Ο πόλεμος της «φωτιάς» στον Καύκασο - Αγωγοί Φ.Α & το timing της σύγκρουσης

Mια από τις λιγότερο φωτισμένες προεκτάσεις της ανάφλεξης της σύγκρουσης στο Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ) μεταξύ Αρμενίων και Αζέρων Τούρκων είναι αυτή της ενέργειας. Με την Τουρκία να στηρίζει τους Αζέρους και τη Ρωσία να αποτελεί παραδοσιακό σύμμαχο της Αρμενίας, ο πόλεμος στο Αρτσάχ δοκιμάζει τις αντοχές και τα όρια της σχέσης του Κρεμλίνου με την Άγκυρα. Μέχρι τη στιγμή που γραφόταν το παρόν άρθρο, η Μόσχα εξέφραζε απλώς την ανησυχία της για τη δράση και παρουσία

Σύρων μισθοφόρων που πολεμούν στο πλευρό του Αζερμπαϊτζάν, με την Αρμενία να επιμένει ότι έχει αποδείξεις για στρατιωτική στήριξη της Τουρκίας σε Αζέρους και ότι τα τουρκικά F-16 έχουν καταρρίψει ένα δικό της ρωσικό Su 25. Η ανάλυση των υφιστάμενων ενεργειακών σχέσεων των εμπλεκόμενων χωρών στην περιοχή μπορεί να προσφέρει χρήσιμα εργαλεία για ασφαλείς εκτιμήσεις ως προς την έκβαση της αντιπαράθεσης, που απειλεί να βάλει φωτιά σε ολόκληρο τον Καύκασο.

Αγωγοί και Καύκασος

Η συνέχιση των πολεμικών συρράξεων μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας ενδέχεται να επηρεάσει τις περιφερειακές υποδομές εξαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Το Αζερμπαϊτζάν βασίζεται σε ένα δίκτυο αγωγών μέσω της Γεωργίας, της Ρωσίας και της Τουρκίας, που το βοηθούν να προμηθεύει τις παγκόσμιες αγορές και ιδίως την Ευρώπη. Η εμπόλεμη ζώνη σύγκρουσης βρίσκεται προς το παρόν μόλις 30-40 χλμ. από τον αγωγό αργού πετρελαίου Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC), την κύρια αρτηρία του Αζερμπαϊτζάν για τις παγκόσμιες αγορές και τον αγωγό φυσικού αερίου του Νότιου Καυκάσου (Sοuth Caucasus Pipeline/SCP), που συνδέει την Τουρκία και την Ευρώπη περνώντας από την Ελλάδα...

Τον αγωγό BTC διαχειρίζεται η BP, ενώ τον αγωγό SCP διαχειρίζεται η κρατική εταιρεία των Αζέρων, η Socar. Και οι δύο αγωγοί διασχίζουν ευαίσθητες περιοχές της Γεωργίας και του Αζερμπαϊτζάν. Ο Southern Gas Corridor, που στοιχίζει 40 δισεκατομμύρια δολάρια, υποστηρίζεται από την ΕΕ και τις ΗΠΑ ως τρόπος διαφοροποίησης των ευρωπαϊκών πηγών ενέργειας και μείωσης της εξάρτησης από τη Ρωσία. H Ε.Ε., που έδειχνε υπέρμετρο ζήλο για όσα γίνονταν στη μακρινή Βραζιλία, κλείνει τώρα τα μάτια για τα όσα γίνονται στον Καύκασο, καθώς το αζέρικο αέριο είναι απαραίτητο εν όψει και του επερχόμενου χειμώνα. Η χρονική συγκυρία που επέλεξαν οι Αζέροι μαζί με τους Τούρκους να ανοίξουν το μέτωπο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ δεν είναι καθόλου τυχαία, καθώς ξέρουν πώς να εκβιάσουν όσους αμφισβητήσουν τις επιθέσεις που διεξάγουν.

Μέτοχοι αγωγών

Πληροφοριακά, ο αγωγός BTC ανήκει από κοινού στην BP (30,1%), την AzBTC του Αζερμπαϊτζάν (25%), τη Mol της Ουγγαρίας (8,9%), την Equinor της Νορβηγίας (8,71%), τη γνωστή TPAO της Τουρκίας (6,53%), τη γαλλική Total (5%), την Eni της Ιταλίας ( 5%), την ιαπωνική Itochu (3,4%), την Inpex (2,5%), την ExxonMobil (2,5%) και την ινδική ONGC (2,36%). Από την άλλη, ο αγωγός SCP ανήκει από κοινού στην BP (28,8%), στην TPAO (19%), στη Socar του Αζερμπαϊτζάν (10%) και στην SGC Midstream (6,7%), στην Petronas της Μαλαισίας (15,5%), στη Lukoil της Ρωσίας (10%) και στο NICO του Ιράν ( 10%).

