Το «Δημόσιο» Πανεπιστήμιο και η πραγματική διακύβευση

Το πρόβλημά μας στην Ελλάδα είναι κυρίως πολιτικό και πρόβλημα παρερμηνείας εννοιών και όρων, ως απόρροια της πολιτικής δημαγωγίας που υφιστάμεθα. Στο φιλόξενο ΠΟΝΤΙΚΙ, είχαμε αναφερθεί παλαιότερα στη σύγχυση που επικρατεί γύρω από τους όρους «δεξιά» και «αριστερά», , σήμερα θα αναφερθούμε στη (σκόπιμη) σύγχυση περί των εννοιών του «ιδιωτικού», του «κρατικού» και του «δημοσίου». Θα εστιάσουμε στα Πανεπιστήμια, το ζήτημα αυτό είναι εξαιρετικά

«Ιδιωτικό» λοιπόν είναι αυτό που λέει η λέξη: ανήκει σε ένα άτομο ή μια μικρή ομάδα ατόμων. Το «δημόσιο» είναι αυτό που ανήκει στο Δήμο, δηλαδή στους δημότες του, όταν ο Δήμος ταυτίζεται με τους δημότες του. Παλαιότερα αυτό συνέβαινε: στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε Δήμος Αθήνας, αλλά Δήμος Αθηναίων, Δήμος Σπαρτιατών, κ.λ.π.. Στην «εκκλησία του Δήμου» γινόταν πράξη η «ισηγορία» - «τις αγορεύειν βούλεται;»- με την «πολιτική» στην πληρέστερη μέχρι σήμερα μορφή της, όταν ο Περικλής στον «Επιτάφιό» του διακήρυττε πως «είμαστε η μόνη πόλη που θεωρούμε ως αχρήστους τους μη ασχολούμενους με τα κοινά».

Ο όρος «πολίτης» όρισε και την «πολιτική», ο Ιούλιος Καίσαρ το 47 π.Χ. εκφωνώντας τη λέξη «πολίτες» και μόνο, σταμάτησε την εξέγερση των στρατιωτών του. Το ότι σήμερα υπάρχει Δήμος Θεσσαλονίκης και όχι Δήμος Θεσσαλονικέων, αποτελεί αποτέλεσμα δημιουργίας –και παραδοχής ύπαρξης- ενός άλλου «οργάνου» που αποκαλούμε «Δήμο», που εξουσιάζει τους πολίτες του, ασχέτως αν αυτό δημιουργείται ως εκπρόσωπός τους ή δήθεν εκπρόσωπός τους. Τούτο συμβαίνει βέβαια με όλους τους άλλους Δήμους και τα Κράτη σήμερα, απηχώντας τον τρόπο που υφίστανται σήμερα οι «πολιτικές αρχές». Τα σημαινόμενα πάντως και της γλώσσας, επιβάλλουν σταδιακώς και ανεπαισθήτως νοήματα, τρόπους σκέψης και νοο-τροπίες. Το ότι μετά τους «πολίτες» της αρχαιότητας, έχουμε εισέλθει σε προ-πολιτική περίοδο, είναι γεγονός ολοένα και περισσότερο φανερό.

Τα παραπάνω ισχύουν και για τη σύγχυση μεταξύ των εννοιών «κρατικού» και «δημοσίου». Ακριβολογώντας, κρατικό είναι αυτό που ανήκει στο Κράτος, δημόσιο είναι αυτό που ανήκει στους δημότες ή στο Δήμο τους. Εάν θεωρούμε το Δήμο ως ανεξάρτητη των δημοτών οντότητα, τότε προφανώς «δημόσιο» δεν είναι αυτό που ανήκει και το διαχειρίζονται οι δημότες, αλλά ανήκει σε αυτήν την άλλη ανεξάρτητη οντότητα. Το ίδιο και με τον όρο «κρατικό» σε σχέση με το Κράτος. Με την έννοια πάντα των ρημάτων «ανήκω» και «διαχειρίζομαι» αναπέμπουσα στον τρόπο που θεωρούμε τη σχέση πολιτών ή δημοτών, με το Κράτος ή το Δήμο.

Ας επικεντρωθούμε στα Πανεπιστήμια, που ίσως μάλιστα φωτίσει καλλίτερα το όλο ζήτημα. Τι σημαίνει λοιπόν να είναι τα Πανεπιστήμια ιδιωτικά και τι σημαίνει να είναι κρατικά ή δημόσια; Ιδιωτικά σημαίνει πως ανήκουν σε ένα άτομο ή μία επιχείρηση, αλλά και σε μια μικρή ομάδα ατόμων, κάτι σαν τη Βουλή ας πούμε, όπως αυτή υπάρχει και λειτουργεί σήμερα. Κρατικά ή Δημόσια, είναι όταν ανήκουν στο Κράτος ή στο Δήμο, με τον τρόπο που θεωρούμε το Κράτος και το Δήμο. Μέχρις εδώ ουδεμία φαντάζομαι αντίρρηση υπάρχει.

Εδώ είναι όμως που τίθεται το ερώτημα της σχέσης μεταξύ Κράτους και πολιτών ή Δήμου και δημοτών του. Ποια είναι δηλαδή η συμμετοχή των πολιτών/δημοτών στη συγκρότηση των ευρύτερων αυτών φορέων ή οντοτήτων, αν βεβαίως συνιστούν ανεξάρτητες οντότητες και μέχρι ποίου σημείου είναι ανεξάρτητες αυτές οι οντότητες; Δηλαδή πως αυτή η συμμετοχή νοείται; Τελικώς πώς νοείται και η εκχώρηση, σε αυτούς τους φορείς, της διαχείρισης της ζωής των κοινωνιών; Ως συμμετοχή νοούμε την κάθε τέσσερα χρόνια ψήφο των πολιτών ή υπάρχει μια συνεχής ή περισσότερο συχνή συμμετοχή, έλεγχος και συναποφασίσεις;

Μέχρι τώρα λοιπόν τα Πανεπιστήμια είναι καταδήλως ιδιωτικά ή τουλάχιστον είναι περισσότερο ιδιωτικά. Ανήκουν και τα διαχειρίζονται δύο μικρές και κατ’ ουσίαν «ιδιωτικές» ομάδες. Αυτή της εκάστοτε κυβέρνησης –που εκλέγεται κάθε τέσσερα χρόνια και κάνει ότι θέλει κατά τη διάρκεια της θητείας της- και μια άλλη μικρή ομάδα ατόμων, αυτή των καθηγητών τους, που διεκδικεί, αλλά και της δίδεται, ολοένα και περισσότερη αυτονομία. Θα μου πείτε πως είναι «δημόσια» γιατί είναι «δωρεάν». Μέγα λάθος. Ούτε δημόσια είναι, καθόσον δεν ανήκουν και δεν τα ελέγχουν και διαχειρίζονται ενεργά και ουσιαστικά, οι πολίτες/δημότες, ούτε και δωρεάν είναι. Οι χρήστες τους –αλλά και οι μη χρήστες τους, που θεωρούμε όμως πως εμμέσως επωφελούνται από αυτά- τα πληρώνουν μέσω της φορολογίας που δίδουν στο Κράτος. Αφήνω κατά μέρος την παράπλευρη, αλλά αδιαίρετα συνδεδεμένη με αυτά, ακριβή παραπαιδεία, αποτέλεσμα της κάκιστης κρατικής διαχείρισης τους. Αυτή η κάκιστη διαχείριση αντανακλά στην ανικανότητα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης να επιτελέσει το ρόλο της, εκπαίδευση που πάλι όλοι οι πολίτες πληρώνουν. Ο δε σημερινός προ-πολιτικός τρόπος οργάνωσης και ύπαρξης των κοινωνιών, ενισχύει την ατομικότητα στην πιο σκληρή μορφή της. Όλα αυτά σε βάρος τελικά της ανάπτυξης (κάθε είδους ανάπτυξης) των κοινωνιών και του Κράτους, όποια σημασία και αν δώσουμε στον όρο «Κράτος».

