Μπορεί το ψηφιακό κράτος να είναι πελατειακό;

Του Παναγιώτη Καρκατσούλη*

Αποτελεί μέρος του πολιτικού αφηγήματος της ΝΔ ότι οι ευρωπαϊκοί στόχοι που υποστηρίζονται από το Ταμείο Ανάκαμψης, δηλαδή, η πράσινη μετάβαση της οικονομίας και ο ψηφιακός μετασχηματισμός του κράτους, αποτελούν αντικείμενα που δεν έχουν ιδεολογικό στίγμα. Αποτελούν οιονεί οικουμενικούς στόχους.

Η προσπάθεια της ΝΔ

γίνεται ευκολότερη, επειδή η αξιωματική αντιπολίτευση, ο ΣΥΡΙΖΑ, συνομολογεί ότι οι «νέες» πολιτικές δεν έχουν ιδεολογικό πρόσημο. Στο δικό του πρόγραμμα «Ελλάδα+» υπάρχει μόνο μια γενική αναφορά στον «ψηφιακό μετασχηματισμό», ενώ στην επικοινωνιακή του καμπάνια περιορίζεται στην επανάληψη ενός συνθήματος των Ευρωπαίων σοσιαλιστών, το «no one left behind».

Πλην, όμως, για να γίνει πράξη το σύνθημα απαιτείται μια εντελώς διαφορετική στρατηγική για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση την οποία δεν έχουν παρουσιάσει ούτε η αξιωματική αντιπολίτευση ούτε η κυβέρνηση.

Η ανιστορική προσέγγιση των δύο μεγάλων κομμάτων στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση συμβάλλει στην συσκότιση του πρόσφατου αμαρτωλού παρελθόντος της. Έχουν, όμως, καλούς λόγους γι αυτό και τα δύο κόμματα. Τόσο οι ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ όσο και η ΝΔ δεν κατάφεραν να διαχειριστούν τους πακτωλούς των ευρώ που εισέρευσαν στην χώρα και που αρκούσαν για να μετασχηματιστούν χώρες πολύ μεγαλύτερες και με πολύ πιο περίλοκα προβλήματα από εκείνα της Ελλάδας.

Πέραν αυτού, η διαπλοκή της εξουσίας με ιδιωτικά συμφέροντα στον χώρο της ψηφιακής τεχνολογίας οδήγησε στην ανυπαρξία ενός στρατηγικού σχεδίου πλεύσης καθώς και κανόνων για την εκτέλεση των έργων που να εγγυώνται την διαφάνεια και την λογοδοσία.

Δράσεις τεχνολογικού εκσυγχρονισμού στην Ελλάδα

Σε κάθε περίπτωση, η χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών στην διαδικασία οργάνωσης και λειτουργίας της διοικήσεως δεν είναι καινούρια στην Ελλάδα. Δράσεις τεχνολογικού εκσυγχρονισμού υπήρχαν, ήδη, στα μεσογειακά ολοκληρωμένα προγράμματα, ακολούθως, δε, στο δεύτερο και στο τρίτο κοινοτικό πλαίσιο στήριξης.

Μάλιστα, στο τρίτο πρόγραμμα είχε προβλεφθεί χρηματοδότηση που άγγιζε τα 3 δισ. ευρώ, με σκοπό την αναδιοργάνωση και, κυρίως, τον ψηφιακό μετασχηματισμό του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα. Ακολούθησε ένα τέταρτο πρόγραμμα μέσω του οποίου επιχειρήθηκε να κλείσουν κάποιες από τις εκκρεμότητες των προηγούμενων.

Ο απολογισμός εκείνων των προσπαθειών μπορεί να φιλοτεχνήσει μια πανοραμική εικόνα του ελληνικού πελατειακού πολιτικο-διοικητικού συστήματος: κατακερματισμός έργων, έργα άχρηστα, ημιτελή και περιττά, κατασπατάληση πόρων, διαπλοκή και ευνοιοκρατία σ’ όλα τα επίπεδα διοίκησης, από το υπουργικό/πρωθυπουργικό μέχρι την εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα «Κοινωνία της Πληροφορίας ΑΕ».

