Πιθανή η επανέναρξη εχθροπραξιών Ισραήλ – Ιράν

Είναι γεγονός ότι η εκεχειρία στον πόλεμο Ισραήλ – Ιράν, που επιτεύχθηκε την προηγούμενη εβδομάδα με τη μεσολάβηση των Αμερικανών, έχει τηρηθεί σε μεγάλο βαθμό. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι εταίροι του σιιτικού «Άξονα Αντίστασης» έμειναν σχεδόν αμέτοχοι, ενώ οι ισχυροί εταίροι του Ιράν (Ρωσία και Κίνα) δεν προσέφεραν τίποτε περισσότερο από ρητορική υποστήριξη. Από την πλευρά τους τα γειτονικά αραβικά κράτη χαιρετίζουν την αποδυνάμωση της Τεχεράνης, αλλά ταυτόχρονα ανησυχούν για την αναμφισβήτητη ισραηλινή ηγεμονία, στην οποία μάλιστα προστίθεται και η αμέριστη αμερικανική υποστήριξη.

Στην παρούσα φάση δεν είναι σαφές εάν και πότε θα επαναληφθούν οι διαπραγματεύσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, τις οποίες πρότεινε ο Τραμπ αμέσως μετά τον βομβαρδισμό των πυρηνικών εγκαταστάσεων. Ένας κορυφαίος Ιρανός αξιωματούχος, ο οποίος συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις πριν από τον πόλεμο, αμφισβήτησε την πιθανότητα σύντομων συνομιλιών και πρόσθεσε ότι το Ιράν «επιμένει» στον εμπλουτισμό ουρανίου.

Δώδεκα ημέρες μετά τον βομβαρδισμό των κύριων ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων Φορντόου, Νατάνζ και Ισφαχάν, οι εκτιμήσεις σχετικά με το αν καταστράφηκε ή όχι το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν συνεχίζουν να διίστανται.

● Η ομάδα Τραμπ εξαρχής υποστήριξε ότι το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν έχει καταστραφεί εντελώς και, ως εκ τούτου, το καθεστώς της Τεχεράνης δεν μπορεί να κατασκευάσει πυρηνικό όπλο.

● Αντίθετα, ο Νετανιάχου, η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency – ΙΑΕΑ) καθώς και κάποιες δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών προς το παρόν διατηρούν επιφυλάξεις.

Ακόμη και η Βουλή των Αντιπροσώπων των Ηνωμένων Πολιτειών, που πραγματοποίησε συνεδρίαση κεκλεισμένων των θυρών, αξιολόγησε την κατάσταση με βάση τα κομματικά κριτήρια. Οι Ρεπουμπλικάνοι ισχυρίστηκαν ότι οι πυρηνικές φιλοδοξίες της Τεχεράνης δεν πρόκειται να υλοποιηθούν για πολλά χρόνια, ενώ οι Δημοκρατικοί έδειξαν ότι ανησυχούν για το αν το Ιράν εξακολουθεί να έχει αρκετό εμπλουτισμένο ουράνιο για να κατασκευάσει σύντομα πυρηνικό όπλο.

Όπως αναφέρει το Ινστιτούτο για τη Μελέτη του Πολέμου (Institute for the Study of War – ISW), οι Αμερικανοί βομβάρδισαν με 12 βόμβες GBU-57 το Φορντόου, στοχεύοντας την αίθουσα των φυγοκεντρικών διατάξεων, και πιθανότατα κατέστρεψαν τις έξι IR-1 (φυγοκεντρικές διατάξεις πρώτης γενιάς) και τις επτά IR-6 (προηγμένες φυγοκεντρικές διατάξεις), οι οποίες παρήγαν σχεδόν το 90% της ποσότητας του εμπλουτισμένου ουρανίου κατά 60%.

Ο διευθυντής της ΙΑΕΑ Ραφαέλ Γκρόσι επιβεβαίωσε στις 26 Ιουνίου ότι «οι φυγοκεντρικές διατάξεις του Φορντόου δεν λειτουργούν πλέον». Από την πλευρά του το Ινστιτούτο Επιστήμης και Διεθνούς Ασφάλειας υποστήριξε ότι οι 12 GBU-57 εξερράγησαν μέσα στην εγκατάσταση, αφού διέσχισαν τα φρεάτια εξαερισμού και επομένως προξένησαν σοβαρή ζημιά.

Τα ιρανικά αποθέματα εμπλουτισμένου ουρανίου θα μπορούσαν να αποτελέσουν απειλή, εάν το Ιράν επιχειρήσει να ανοικοδομήσει το πυρηνικό του πρόγραμμα τα επόμενα χρόνια. Οι Ιρανοί υποστηρίζουν το δηλωμένο δικαίωμα του Ιράν να εμπλουτίζει ουράνιο σε ιρανικό έδαφος, παρά την αεροπορική εκστρατεία εναντίον του. Επίσης, δύο Ιρανοί αξιωματούχοι δήλωσαν στους «Financial Times» (26 Ιουνίου) ότι «το απόθεμα υψηλά εμπλουτισμένου ουρανίου παραμένει σε μεγάλο βαθμό άθικτο».

