Για την Μήδεια του Πιερ Πάολο Παζολίνι

Αρθρογράφος: Βασίλης Μάλτας

Τι είναι πρωτόγονο και τι πολιτισμένο; Πόσο αποκλίνουν μεταξύ τους το φυσικό και το κοινωνικό; Πόσο αποκλίνουν οι τελετουργίες κι η παράδοση από τον ορθολογισμό; Πόσο τραγικές θα μπορούσε να ήταν οι συνέπειες της επιβεβλημένης απόκλισης του συναισθήματος από τη λογική; Τι θέση έχει ο έρωτας στις πιο εξελιγμένες ιστορικά κοινωνίες; Ποιο μαγικό στοιχείο του έρωτα φοβούνται στις πιο σύγχρονες, πατριαρχικές κοινωνίες; Πόσο απέχει ο άντρας από τη γυναίκα; Και πόσο το ψέμα από την αλήθεια;

Ο Παζολίνι θέτει κι αυτός τα συγκεκριμένα ερωτήματα βασισμένος στο έργο του

Ευριπίδη και τα απαντάει στη δική του ιδιαίτερη εκδοχή που η ατμόσφαιρά της δημιουργείται από τις σιωπές, τους ήχους του περιβάλλοντος όπου εκτυλίσσεται η ιστορία, από την Ιταλία έως τη Μέση Ανατολή και τη μουσική επένδυση που στοιχειώνει και που περιλαμβάνει κυρίως Ιαπωνικά παραδοσιακά τραγούδια όσο η τραγωδία οδεύει προς την ολοκλήρωσή της και εισχωρεί όλο και πιο υποδόρια μέσα μας.

Ο Παζολίνι θεωρεί δεδομένη τη γνώση του μύθου από τους θεατές κι έτσι προχώρησε σχεδόν σε μια αφαίρεση των μονολόγων και των διαλόγων από το έργο του Ευριπίδη από την ταινία του. Έτσι η κατανόηση των κινήτρων κυρίως της Μήδειας φαίνεται λειψή αλλά αυτή μας μεταδίδεται μέσα από το σκηνοθετικό στυλιζάρισμα, το ιδιαίτερό του ταίριαγμα του νεορεαλιστικού του στυλ με τις υπέρ-ρεαλιστικές σκηνές, την εξαιρετική φωτογραφία με κυρίαρχη τη χρήση του Μεσογειακού φυσικού φωτός, των αντανακλάσεών του και των σκιών του, αντιλαμβανόμαστε την αίσθηση του διαχρονικού αυτής της ιστορίας, και τη στοχαστικότητα του Παζολίνι που εμποτίζει κάθε πλάνο της ταινίας.

Η Μήδεια έρχεται στον πραγματισμό της νεότερης κοινωνίας της αρχαίας Κορίνθου, από μια κοινωνία όπου η ανθρωποθυσία ενός νέου άντρα, μέσα από ένα συγκεκριμένο τελετουργικό όπου το αίμα από το διαμελισμένο σώμα του χύνεται εκστατικά στις ρίζες των δέντρων, θεωρείται αναγκαία ώστε να εξευμενιστεί η φύση και να ευνοήσει μια καλή σοδειά. Έρχεται σ’ αυτήν την πιο σύγχρονη, πιο ανθρώπινη φαινομενικά κοινωνία μέσα από την ορμή του έρωτά της για έναν εκπρόσωπο αυτής της κοινωνίας. Δεν θα μπορούσε παρά ν’ ακολουθούσε, ν’ αφηνόταν σ’ αυτήν την ορμή της ίδιας της ζωής.

Όταν ο άντρας της την εγκαταλείπει για να παντρευτεί την κόρη του βασιλιά, που είναι ήδη έγκυος, με σκοπό την αναρρίχησή του στο θρόνο, η Μήδεια σκοτώνει: τα παιδιά τους και τη νέα σύζυγό του, αφήνοντάς τον χωρίς απογόνους. Σκοτώνει όχι παρασυρμένη από εκδίκηση παρά κυρίως σαν ο φορέας μιας θεϊκής τιμωρίας κατά των εκπροσώπων αυτής ορθολογικής κοινωνίας που έχει διαπράξει την ύβρι της απώθησης των ενστίκτων, των συναισθημάτων, της ατομικής και προσωπικής αλήθειας. Σκοτώνει εμφανώς, ορατά, σε αντίθεση με τους αφανείς φόνους που διαπράττονται καθημερινά σ’ αυτές τις κοινωνίες, που θα ξεφτίσουν το τόσο λαμπερό χαμόγελο των παιδιών και των νέων ανθρώπων σ’ ένα μηχανικό χαμόγελο των ενηλίκων ανθρώπων που το βλέπεις πια μόνο με την ικανοποίηση της δίψας για εξουσία, για επιβολή. Σκοτώνει τα παιδιά της πριν της τα σκοτώσουν ψυχολογικά.

Η Μήδεια καίει το παλάτι και χαμογελάει όχι χαιρέκακα μα εκπληρώνοντας το ρόλο του φορέα μιας (υπερ)φυσικής τιμωρίας. Γι’ αυτό, στα μάτια όλων εκεί φαίνεται σαν μάγισσα. Η τραγωδία αγγίζει πρώτα απ’ όλα αυτήν την ίδια που θα της πάρουν τα παιδιά της σ’ αυτήν την πατριαρχική κοινωνία καθώς προορίζονται για μια ανέλιξη στα υψηλότερα αξιώματά της. Και τότε πια, η κάμερα θα την τραβήξει για πρώτη φορά, στο τέλος της ταινίας, από ψηλότερο σημείο σε σχέση με τον άντρα της. Η σύγκρουση των πολιτισμών, των ενστίκτων και του πολιτισμού, των φύλων ολοκληρώνεται νομοτελειακά με μια τραγωδία. Ο άντρας γκρεμίζεται από το σαθρό κοινωνικό του θρόνο.

Θα μπορούσε κάποιος να έβρισκε αρκετά ψεγάδια στην ταινία, σεναριακά χάσματα, μονοσήμαντες ερμηνείες. Όμως ο Παζολίνι μας προσφέρει τελικά μια αξέχαστη κινηματογραφική εμπειρία που δεν παύει να παράγει μέσα μας σκέψεις, συναισθήματα και κυρίως στοχαστικότητα, για μέρες μετά τη θέασή της.

—–

«Mήδεια» (1969)
Σενάριο/Σκηνοθεσία: Πιερ Πάολο Παζολίνι
Πρωταγωνιστούν: Μαρία Κάλλας, Μάσιμο Τζιρότι, Λορέν Τερζιέφ, Τζουζέπε Τζεντίλε
Μουσική: Έλσα Μοράντε
Φωτογραφία: Ένιο Γκουαρνιέρι
Παραγωγή: Φράνκο Ροσσελίνι

Πηγή: Τέταρτο