Άγχος, Άθληση και Ψυχολογία

Άγχος, ένταση, στρες, πίεση. Λέξεις που καθημερινά συζητάμε και συχνά ταυτιζόμαστε μαζί τους. Το άγχος αποτελεί ίσως το δημοφιλέστερο συναίσθημα και έναν καθημερινό επισκέπτη. Για αρκετούς πλέον, θεωρείται ως μια καθημερινή και αρκετά γνώριμη κατάσταση, που η έντασή του μπορεί να κυμανθεί από φυσιολογική και ωφέλιμη έως εξοντωτική και επικίνδυνη για τον οργανισμό. Ενώ ένα μεγάλο μέρος του κόσμου της ψυχολογίας υποστηρίζει πως στη διαδικασία διαχείρισης του άγχους εντοπίζουμε την ανάγκη για αλλαγή του τρόπου σκέψης, ο αθλητισμός έρχεται να τοποθετήσει μια διαφορετική ιδέα, υποστηρίζοντας πως

η ηρεμία θα επέλθει γυμνάζοντας το σώμα και αδειάζοντας το μυαλό, πρακτικές που όντως αξιολογούνται ως ιδιαίτερα αποτελεσματικές στη διαχείριση τόσο του άγχους όσο και πλήθους άλλων αρνητικών συναισθημάτων. Ωστόσο, η ψυχολογία και η άθληση αποτελούν επιστήμες που σε αρκετές περιπτώσεις οι τεχνικές που χρησιμοποιούν συναντιόνται, έχοντας ένα κοινό σκοπό: τη ψυχική ευημερία και ενίσχυση της υγείας του ατόμου.

Σε μια περίοδο όπου το καθημερινό άγχος και τα ποσοστά εμφάνισης διαταραχών της διάθεσης αυξάνονται, ένας σημαντικός αριθμός μελετών αναγνωρίζει τον ωφέλιμο ρόλο της άθλησης, όπου παρατηρείται πως τα συμπτώματα άγχους και αρνητικής διάθεσης είναι περισσότερο επίμονα σε ένταση και διάρκεια σε αδρανή άτομα, σε σύγκριση με άτομα που έχουν εντάξει τη γυμναστική στη ρουτίνα τους. Ακόμη πιο αποτελεσματική αξιολογείται η παρέμβαση στην οποία η άσκηση αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου παρεμβατικού ψυχοθεραπευτικού προγράμματος για την αντιμετώπιση ακόμη και χρόνιων διαταραχών διάθεσης (Jacquart el al., 2020).

Στο πάντρεμα των δύο αυτών επιστημών, θα εντοπίσουμε τεχνικές χαλάρωσης, μέσα από τις οποίες τα άτομα εκπαιδεύονται στην ορθή αναπνοή και στάση του σώματος. Η διαφραγματική αναπνοή είναι ένας φυσικός τρόπος αναπνοής του ανθρώπου, ο οποίος συχνά «χάνεται» λόγω παραγόντων όπως η λανθασμένη στάση σώματος και κυρίως έντονα δυσάρεστα συναισθήματα. Η διαφραγματική αναπνοή είναι δυνατόν να επαναφερθεί μέσα από την άσκηση, συμβάλλοντας έτσι στην καλύτερη οξυγόνωση αλλά και χαλάρωση του οργανισμού μας, στην αντιμετώπιση του άγχους και της καθημερινής πίεσης, όπως και στην ενίσχυση της αίσθησης ελέγχου πάνω στο σώμα μας (Patil, 2016).

Το έντονο καθημερινό άγχος, επίσης, είναι ικανό να «μπλοκάρει» τη διαδικασία σκέψης και συγκέντρωσης, με αποτέλεσμα τα άτομα που βιώνουν άγχος να αξιολογούν τις καθημερινές καταστάσεις και οτιδήποτε καινούργιο επισκέπτεται τη ζωή τους ως «απειλητικό», αρνητικό και ανεπιθύμητο. Σε αυτό το σημείο, η σωματική άσκηση βρίσκεται στην πρώτη γραμμή ανάμεσα σε πλήθος άλλων τεχνικών διαχείρισης. Μέσα από τη γυμναστική μπορεί σε άμεσο χρόνο να παρατηρηθεί η θετική επίδραση στον ανθρώπινο εγκέφαλο, όπου η άσκηση θα του επιτρέψει μια καταλληλότερη λειτουργία και θα οδηγήσει στη θετικότερη σκέψη, μέσω της αύξησης στην παραγωγή ενδορφινών, αποδεικνύοντάς μας πώς η γυμναστική δεν ωφελεί μόνο το σώμα! Επιπλέον, αυτό το αίσθημα χαλάρωσης (“calming effect”), που παρατηρείται από τα 5 πρώτα λεπτά αερόβιας άσκησης, μπορεί να διαρκέσει αρκετές ώρες μετά τη λήξη της γυμναστικής (Paolucci et al., 2018, Θεοδωράκης, 2013).

Υπάρχουν όμως είδη άσκησης τα οποία θεωρούνται περισσότερο κατάλληλα για άτομα που βιώνουν συμπτώματα έντονου άγχους και αρνητικής διάθεσης; Λαμβάνοντας υπόψη τη σύγχρονη βιβλιογραφία, φαίνεται πως άτομα με τις πιο πάνω ανάγκες, ανταποκρίνονται περισσότερο θετικά στην αερόβια άσκηση, αλλά και σε ασκήσεις με αντιστάσεις. Επιπλέον, προτεραιότητα έχουν όλες οι μορφές άσκησης μη ανταγωνιστικού χαρακτήρα, όπου ο ρυθμός και η ένταση να μπορούν να ελεγχθούν από τους αθλούμενους (Θεοδωράκης, 2013). Την ίδια στιγμή, τα άτομα με έντονο άγχος φαίνεται να επωφελούνται περισσότερο από ασκήσεις που εμπεριέχουν φυσικές δραστηριότητες, ενώ η άθληση σε ομάδα παρέχει το συναίσθημα του «ανήκειν», όπου τα άτομα ως μέλη μιας ομάδας αναπτύσσουν ένα κοινό σκοπό και συγχρόνως, αντιμετωπίζουν τη μοναχικότητα που ενδεχομένως να ενισχύει τα αρνητικά τους συναισθήματα, επαναπροσδιορίζοντας τον εαυτό τους πιο θετικά.

Ιφιγένεια Στυλιανού, Σχολική Ψυχολόγος

Μέλος Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου

Δημήτρης Ελπιδοφόρου

Πτυχιούχος Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού