«Γίνομαι ενεργός πολίτης» - Το παράδειγμα του 5ου Γυμνασίου Κοζάνης

Πριν από αρκετούς μήνες, κλήθηκα να βοηθήσω το γιο μου, μαθητή της Ε’ τάξης του Δημοτικού, στη διδακτική ενότητα του μαθήματος της Γλώσσας που τιτλοφορείται «Η ζωή στην πόλη». Ένα μεγάλο μέρος της συγκεκριμένης ενότητας, εμπλουτισμένο με χάρτες και οδηγίες, αναφέρεται στις υπόγειες διαδρομές και το Αττικό Μετρό. Μάλλον μηχανικά και απρόθυμα το παιδί σημείωνε πρόχειρα τις γραμμές και τις στάσεις του Μετρό και πάσχιζε να συνθέσει ένα αξιοπρεπές κείμενο σχετικά με τις οδηγίες χρήσης του μέσου. Την περίοδο εκείνη είχε χτυπήσει τη Δυτική Μακεδονία μια μεγάλη κακοκαιρία, οι μετακινήσεις γίνονταν με δυσκολία, μα η πολυήμερη διακοπή της λειτουργίας του σχολείου είχε βρει το Μετρό στις ράγες του… «Όταν χρησιμοποιείτε τις κυλιόμενες σκάλες, προσέξτε». Καμιά οδηγία για τις παγωμένες σκάλες…

Αναλογιζόμενος την κακομοιριά του Έλληνα μαθητή να αναμασά την ύλη του ενός και μοναδικού βιβλίου είτε βρίσκεται στην Αθήνα είτε σε κάποιο απομονωμένο χωριό της επαρχίας, να αναμετράται με την εικονική πραγματικότητα της διδακτέας ύλης αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα τα βιώματα και τις αγωνίες του, κατευθυνόμουν στην πλατεία της Κοζάνης, όταν την προσοχή μου τράβηξε μια ομάδα εφήβων. Αγόρια και κορίτσια, ντυμένα σύμφωνα με τις απαιτήσεις των ακραίων καιρικών συνθηκών, συζητούσαν δυνατά και γελούσαν έξω από το κτίριο του Δημαρχείου της πόλης. Ρώτησα με περιέργεια πώς και βρίσκονταν σε κάποια εκπαιδευτική δραστηριότητα με τέτοιες καιρικές συνθήκες και έλαβα την απάντηση πως χάρασσαν την «οικοδιαδρομή τους» στο πλαίσιο ενός προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης του 5ου Γυμνασίου Κοζάνης με τίτλο «Γίνομαι ενεργός πολίτης στην πόλη μου». Να λοιπόν κι ένα παράθυρο αισιοδοξίας, με θέα απείρως καλύτερη απ’ αυτή που απολάμβανε ο γιος μου από το παράθυρο του βαγονιού του Μετρό…

Λίγους μήνες αργότερα, με ανυπομονησία και τον ενδόμυχο φόβο, μήπως το "Γίνομαι ενεργός πολίτης στην πόλη μου" αποτελούσε ένα ακόμη επικοινωνιακό αφήγημα που θα αποπροσανατόλιζε μαθητές, γονείς και κοινή γνώμη ως προς τις έννοιες της πολιτειότητας και του ενεργού πολίτη, βρέθηκα στην παρουσίαση του προγράμματος. Το ίδιο το πρόγραμμα, η ενεργοποίηση των παιδιών στην ιδιότητα του πολίτη, το βάθος των γνώσεών τους αλλά και οι παρεμβάσεις τους υπήρξαν από τις πιο θετικές εκπλήξεις που έχω γνωρίσει στην έως τώρα εκπαιδευτική διαδρομή μου.

Δεκαπεντάχρονα παιδιά που διερεύνησαν τις ωφέλειες, τις δυσκολίες και τις προϋποθέσεις της οικολογικής μετακίνησης στην πόλη τους, έδειξαν να έχουν βαθιά γνώση στα ζητήματα της χρήσης των μέσων μαζικής μεταφοράς, του ποδηλάτου και του συνεπιβατισμού, πραγματοποίησαν έρευνα πεδίου αναφορικά με τις πρακτικές και τις απόψεις των κατοίκων για τη μετακίνηση στην πόλη, ενημερώθηκαν από αρμόδιους επιστήμονες για τα ζητήματα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της ηχορύπανσης και, κυρίως, ανέλαβαν δράσεις: έκαναν τη δική τους οικοδιαδρομή και την αποτύπωσαν σε χάρτη, μοίρασαν ενημερωτικά τρίπτυχα για την οικολογική μετακίνηση, μετακινήθηκαν με αστικά λεωφορεία και έκαναν προτάσεις για τη βελτίωση των υπηρεσιών των ΜΜΜ, εντόπισαν ό,τι υπονομεύει την οικολογική και ελεύθερη μετακίνηση όπως και τα μοτίβα που έχουν επικρατήσει και δείχνουν έλλειψη σεβασμού απέναντι στους πεζούς και τα ΑΜΕΑ και ενημέρωσαν σχετικά την τροχαία. Μέσα από την ημερίδα επιχειρήθηκε η διάχυση των βασικών συμπερασμάτων και η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης στα ζητήματα που μελέτησαν σε βάθος τα παιδιά. Σε συνάντηση που πραγματοποιήθηκε με τον αρμόδιο αντιδήμαρχο τα παιδιά διατύπωσαν τους προβληματισμούς και κατέθεσαν τις προτάσεις τους για μια καλύτερη πόλη, όπως αυτά την οραματίζονται.

