα οικονομικά ποσά που διακυβεύονται είναι πέρα από κάθε φαντασία: Εάν η Γαλλία περάσει στον τελικό, η τιμή ενός τηλεοπτικού διαφημιστικού σποτ τριάντα δευτερολέπτων θα φτάσει τα 250.000 (δηλαδή 15 χρόνια βασικού μισθού). Και η Παγκόσμια Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου (FIFA) θα εισπράξει 1,172 τρισεκατομμύρια δολάρια για τα τηλεοπτικά δικαιώματα και τις χορηγίες του Μουντιάλ της Γερμανίας. Από την άλλη πλευρά, η συνολική διαφημιστική επένδυση για τη διοργάνωση υπολογίζεται στα 3 δισεκατομμύρια ευρώ.

Τέτοια χρηματικά ποσά μπορούν να τρελάνουν τον καθένα μας. Μια ολόκληρη μπίζνα γυρίζει γύρω από την μπάλα ! Ελέγχει τις αγορές των μετεγγραφών των παικτών και τις αγορές των στοιχημάτων. Κάποιες ομάδες, για να εξασφαλίσουν τη νίκη, δεν διστάζουν να κλέψουν, και υπάρχει πληθώρα τέτοιων περιπτώσεων, με πιο πρόσφατο το σκάνδαλο στην Ιταλία, το οποίο μπορεί να οδηγήσει τη μυθική ομάδα της Γιουβέντους, η οποία κατηγορείται ότι εξαγόρασε τους διαιτητές, σε υποβιβασμό.

Αυτό είναι, λοιπόν, το γοητευτικό άθλημα. Ανάμεσα σε ασύγκριτα μεγαλεία από τη μία και από την άλλη βρομιές, των οποίων το αποτέλεσμα είναι παρόμοιο μ' εκείνο μιας χούφτας λάσπης μπροστά σ' έναν ανεμιστήρα: όλοι λερώνονται.

* Ο Ignacio Ramonet διετέλεσε διευθυντής της Le Monde diplomatique από το 1990 έως το 2008.

1 Jean-Marie Brohm, "La Tyrannie sportive. Théorie critique d' un opium du peuple", Beauchesne, Paris, 2006.

2 Pascal Boniface, "Football et mondialisation", Armand Colin, Paris, 2006.

3 Christian Bromberger, "Football, la bagatelle la plus sérieuse du monde", Bayard, Paris, 1998.

View the discussion thread.