Ο ανεπιτυχής, καθόσον δεν κατάφερε να λειτουργήσει, «νόμος-Διαμαντοπούλου», ενίσχυε τον ιδιωτικό χαρακτήρα των Πανεπιστημίων. Όριζε «Συμβούλια Διοίκησής» τους που θα επιλέγονται από τους καθηγητές τους και μόνο, ενισχύοντας της αυτονομία τους, δηλαδή την ιδιωτικότητά τους. Όριζε και τις αστυνομικές δυνάμεις του κράτους, ως φρουρούς αυτής της ιδιωτικότητας. Σε αντίθεση, ο «νόμος-Γαβρόγλου» ενισχύει το δημόσιο χαρακτήρα τους. Δηλαδή τα αποδίδει περισσότερο στην κοινωνία. Στην κοινωνία συμπεριλαμβάνονται και οι φοιτητές τους, που προφανώς και αυτοί πρέπει αυτοί να συμμετέχουν στη λειτουργία τους. Αλλά όχι μόνο οι φοιτητές, αλλά και τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας που τα πληρώνουν και που αμέσως ή εμμέσως επωφελούνται από αυτά.

Το σημαντικότερο στοιχείο του νόμου αυτού είναι η θέσπιση Ακαδημαϊκών Συμβουλίων, όπου θα συμμετέχουν και οι παραγωγικοί φορείς των Περιφερειών. Ο «νόμος-Διαμαντοπούλου», αν προέβλεπε πως τα Συμβούλια Διοίκησης των Πανεπιστημίων, αντί να εκλέγονται από καθηγητές θα αποτελούνταν από εκλεγμένα στελέχη κοινωνικών φορέων, π.χ. Επιμελητήρια, Παραγωγικοί Φορείς και εκπρόσωποι της κοινωνίας, θα επετύγχανε το ίδιο. Δεν προέβλεπε κάτι τέτοιο και έτσι αποδυναμωνόταν ακόμα περισσότερο ο (ευκταίος) δημόσιος χαρακτήρας τους. Σήμερα τα πράγματα πήραν θετική στροφή, μακάρι να λειτουργήσει και να εκβαθυνθεί αυτό το άνοιγμα τους προς στην κοινωνία.

Ας έρθουμε τώρα στα τεκταινόμενα που αφορούν στην απολύτως και σκοπίμως συγκεχυμένη έννοια του «ασύλου». Είναι πασιφανές πως τα Πανεπιστήμια σήμερα είναι απροστάτευτα, δεν είναι δυνατή η ελεύθερη διακίνηση ιδεών στους χώρους τους, ακόμα και η ίδια η λειτουργία τους εξαρτάται από δυναμικές μειοψηφίες –και όταν λέμε δυναμικές μειοψηφίες αναφερόμαστε σε κάποιο ελάχιστο ποσοστό φοιτητών τους (στην καλλίτερη περίπτωση). Είναι προφανές ότι πιο ελεύθερα μπορεί να εκφραστεί κάποιος στη πλατεία Συντάγματος ή στο προαύλιο της Αστυνομικής Διεύθυνσης Αθηνών, παρά σε Πανεπιστήμιο. Η λειτουργία των Πανεπιστημίων ολοένα και περισσότερο εμποδίζεται.

Σε μεγάλο βαθμό τα κόμματα είναι που έχουν την κύρια γι’ αυτό ευθύνη, όλοι το ξέρουμε –όταν λέω όλοι δεν εννοώ μόνο τους καθηγητές τους και την πλειοψηφία των φοιτητών τους, αλλά και την υπόλοιπη κοινωνία που τα πληρώνει και που ενδιαφέρεται γι’ αυτά- αλλά αδυνατούμε να επέμβουμε, τόσο προς αποκατάσταση της εύρυθμης λειτουργίας τους, όσο και προς αποσαφήνιση του ρόλου αυτού του «ασύλου».