Όποιος αναζητά μια επαρκή πληροφόρηση, μπορεί να επισκεφτεί το ιστολόγιο http://eco-5o.blogspot.gr/ που δημιούργησε η ομάδα Ecomobility του 5ου Γυμνασίου Κοζάνης, η κοινότητα καθηγητών και μαθητών που συμμετείχε σε αυτό το ξεχωριστό πρόγραμμα.

Η αξία του συγκεκριμένου προγράμματος δεν έχει να κάνει απλά και μόνο με το γεγονός ότι στη δημόσια εκπαίδευση υπάρχουν εκπαιδευτικοί που καινοτομούν και εμπνέουν δημιουργικά τους μαθητές τους. Άλλωστε, τέτοια παραδείγματα μπορούν να αντληθούν από πολλά σχολεία σε όλη την επικράτεια, αν και συνήθως περνούν στα ψιλά γράμματα μιας ενημέρωσης που διψά για σκάνδαλα, δυσλειτουργίες και τις ατέρμονες διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στο επίπεδο λήψης αποφάσεων της κεντρικής εξουσίας. Ευτυχώς, η εκπαίδευση είναι ένα φαινόμενο πολύ πιο σύνθετο και ενδιαφέρον από τις αναπαραστάσεις που επιχειρούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Πολύ περισσότερο, η αξία του παραδείγματος που προσφέρει η ομάδα Ecomobility του 5ου Γυμνασίου Κοζάνης έχει να κάνει με το ότι ανταποκρίνεται σε μια σειρά παιδαγωγικών και κοινωνικοποιητικών στόχων που είναι σήμερα ζωτικής σημασίας για το ελληνικό σχολείο, ενώ παράλληλα εκφράζει τις νεότερες προσεγγίσεις για τη συμβολή της εκπαίδευσης στη δημιουργία «ενεργών πολιτών».

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα περιλαμβάνει στη στοχοθεσία του την οικοδόμηση μιας σχέσης αλληλεπίδρασης μεταξύ σχολείου και τοπικής κοινότητας, που με τη σειρά της ενισχύει τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα και οδηγεί στη βελτίωση της καθημερινότητας. Ήδη από την εποχή του Dewey, ενός από τους πιο διάσημους φιλοσόφους και παιδαγωγούς του 20ου αιώνα, κάθε μαθησιακή διαδικασία που προωθεί την επίτευξη της κοινοτικής ανάπτυξης κρίνεται ιδιαίτερης παιδαγωγικής αξίας για τους μαθητές. Άλλωστε, η διαδικασία της μάθησης προϋποθέτει ενεργητική, βιωματική εμπλοκή εκπαιδευόμενων που νοηματοδοτούν την πραγματικότητά τους ατομικά και κοινωνικά και επιχειρούν να απαντήσουν σ’ αυτή με το βέλτιστο δυνατό τρόπο. Στην ρουτίνα που έχει διαμορφωθεί στο ελληνικό σχολείο ειδικότερα, το παράδειγμα του προγράμματος απαντά σε μια σειρά από παθογένειες: βιωματική μάθηση αντί της αποστήθισης, ενεργή συμμετοχή αντί της παθητικής και άκριτης αποδοχής, συνεργασία και συλλογικότητα αντί του ανταγωνισμού και της περιθωριοποίησης των «αδύναμων μαθητών».

Στο επίπεδο της κοινωνικοποίησης, το παράδειγμα που προσφέρει η ομάδα Ecomobility του 5ου Γυμνασίου Κοζάνης συνιστά ακόμη μια ουσιαστική ρήξη με προδιαθέσεις που επί δεκαετίες εντυπώνονται στα παιδιά μέσω του ελληνικού σχολείου και αντιτίθενται τόσο στην κοινοτική ανάπτυξη όσο και στην ισοπολιτεία, μια από τις προϋποθέσεις της δημοκρατίας.