Πέραν αυτών, το Ιράν ενδέχεται να έχει απομακρύνει μέρος του εμπλουτισμένου ουρανίου από τις πυρηνικές του εγκαταστάσεις σε άλλες τοποθεσίες, πριν από τις ισραηλινές επιθέσεις. Ωστόσο αυτό το σενάριο θεωρείται «απαγορευμένο» από τον Λευκό Οίκο και «λίαν απειλητικό» από το Τελ Αβίβ.

Μετά τo πέρας της διεξαγωγής των επιχειρήσεων «Ανατέλλων Ήλιος» και «Σφυρί του Μεσονυκτίου», το Ιράν έχει αρχίσει να αξιολογεί τις ζημιές και ήδη διεξάγει εργασίες επισκευής στο εργοστάσιο εμπλουτισμού καυσίμων Φορντόου. Δορυφορικές εικόνες, που τραβήχτηκαν στις 28 και 29 Ιουνίου, δείχνουν εκσκαφείς, μπουλντόζες και γερανούς κοντά στα σημεία πρόσκρουσης των αμερικανικών βομβών GBU-57. Εμπειρογνώμονες εκτιμούν ότι το Ιράν χρησιμοποιεί μπουλντόζες στα σημεία πρόσκρουσης για να προετοιμάσει μια πλατφόρμα πρόσβασης στο εσωτερικό του Φορντόου.

Από την πλευρά του ο Γκρόσι δήλωσε στις 27 Ιουνίου ότι «το Ιράν θα μπορούσε να επαναλάβει τον εμπλουτισμό ουρανίου εντός oλίγων μηνών».

Το ISW σημείωσε ότι οι επιθέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ισραήλ στο Φορντόου και σε άλλες πυρηνικές εγκαταστάσεις εμπλουτισμού προφανώς έχουν θάψει το εμπλουτισμένο ουράνιο υπόγεια και περιορίζουν την πρόσβαση των Ιρανών σε αυτό, αλλά δεν το έχουν καταστρέψει. Το εμπλουτισμένο ουράνιο είναι ένα εξαιρετικά σταθερό υλικό και η διάσπασή του απαιτεί ειδικές συνθήκες και τεχνικές.

Οι επιθέσεις των ΗΠΑ και του Ισραήλ κατέστρεψαν χιλιάδες φυγοκεντρητές, γεγονός που πιθανότατα θα παρεμποδίσει την ικανότητα του Ιράν να εμπλουτίσει ουράνιο στο εγγύς μέλλον. Ο Γκρόσι τόνισε ότι «το Ιράν είχε ένα τεράστιο φιλόδοξο πυρηνικό πρόγραμμα» και ότι «η πυρηνική γνώση και η βιομηχανική ικανότητα παραμένουν στο Ιράν, παρά την εκστρατεία αποκεφαλισμού των Ιρανών πυρηνικών επιστημόνων και των καταστροφικών αμερικανο-ισραηλινών επιθέσεων στις πυρηνικές του εγκαταστάσεις».

Την 1η Ιουλίου δύο Ιρανοί αξιωματούχοι δήλωσαν στο Bloomberg ότι «το Ιράν έχει σταματήσει να ανταλλάσσει πληροφορίες με την ΙΑΕΑ». Το ισραηλινό Ινστιτούτο Μελετών Εθνικής Ασφάλειας (Institute for National Security Studies – INSS) αναφέρει ότι το ιρανικό κοινοβούλιο, το Μάτζλις, ψήφισε νόμο που δίνει εντολή στην κυβέρνηση να διακόψει κάθε συνεργασία με την ΙΑΕΑ.

Μάλιστα, ορισμένα μέλη του Μάτζλις εξέφρασαν ακραίες θέσεις και απειλές κατά του διευθυντή της ΙΑΕΑ και ζήτησαν τη δίωξή του. Απαντώντας ο Γκρόσι τόνισε την κρίσιμη σημασία της πρόσβασης της ομάδας του στις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις για τη διεξαγωγή βασικών επιθεωρήσεων.

