Βιβλίο: Μια στάση στη νεοελληνική λογοτεχνία

Νίκη Γκίζη

Οι εξόριστοι του Κιέβου

Εκδόσεις: Γκοβόστη

Σελ.: 272

Αντιπολεμική αλληγορία με ιστορικό βάθος

Το νέο μυθιστόρημα της Νίκης Γκίζη «Οι εξόριστοι του Κιέβου» δεν είναι απλώς ένα αντιπολεμικό αφήγημα. Είναι μια λογοτεχνική πυξίδα για να προσανατολιστεί ο σύγχρονος αναγνώστης μέσα στην ιστορική δίνη που λέγεται ρωσοουκρανικός πόλεμος. Με τόλμη και σπάνια αφηγηματική ευρηματικότητα η συγγραφέας από τη Θεσσαλονίκη συνδυάζει τον μαγικό ρεαλισμό με την ιστορική επικαιρότητα, δημιουργώντας ένα πολυστρωματικό έργο που ακουμπά ταυτόχρονα στην ιστορία, στον μύθο, στη γεωπολιτική και στην ανθρώπινη ψυχή.

Βασισμένο στο «Χρονικό του Νέστορα» (συνετέθη το 1116 στο Κίεβο και ο πρωτότυπος τίτλος του είναι «Ιστορία των περασμένων χρόνων»), το οποίο αποτελεί μία από τις πρώτες πηγές της ιστορίας των Ρως, το βιβλίο της Γκίζη ανασυνθέτει το χρονικό της γέννησης της Ρωσίας, της αποκοπής της Ουκρανίας και της ιστορικής πορείας μέχρι τη βίαιη επανεκκίνηση των συγκρούσεων το 2022. Η Ιστορία, όμως, στη γραφή της Γκίζη δεν είναι απλώς πλαίσιο· είναι ένα ζωντανό σώμα, μια ύλη που συγχέεται με τον Μύθο. Ο βασιλιάς Κοσέι, αλληγορικό πορτραίτο του Πούτιν, και η Ρουσάλκα, η νεαρή Ουκρανή γυναίκα με μυθικές διαστάσεις, δεν είναι απλώς χαρακτήρες· είναι δυνάμεις που συγκρούονται, προσωποποιήσεις της καταστολής και της επιβίωσης αντίστοιχα.

Η πλοκή του μυθιστορήματος διατρέχει ένα τεράστιο γεωγραφικό και ψυχικό τοπίο: από τη Σιβηρία έως την Κριμαία, από τις υπόγειες σήραγγες της Μόσχας έως το μυθικό Φιδονήσι, οι ήρωες της Γκίζη κινούνται σε έναν κόσμο που ταλαντεύεται μεταξύ παραμυθιού και φρίκης. Οι πολυάριθμοι δευτερεύοντες χαρακτήρες – στρατιώτες, μητέρες, πρόσφυγες, γιατροί, αφανείς αντιήρωες – σχηματίζουν ένα παλίμψηστο ζωής σε συνθήκες βαρβαρότητας. Εδώ η αφήγηση δεν καταγράφει απλώς· καταγγέλλει και στοχάζεται: Τι σημαίνει να είσαι ελεύθερος; Ποιος δικαιούται να αφηγείται την Ιστορία; Πότε η Ιστορία γίνεται όπλο και πότε φάρμακο;

Η Γκίζη, εκπαιδευμένη στην πολιτισμική ανάλυση και τη δημιουργική γραφή, αξιοποιεί πλήρως τα εργαλεία της: το κείμενο είναι πυκνό σε συμβολισμούς (το αυγό, το σεντούκι, ο λαγός, το σπασμένο σπαθί), με αφηγηματικές εναλλαγές ανάμεσα σε πρώτο και τρίτο πρόσωπο, με έντονη ποιητικότητα στις περιγραφές και συχνές ιστορικές αναδρομές. Η γλώσσα είναι εξαιρετικά δουλεμένη, γεμάτη εικόνες, παρομοιώσεις και ερωτήματα που απευθύνονται κατευθείαν στην καρδιά του αναγνώστη. Χωρίς διδακτισμό η συγγραφέας κατορθώνει να εκφράσει την αγωνία ενός κόσμου που ασφυκτιά από την προπαγάνδα, την αλήθεια που φιμώνεται, την παιδική αθωότητα που κατακρεουργείται.

Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι και το σχόλιο της συγγραφέως για τη λειτουργία του ιστορικού μυθιστορήματος στην εκπαίδευση. Αντί της ψυχρής αποστήθισης, η Γκίζη υπερασπίζεται μια ιστορία που μεταδίδεται με συγκίνηση, φαντασία και ενσυναίσθηση – ένα μάθημα που το θυμάσαι όχι γιατί στο υπαγόρευσαν, αλλά γιατί σε ακούμπησε.

«Οι εξόριστοι του Κιέβου» είναι ένα έργο βαθιά πολιτικό, αλλά όχι κομματικό· ένα κείμενο υψηλής λογοτεχνικής ποιότητας που θέτει στο προσκήνιο την ένταση μεταξύ εξουσίας και ευθύνης, πολιτισμού και βαρβαρότητας. Η Γκίζη δεν γράφει με θυμό· γράφει με ευαισθησία. Και γι’ αυτό η φωνή της ηχεί πιο καθαρά. Η μυθιστορηματική της πρόταση δεν αποβλέπει στην αναπαράσταση της φρίκης, αλλά στην αναμέτρηση με αυτήν. Και στο τέλος, μέσα από την ποιητικότητα της αφήγησης, από την αποδόμηση της πολιτικής γλώσσας και την ανασύνθεση του μύθου, προσφέρει στον αναγνώστη την πολυτιμότερη δυνατή ελπίδα: την πίστη στην αναγέννηση του ανθρώπου.

Ένα έργο που αξίζει να διαβαστεί και να μελετηθεί. Όχι μόνο για το θέμα του. Αλλά για τη δύναμη με την οποία η συγγραφέας διασώζει, πίσω από την καταστροφή, την ίδια την ανθρώπινη συνείδηση.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Το Παρίσι της ψυχής και του χώρου

Βιβλίο: Ισχύς και Νόημα: Τρεις στοχασμοί για τη στρατηγική του μέλλοντος

Βιβλίο: Μια ιστορία αγάπης  και εξαπάτησης