Ας επιχειρήσουμε να αναλύσουμε το παράδειγμα που χρησιμοποίησα με το γιο μου εκείνες τις παγωμένες μέρες του χειμώνα, όταν το ζήτημα που έπρεπε να τον απασχολήσει ήταν οι οδηγίες χρήσης του Μετρό (ένα παιδί που ενδεχομένως δε ζει σε μια περιοχή με Μετρό ή και δεν έχει ποτέ χρησιμοποιήσει το μέσο). Ποια είναι η εντύπωση που του καλλιεργείται; Το βίωμά του, η δυσκολία μετακίνησης στους δρόμους της πόλης ή του χωριού του στερείται μορφωτικής αξίας έναντι του βιώματος κάποιων άλλων παιδιών που ζουν στην πρωτεύουσα της χώρας και μετακινούνται με Μετρό. Είναι αυτό ένα μόνο παράδειγμα από μια ολόκληρη σειρά παρόμοιων δομημένων εντυπώσεων που καλλιεργούνται στο σχολείο και στα μέσα μαζικής επικοινωνίας και οδηγεί σε αντιλήψεις και πρακτικές (habitus) που εντυπώνονται με προσυνειδητό τρόπο στα παιδιά. Το κυρίαρχο αφήγημα του ελληνικού σχολείου εδώ και πενήντα τουλάχιστον χρόνια είναι η πολιτισμικά υποβαθμισμένη επαρχία, ένας τόπος που κανείς καλείται να εγκαταλείψει για να αναβαθμιστεί ο ίδιος οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά. Αυτό το αφήγημα καθοδηγεί την καθημερινή μας ζωή, προσανατολίζει τις πράξεις μας. Είναι, ωστόσο, ασύμβατο με τις έννοιες τόσο της κοινοτικής ανάπτυξης όσο και της ισοπολιτείας.

Αντίθετα, οι μαθήτριες και οι μαθητές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα «Γίνομαι ενεργός πολίτης» έγιναν αποδέκτες ενός ολότελα διαφορετικού κοινωνικοποιητικού προτύπου:

Έχει αξία να ερευνά κανείς τον τόπο του και να συντελεί στην εξεύρεση πιθανών λύσεων στα ζητήματα που αντιμετωπίζει.

Η καθημερινότητά μας βελτιώνεται από ενεργούς πολίτες που στέκονται κριτικά απέναντι στις κοινωνικές πρακτικές και δρουν συστηματικά επιδιώκοντας το κοινό όφελος.

Τα παιδιά έχουν κάθε δικαίωμα και τη δύναμη να αλλάξουν τον τρόπο που σκέφτονται και ενεργούν οι μεγαλύτεροι.

Προφανώς, και είναι απολύτως θεμιτό να μάθει κανείς στο σχολείο για το Μετρό ως μεταφορικό μέσο που χρησιμοποιείται στα μεγάλα αστικά κέντρα. Πρωτύτερα όμως έχει το δικαίωμα να μάθει πώς και γιατί κυκλοφορούν οι άνθρωποι στον τόπο του, πότε η μετακίνηση είναι ασφαλής και δεν επιβαρύνει το περιβάλλον, για ποιους λόγους ο τόπος του υστερεί ή υπερτερεί ως προς τη συγκοινωνία και πώς τα πράγματα μπορούν να βελτιωθούν.

Τα παιδιά της ομάδας Ecomobility του 5ου Γυμνασίου Κοζάνης δείχνουν το δρόμο για ένα σχολείο περισσότερο ενδιαφέρον και αποτελεσματικό. Όχι μόνο πήραν το πρώτο πανελλήνιο βραβείο της εκστρατείας Ecomobility για το έτος 2016-17 αλλά και ταξίδεψαν στις Βρυξέλλες, όπου επισκέφτηκαν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και ευρωπαϊκά δίκτυα NGO. Πολλά συγχαρητήρια αξίζουν στα ίδια τα παιδιά, τη Διευθύντρια του Γυμνασίου Ζαφείρα Μπαλαμπανίδου και στις καθηγήτριες Ελευθερία Παπαδέλη και Μαρία Χατζηλάμπου.

Γιάννης Μπέτσας,

Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Γιάννης Μπέτσαςhttp://www.alfavita.gr/sites/default/files/styles/special_edition_image/public/epsomoviliti_0.jpg?itok=ZOIGzkpihttp://www.alfavita.gr/sites/default/files/styles/medium/public/epsomoviliti.jpg?itok=rF_oSL17ΕκπαίδευσηΆρθραΕτικέτες: Γιάννης ΜπέτσαςΗ αξία του συγκεκριμένου προγράμματος δεν έχει να κάνει απλά και μόνο με το γεγονός ότι στη δημόσια εκπαίδευση υπάρχουν εκπαιδευτικοί που καινοτομούν και εμπνέουν δημιουργικά τους μαθητές τους.