Από την αρχή του πολέμου και ακόμη περισσότερο μετά την ολοκλήρωσή του, η Τεχεράνη έχει εντείνει την κριτική της για τον ρόλο της ΙΑΕΑ. Οι Ιρανοί ισχυρίζονται ότι η έκθεση της ΙΑΕΑ, που δημοσιεύθηκε τον Μάιο και στην οποία αναφέρεται ότι το Ιράν δεν συμμορφώνεται με τις υποχρεώσεις της Συνθήκης Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων (Non-Proliferation Treaty – NPT), αποτέλεσε την κύρια αφορμή για την απόφαση του Ισραήλ να επιτεθεί. Το Ιράν έχει επίσης κατηγορήσει τους επιθεωρητές της ΙΑΕΑ ότι κατασκόπευαν το πυρηνικό του πρόγραμμα και ότι μετέφεραν ακριβείς πληροφορίες στο Ισραήλ σχετικά με τις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις.

Η τρέχουσα αντιπαράθεση με την ΙΑΕΑ χρησιμεύει στο Ιράν ως μέσο για την αποτροπή οποιασδήποτε εποπτείας ή ακριβούς καταγραφής των ζημιών που προκλήθηκαν στις πυρηνικές του εγκαταστάσεις. Ήδη, όπως προαναφέρθηκε, πρόσφατες δορυφορικές εικόνες φανερώνουν έντονη δραστηριότητα γύρω από τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Φορντόου. Προφανώς, εκτός από την αξιολόγηση των ζημιών, το Ιράν θα επιδιώξει να εξασφαλίσει τυχόν εναπομείναν εμπλουτισμένο ουράνιο από τις βομβαρδισμένες πυρηνικές του εγκαταστάσεις.

Το «Ποντίκι», στο άρθρο «Εξουδετερώθηκε ή όχι η ιρανική πυρηνική απειλή;» (26 Ιουνίου), αφού είχε επισημάνει τη σπουδαιότητα του ρόλου των επιθεωρητών της ΙΑΕΑ, τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά τον πόλεμο, είχε εκτιμήσει:

«Στην παρούσα φάση, ουδείς μπορεί να αποφανθεί με σαφήνεια για το μέγεθος της καταστροφής των ιρανικών πυρηνικών υποδομών. Ίσως, αν τους το επιτρέψουν οι Ιρανοί, το επόμενο χρονικό διάστημα οι επιθεωρητές της ΙΑΕΑ, οι οποίοι παρέμειναν στο Ιράν καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, θα μπορέσουν να εργαστούν αφενός για να διαπιστώσουν την κατάσταση των πυρηνικών υποδομών, αφετέρου για να επαληθεύσουν την ύπαρξη των αποθεμάτων πυρηνικού υλικού – περίπου 400 κιλά ουρανίου εμπλουτισμένου στο 60% – που υπήρχαν πριν από την έναρξη του πολέμου».

Τελικά, η Τεχεράνη δεν θα επιτρέψει στους επιθεωρητές της ΙΑΕΑ να επιθεωρήσουν τις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις που βομβαρδίστηκαν. Διότι, αν η ΙΑΕΑ ανακοίνωνε ότι οι πυρηνικές εγκαταστάσεις δεν έχουν καταστραφεί εντελώς, τότε ένας νέος γύρος επιθετικών ενεργειών από το Ισραήλ ή και τους Αμερικανούς θα ήταν ορατός. Φυσικά, και στην παρούσα φάση – χωρίς καμία επιθεώρηση της ΙΑΕΑ – δεν αποκλείεται η διεξαγωγή μιας ακόμη ισραηλινής αεροπορικής επιθετικής επιχείρησης κατά των κύριων ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων και κυρίως του Φορντόου.

Αν και η ΙΑΕΑ έγινε το «κόκκινο πανί» για την Τεχεράνη, εντούτοις σε περίπτωση επανέναρξης των αμερικανο-ιρανικών συνομιλιών αναμένεται να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο. Προς το παρόν, όμως, η επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ Τεχεράνης και ΙΑΕΑ προσθέτει ένα ακόμη επίπεδο πολυπλοκότητας στις πολλές προκλήσεις, που ήδη εμποδίζουν την ουσιαστική πρόοδο προς μια πυρηνική συμφωνία.

Μετά το πέρας της επιθετικής επιχείρησης «Ανατέλλων Λέων», το Ισραήλ «ορκίζεται» να διατηρήσει την αεροπορική υπεροχή έναντι του Ιράν. Όπως αναφέρει το διαδικτυακό περιοδικό αμυντικών αναλύσεων «The War Zone» (TWZ), ο Ίσραελ Κατζ, υπουργός Άμυνας του Ισραήλ, διέταξε τον ισραηλινό στρατό να καταρτίσει ένα σχέδιο, προκειμένου να εμποδίσει το Ιράν αφενός να αποκαταστήσει τις δυνατότητες των βαλλιστικών του βλημάτων, αφετέρου να προωθήσει το πυρηνικό του πρόγραμμα.