Η παραγωγή φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν ανήλθε πέρυσι στα 24,3 Bcm. Ο αγωγός φυσικού αερίου SCP επεκτάθηκε για να υποστηρίξει τον εφοδιασμό προς την Ευρώπη, με τις πρώτες παραδόσεις στην Ιταλία να αναμένονται αργότερα φέτος μέσω του αγωγού TAP από τα τουρκικά σύνορα με την Ελλάδα, μέσω της Αλβανίας . Η επέκταση καθίσταται δυνατή με την έναρξη της φάσης 2 του πεδίου φυσικού αερίου Shah Deniz για το 2018, που θα επιτρέψει επιπλέον αποστολές 16 Bcm / έτος, αναμένεται, δε, να περιλαμβάνει 6 Bcm / έτος στην Τουρκία, 8 Bcm / έτος στην Ιταλία και 1 Bcm / έτος το καθένα σε Ελλάδα και Βουλγαρία. Μήπως, άραγε, η τόσο χλιαρή αντίδραση από την Ελλάδα να συνδέεται με την ανάγκη προμήθειας του αζέρικου φυσικού αερίου και τα συμβόλαια που έχουν μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα;

Τα τουρκικά συμβόλαια

Η Τουρκία έχει δύο συμβόλαια προμήθειας 12,6 Bcm / έτος αζέρικου φυσικού αερίου, το παλαιότερο από τα οποία ανέρχεται σε 6,6 Bcm / έτος, και λήγει τον Απρίλιο του 2021, ενώ τα υπόλοιπα 6 Bcm / έτος προορίζονται για όγκους μέσω του τμήματος της Τουρκίας στον Νότιο Διάδρομο αερίου, γνωστό ως TANAP, ο οποίος έφτασε σε πλήρη χωρητικότητα τον Ιούνιο του 2020.

Μετά την ανακοίνωση της Τουρκίας περί ανακάλυψης σημαντικού πεδίου φυσικού αερίου στη Μαύρη Θάλασσα, αξιωματούχοι της Άγκυρας έστειλαν το μήνυμα ότι η Τουρκία θα επιδιώξει στο μέλλον πιο ανταγωνιστική τιμολόγηση και ευελιξία στα μακροπρόθεσμα συμβόλαια προμήθειας φυσικού αερίου. Σχεδόν το ένα τρίτο των υφιστάμενων συμβάσεων της Τουρκίας, συνολικού ύψους 16 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων (bcm) ετησίως, θα λήξει τον επόμενο χρόνο, συμπεριλαμβανομένων εκείνων με τη ρωσική Gazprom, τη SOCAR του Αζερμπαϊτζάν και τη συμφωνία υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) με τη Νιγηρία. «Εάν οι προμηθευτές προσεγγίσουν τις συμφωνίες με τις ίδιες παλιές συνήθειες, χωρίς ευελιξία, όχι πολύ ανταγωνιστικές προσφορές τιμών, δεν νομίζουμε ότι θα δούμε τις υπάρχουσες συμβάσεις να συνεχίζονται», δήλωναν Τούρκοι αξιωματούχοι στη Sabah τον προηγούμενο μήνα.

Η Τουρκία αναμένει ότι το πεδίο που ανακαλύφθηκε θα καλύψει το 30% της εγχώριας ζήτησης φυσικού αερίου όταν επιτευχθεί παραγωγή, η οποία σχεδιάζεται, επί του παρόντος, για το 2025. Η Άγκυρα ισχυρίζεται ότι το πεδίο στην τοποθεσία Tuna-1 του Πεδίου Αερίου Sakarya στη Μαύρη Θάλασσα περιέχει 320 bcm ανακτήσιμου αερίου.

Η ενεργειακή εξάρτηση

Μέχρι σήμερα, η Τουρκία βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στους εισαγόμενους πόρους για να καλύψει τη ζήτηση ενέργειας. Η αγωνία της για ανακάλυψη πόρων στην Ανατολική Μεσόγειο πηγάζει και από αυτήν τη διαχρονική ανασφάλεια και ανάγκη, αφού αυτήν τη στιγμή εισάγει το 92% των αναγκών σε αργό πετρέλαιο και σχεδόν ολόκληρη τη ζήτηση και την κατανάλωση φυσικού αερίου. Η χώρα πληρώνει περίπου 44 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για εισαγωγές ενέργειας την τελευταία δεκαετία, δήλωσε ο αξιωματούχος. Η χώρα έχει σημειώσει αξιοσημείωτη πτώση στις εισαγωγές από τις μεγάλες αγορές της όπως η Ρωσία και το Ιράν το πρώτο εξάμηνο του 2020, ενώ οι εισαγωγές από το Αζερμπαϊτζάν και οι εισαγωγές ΥΦΑ από τις ΗΠΑ αυξήθηκαν. Οι εισαγωγές φυσικού αερίου από το Ιράν και τη Ρωσία μειώθηκαν κατά 44,8% και 41,5%, αντίστοιχα, από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο, σύμφωνα με στοιχεία της Ρυθμιστικής Αρχής για την Αγορά Ενέργειας (EPDK) της Τουρκίας. Οι συνολικές εισαγωγές φυσικού αερίου κατά το πρώτο εξάμηνο του έτους μειώθηκαν κατά 3,5% από έτος σε έτος σε 22,5 bcm. Από αυτό το ποσό, η Τουρκία εισήγαγε 12,1 bcm μέσω αγωγού και 10,3 bcm ως LNG.

Η ανησυχία του Πούτιν

Η μεγαλύτερη ανησυχία πλέον της Ρωσίας είναι η διασφάλιση της πώλησης του δικού της φυσικού αερίου, καθώς, για τους πρώτους οκτώ μήνες του 2020, οι ρωσικές εξαγωγές φυσικού αερίου και πετρελαίου μειώθηκαν κατά 40% και 23%, αντίστοιχα, σε σύγκριση με την ίδια περίοδο το 2019. Οι πωλήσεις φυσικού αερίου στο εξωτερικό θεωρούνται από πολλούς αναλυτές ως το θεμέλιο του ρωσικού προϋπολογισμού, αφού περίπου το 60% των εσόδων της Ρωσίας προέρχονται από πετρέλαιο και φυσικό αέριο.

Το 2020, το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο χάνει όχι μόνον τις ευρωπαϊκές αγορές, όπου συμπιέζεται από τη Σαουδική Αραβία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και από την εξαιρετικά σημαντική τουρκική αγορά, όπου η Μόσχα ανταγωνίζεται τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Αζερμπαϊτζάν. Ως συνεπακόλουθο, οι αγωγοί φυσικού αερίου από τη Ρωσία έως την Τουρκία λειτουργούν στο ένα τρίτο της προγραμματισμένης χωρητικότητάς τους.

Μια νεότερη εξέλιξη είναι το γεγονός ότι η Άγκυρα αρνείται να εφοδιάσει το μεγαλύτερο διυλιστήριο πετρελαίου με ρωσικό πετρέλαιο, καθώς ο ιδιοκτήτης αυτού είναι η SOCAR, η κρατική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν.

Το μήνυμα Ερντογάν

Συμπερασματικά, η περιοχή του Αρτσάχ είναι θύμα τόσο των νεο-οθωμανικών επιδιώξεων της Τουρκίας, αλλά και του ενεργειακού παιχνιδιού που παίζουν οι μεγάλες δυνάμεις και μεγάλες αγορές φυσικού αερίου. Θα ήταν λάθος η στρατιωτική σύγκρουση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ να εξετάζεται μεμονωμένα από τα πιο πάνω γεγονότα μικρότερης κλίμακας που προηγήθηκαν όλους τους προηγούμενους μήνες . Η απροθυμία της Άγκυρας να συμμορφωθεί στις υποδείξεις του Κρεμλίνου για αποκλιμάκωση στην περιοχή δείχνει πως ο Ερντογάν στέλνει ένα σαφές μήνυμα στον Βλαντιμίρ Πούτιν, ότι οι όροι της ενεργειακής συνεργασίας τους πρέπει να διαφοροποιηθούν. Η Τουρκία, που δοκιμάζεται οικονομικά, παίζει πλέον ένα γεωπολιτικό πόκερ με υψηλό ρίσκο. Οι επόμενες κινήσεις της Μόσχας απέναντι σε Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν κρίνονται καθοριστικές τόσο για το μέλλον του Καυκάσου, όσο και για την ενεργειακή τροφοδοσία της Ευρώπης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται και για το μέλλον των τουρκικών σχεδιασμών για τα αποθέματα της Ανατολικής Μεσογείου.

Δημοσιεύτκε στη Σημερινή (05/10/20)