Εάν ανατρέξει κανείς στις δράσεις και τα προγράμματα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης (όπως είθισται να αποκαλούνται οι απλές ψηφιακές εφαρμογές στην Ελλάδα) θα δει να επαναλαμβόνται fancy τίτλοι, οι περισσότεροι εκ των οποίων δεν συνόδευσαν, ποτέ, κάποια εφαρμογή. Εν τέλει, κάποια σημαντικά έργα, όπως το TAXIS η η μηχανοργάνωση του ΙΚΑ ολοκληρώθηκαν, μετά κόπων και βασάνων, αλλά είναι υποπολλαπλάσια των δυνατοτήτων που είχαμε και των ευκαιριών που ανοίγονταν μπροστά μας.

Η ηλεκτρονική διακυβερνηση παρέμεινε πολύ περισσότερο ηλεκτρονικές εφαρμογές και πολύ λιγότερο διακυβέρνηση της τεχνολογίας. Ακριβώς το ίδιο επαναλαμβάνεται και τώρα: εξαγγέλονται έξυπνες πόλεις, ψηφιοποίηση αρχείων του κράτους για ταχύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών, ψηφιοποίηση των ΚΕΠ, υποθαλάσσια καλώδια στα ελληνικά νησιά και ανάπτυξη δικτύου μικροδορυφόρων. Η Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού που τα περιλαμβάνει όλα αυτά είναι, μάλιστα, σύμφωνα με τους συντάκτες της, η ψηφιακή στρατηγική της χώρας.

Ψηφιακός μετασχηματισμός του κράτους

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός του κράτους είναι, όμως, κάτι ποιοτικά και ποσοτικά διαφορετικό από το άθροισμα των προηγούμενων τεχνολογικών εφαρμογών. Πρέπει να υπακούει σε συγκεριμένες αρχές, όπως είναι οι ίσες ευκαιρίες των πολιτών απέναντι στη νέα ψηφιακή πραγματικότητα ανεξαρτήτως χρώματος, φύλου, εισοδήματος και θρησκείας. Μα, για να γίνει αυτό, ο ψηφιακός μετασχηματισμός του κράτους προϋποθέτει αλλαγές στην οργάνωση και λειτουργία του κι όχι την διατήρηση των υφιστάμενου status quo.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός του ελληνικού κράτους δεν θα μπορέσει, ποτέ, να επιτευχθεί εάν δεν καταφέρουμε ζωτικά πλήγματα στον βασικό του εχθρό, τον πελατειασμό και την αναξιοκρατία. Ο πελατειασμός υπονομεύει και ακυρώνει τις ευεργετικές συνέπειες του ψηφιακού κράτους, αφού επιδιώκει την αναξιοκρατία, την ανισότητα των ευκαιριών, τον διχασμό και την κοινωνική ένταση.

Σήμερα ζούμε μια αμφίλογη πραγματικότητα: από την μια, οι εξαγγελίες και κάποιες, καθ’ όλα χρήσιμες εφαρμογές που βελτιώνουν την ποιότητα των υπηρεσιών του δημοσίου κι από την άλλη η αναθεσικρατία, η ευνοιοκρατία και οι ημέτεροι, την ύπαρξη των οποίων επιτάσσει το πελατειακό κράτος.

Δεν αρκούν, λοιπόν, οι ψηφιακές εφαρμογές, για να συντελεστεί το ψηφιακό άλμα. Την προστιθέμενη αξία του θα αντιληφθούμε όταν αλλάξουμε, όταν μεταρρυθμίσουμε την δημόσια διοίκησή μας. Μεταρρύθμιση, δε, δεν συνιστούν κάποιες διακηρύξεις ή τεχνικά δελτία έργων. Μεταρρύθμιση συνιστά η αλλαγή του τρόπου λήψης απόφασης, η δημιουργία μιας πολυ-επίπεδης διακυβέρνησης, η ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου, η διαφανής και παραγωγική σχέση του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα.

Σε μια τέτοια διοίκηση, οι σύγχρονες τεχνολογίες πολλαπλασιάζουν τις δυνατότητές της και προσθέτουν αξία στα αποτελέσματά της. Μπορεί να πει κανείς, εν κατακλείδι, ότι η πρόκληση του ψηφιακού κράτους αποτελεί για την Ελλάδα μια ακόμη ευκαιρία για τον εξοβελισμό, η έστω την απομείωση του πελατειακού κράτους. Από την τελική εκβαση αυτής της μάχης θα κριθούν τόσο η κυβέρνηση όσο και η αντιπολίτευση, κυρίως, όμως, θα κριθεί εάν η χώρα θα έχει μια προνομιακή θέση στον αυριανό κόσμο.

*Ο Π. Καρκατσούλης είναι εμπειρογνώμονας δημόσιας διοίκησης και πρώην βουλευτής