Εδώ είναι που υπεισέρχεται ξανά το ερώτημα του πώς θεωρούμε το Κράτος και το Δήμο, του πως βλέπουμε δηλαδή την προσωπική μας σχέση με τους φορείς αυτούς. Αλλά και τη σχέση του Πανεπιστημίου, με αυτούς τους ευρύτερους φορείς (για το «άσυλο», κείμενό μας στο ΠΟΝΤΙΚΙ)

Α. αν θεωρούμε το Κράτος και το Δήμο ως ξεχωριστές και διευθύνουσες την κοινωνία οντότητες, θα πρέπει αμέσως να καλέσουμε τις κρατικές δυνάμεις, για να καταστείλουν τις όποιες εκδηλώσεις εμποδίζουν τη λειτουργία των Πανεπιστημίων, όπως αυτά έχουν οριστεί από το Κράτος ή τον Δήμο, που έχουν σκεφτεί και αποφασίσει για μας και έχουν ορίσει τον τρόπο λειτουργίας τους και το περιεχόμενό τους.

Β. αν θεωρούμε το Κράτος και το Δήμο, ως λειτουργικώς συνταυτισμένα με τους πολίτες και τους δημότες, πρέπει να θεωρούμε το «κρατικό» ή «δημόσιο» ως ιδιοκτησία και ευθύνη όλων μας. Σήμερα θεωρούμε πως αυτή η «συνταύτιση» ασκείται δι’ αντιπροσώπων μας και μόνο; Εκτός του ότι νομίζω πως σήμερα θεωρούμε -ή μοιρολατρικά αποδεχόμαστε- το κράτος ως ανεξάρτητο εξουσιαστή μας, έστω ότι το θεωρούμε ως αποτελούμενο από αντιπροσώπους μας και μόνο, που εκλέγουμε ανά τετραετία. Τι ισχύει όμως με αυτές τις ελάχιστες μειοψηφίες που εμποδίζουν την εύρυθμη λειτουργία των Πανεπιστημίων και που δείχνουν να αποδέχονται οι υπόλοιποι και αριθμητικώς πλειοψηφούντες φοιτητές; Τις θεωρούμε καλλίτερους αντιπροσώπους μας;

Τα ανωτέρω είναι ερωτήματα που πρέπει με ειλικρίνεια να απαντήσουμε. Τελικώς μήπως απλώς έχουμε παραιτηθεί κάθε δικαιώματος συμμετοχής στα κοινά, αναμένοντας κάποιον άλλον να αποφασίσει για μας; Πρόκειται περί οκνηρίας μας , παραλυσίας ή ραγιαδισμού; Δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από το πρότυπο των δουλικών και ανικάνων πολιτικών μας, που αρέσκονται στο να είναι απλώς οι κοτσαμπάσηδες της αποικίας στην οποίαν ζούμε; Αναφέρομαι στους πολιτικούς που εξυπηρετούνται από την παραίτησή μας από τα κοινά, δίνοντάς μας ανά διαστήματα κάποιο αντίδωρο, ενισχύοντας τη διαιώνιση του φαύλου πολιτικού συστήματος που μας εξουσιάζει. Μήπως είναι κάποιο άλλο βαθύτερο ψυχολογικό μας πρόβλημα, που μας κάνει να αναζητούμε Θεούς, από-θεώνοντας τον Ρονάλντο και τις ποδοσφαιρικές ομάδες; Γι’ αυτό το τελευταίο πάντως τα ΜΜΕ –ή Μέσα Μαζικής Εξημέρωσης, όπως τα έλεγε εύστοχα ο Τζίμης Πανούσης- μεριμνούν με εξαιρετικά αποτελέσματα, όσο και για τον εν γένει αποπροσανατολισμό μας από τα ουσιώδη.

Το ανωτέρω κείμενο αποτελεί ερώτημα προς όλους μας….