Το εν λόγω σχέδιο προβλέπει τη διατήρηση της αεροπορικής υπεροχής του Ισραήλ, την πρόληψη της πυρηνικής προόδου και της παραγωγής βαλλιστικών βλημάτων, καθώς και την απάντηση στο Ιράν σε περίπτωση υποστήριξης επιθετικών ενεργειών από τα μέλη του σιιτικού «Άξονα Αντίστασης» κατά του εβραϊκού κράτους.

Σαφώς, η πιθανότητα επανέναρξης των εχθροπραξιών παραμένει σταθερά στο τραπέζι. Η δυνατότητα της ισραηλινής πολεμικής αεροπορίας να επιχειρεί ανεμπόδιστα πάνω από το Ιράν, όπως επιχειρεί πάνω από τον Λίβανο και τη Συρία, θα επιτρέψει στο Ισραήλ να διατηρήσει ένα τεράστιο πλεονέκτημα και να κρατήσει τα πυρηνικά και πυραυλικά προγράμματα του Ιράν υπό συνεχή πίεση.

Το πώς θα εξουδετερώσουν οι Ιρανοί αυτό το πλεονέκτημα των Ισραηλινών και θα ανοικοδομήσουν την αρχιτεκτονική της αεράμυνάς τους δεν έχει φανεί ακόμη. Ωστόσο, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η Τεχεράνη θα στραφεί στο Πεκίνο, προκειμένου να προμηθευτεί μαχητικά αεροσκάφη και ίσως συστήματα αεράμυνας.

Στις 29 Ιουνίου το ιρανικό κοινοβούλιο ενέκρινε έναν νόμο για τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, ο οποίος στοχεύει να κλείσει τα «νομικά και επιχειρησιακά κενά», που επέτρεψαν στο Ισραήλ να διεξάγει επιχειρήσεις με drones στην αρχή του πολέμου. Μεταξύ άλλων, ο νέος νόμος απαγορεύει στους ξένους υπηκόους να συμμετέχουν στην παραγωγή, εισαγωγή, εξαγωγή και χρήση των drones.

Παρά τα νέα ρυθμιστικά μέτρα, θεωρείται σχεδόν απίθανο το Ιράν να μπορέσει να αντιμετωπίσει με επιτυχία τις επιχειρήσεις μη επανδρωμένων αεροσκαφών στο εγγύς μέλλον, επειδή εξακολουθεί να μην διαθέτει ένα αποτελεσματικό δίκτυο αναχαίτισης μη επανδρωμένων αεροσκαφών, αλλά ούτε και εμπειρία στην ανίχνευση μικρών τετρακόπτερων στην επικράτειά του.

Σύμφωνα με στοιχεία παρακολούθησης πλοίων σε πραγματικό χρόνο από την Vortexa, η Κίνα φέρεται να εισήγαγε 1,8 εκατ. βαρέλια ιρανικού αργού πετρελαίου την ημέρα, μεταξύ 1ης και 20ής Ιουνίου.

Το Ιράν επιδίωξε να εξαγάγει γρήγορα πετρέλαιο, προκειμένου να προστατεύσει τα πετρελαϊκά του αποθέματα από τις επερχόμενες ισραηλινο-αμερικανικές επιθέσεις. Όμως το Ισραήλ επικέντρωσε τις αεροπορικές του επιθέσεις στις ιρανικές ενεργειακές εγκαταστάσεις που σχετίζονται με την εγχώρια ιρανική κατανάλωση, παρά στις ιρανικές εξαγωγές.

Η Κίνα συνιστά τον μεγαλύτερο εισαγωγέα ιρανικού πετρελαίου, γεγονός που βοηθά το Ιράν να παρακάμψει τις κυρώσεις των Αμερικανών. Το Reuters ανέφερε στις 17 Ιουνίου ότι περίπου 27,5 εκατομμύρια βαρέλια ιρανικού πετρελαίου ήταν αποθηκευμένα σε δεξαμενόπλοια εκτός του Περσικού Κόλπου, γεγονός που επέτρεψε στο Ιράν να συνεχίσει να εξάγει πετρέλαιο στην Κίνα, παρά τον πόλεμο Ισραήλ – Ιράν.

* Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι ταξίαρχος ε.α. της Π.Α., γεωστρατηγικός αναλυτής (geostrategical@yahoo.gr)

Διαβάστε επίσης:

Μακριά από τη «Γη της Επαγγελίας» οι Ισραηλινοί: Καταφύγιο στην Ελλάδα για τουλάχιστον 10.000, εκτιμά γαλλική εφημερίδα

Θρίλερ στο αεροδρόμιο της Μαδέρα: Αεροπλάνο γεμάτο επιβάτες κλονίζεται από τους ανέμους την ώρα της προσγείωσης (Video)

Η Λούσι Λέτμπι, η «διαβολική νοσοκόμα», κατηγορείται ότι δολοφόνησε περισσότερα μωρά