50 χρόνια Εκδόσεις Καστανιώτη (Photos)

"Π" ARTΒΙΒΛΙΟΈντυπη Έκδοση

Οι άνθρωποι των εκδόσεων Καστανιώτη

Το 1968 δεν ήταν σίγουρα η πιο ευτυχής στιγμή να πάρει κάνεις την απόφαση να ξεκινήσει έναν εκδοτικό οίκο. Από την άλλη, οι άνθρωποι καλούνται να ζήσουν στην εποχή τους και να ζήσουν όπως αυτοί ονειρεύονται τη δική τους πραγματικότητα. Γιατί ένας εκδοτικός οίκος μπορεί να χρειάζεται ένα όραμα, αλλά η πραγματικότητα είναι αυτή που θα αποφασίσει. Είναι γνωστό δε ότι στη χώρα μας δεν μας λείπουν τα οράματα αλλά η πρόσληψη της πραγματικότητας. Ο Θανάσης Καστανιώτης,

όπως αποδείχτηκε 50 χρόνια μετά, διέθετε το όραμα αλλά και το δυσκολότερο: το πρακτικό πνεύμα για να το υλοποιήσει! Προφανώς, ούτε ο ίδιος δεν μπορούσε να φανταστεί όταν ξεκινούσε στα χρόνια της δικτατορίας – που το βιβλίο εκλαμβάνονταν περίπου σαν μια… βόμβα – ότι θα κατέληγε σήμερα να μετρά αισίως πάνω από 6.500 τίτλους που υπογράφουν περί τους 2.700 συγγραφείς, Έλληνες και ξένοι!

Εξ ου και το μέγα πλήθος στη γιορτή που πραγματοποιήθηκε το βράδυ της Τετάρτης 28 Νοεμβρίου στο Μουσείο Μπενάκη, με αφορμή τον μισό αιώνα αδιαλείπτου και ευδόκιμου παρουσίας στον εκδοτικό χώρο, όπου παρευρέθησαν κορυφαίοι εκπρόσωποι του πνευματικού και καλλιτεχνικού κόσμου. Το εύρος και η φαντασμαγορία της εκδήλωσης δεν ξέφυγαν από την πολύτιμη αίσθηση του μέτρου και ο επετειακός της χαρακτήρας σφραγίστηκε από την υψηλή αισθητική της έκθεσης, στην οποία παρουσιάστηκε η συλλεκτική σειρά με πενήντα βιβλία - ορόσημα και εγκαινιάστηκε η έκθεση «photo-graphē - Ανάμεσα σε Εικόνες και Λέξεις».

Με την εμπειρία μιας πραγματικής Οδύσσειας, μιας συναρπαστικής περιπλάνησης στον χώρο των ιδεών, η Ιθάκη της δικαίωσης πενήντα χρόνια μετά είναι ότι το παρελθόν γίνεται τρέχων χρόνος κι η ζωή χειροπιαστή και ολοζώντανη.

Από τα εγκαίνια της έκθεσης «photo-graphē - Ανάμεσα σε Εικόνες και Λέξεις»

Άνθρωπος που ξέρει να κουμαντάρει τα συναισθήματά του, ο Θανάσης Καστανιώτης μισάνοιξε την πόρτα της συγκίνησής του για να ξαναζήσει μισόν αιώνα σε μια βραδιά:

«Δεν μπορούν να ξεδιπλωθούν σε μια βραδιά οι υπέροχες στιγμές και οι χαρές που ζήσαμε σε αυτό το δημιουργικό ταξίδι. Η πορεία μας στηρίχτηκε σε ό,τι καλύτερο έχει να επιδείξει η χώρα, στους συγγραφείς, στοχαστές, μεταφραστές, επιμελητές, καλλιτέχνες και επιστήμονες που δημιούργησαν τον σύγχρονο πολιτισμό μας. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 μέχρι σήμερα αναπτύσσουμε μια σπουδαία βιβλιογραφία, που διαρκώς εμπλουτίζεται και ανανεώνεται με ευαισθησία απέναντι στην κοινωνία μας. Για μας, η ταυτότητα του καλού εκδότη είναι ο κατάλογός του: Έχουμε συνεργαστεί με 2.710 σημαντικούς συγγραφείς και έχουμε εκδώσει περισσότερους από 6.500 τίτλους».

Τη σκυτάλη στην εκδήλωση ανέλαβε ο Καστανιώτης junior, Αργύρης, που αναφέρθηκε στην ιδέα της έκθεσης και στην απόφαση για τη δημιουργία της συλλεκτικής σειράς:

«Σε συνεργασία με την επιμελήτρια της έκθεσης Μαρία Νικολακοπούλου, 28 φωτογράφοι ερμήνευσαν φωτογραφικά τα κείμενα 50 σπουδαίων συγγραφέων, 25 Ελλήνων και 25 ξένων λογοτεχνών. Η ασπρόμαυρη φωτογραφία στο σκληρόδετο εξώφυλλο κάθε βιβλίου αποδίδει κι ένα στοιχείο της ιστορίας του, ενώ το ριζόχαρτο ως εξώφυλλο - κουβερτούρα αποδίδει, μεταξύ άλλων, και την έννοια της νοσταλγίας, προστατεύοντας το βιβλίο όπως θα προστάτευε και μια παλιά φωτογραφία σε ένα φωτογραφικό άλμπουμ».

Οι Θανάσης και Αργύρης Καστανιώτης

Οι εκδόσεις Καστανιώτη κυριάρχησαν την εποχή της Μεταπολίτευσης και επέδρασαν καθοριστικά στη διαμόρφωση του σύγχρονου εκδοτικού τοπίου. Ο ίδιος ο Καστανιώτης, με την προσωπικότητά του, ανέδειξε έναν νέο τύπο εκδότη, ταυτόχρονα με μια νέα αντίληψη πολιτικής βιβλίου. Να θυμηθούμε ότι στις αρχές της Μεταπολίτευσης κυριάρχησαν τα πολιτικά αναγνώσματα σαν ένα ξέσπασμα ενάντια στη λογοκρισία της χούντας, συμβάλλοντας στην εκτόνωση του κόσμου μέσω της ελεύθερης έκφρασης.

Η κυρίαρχη τάση εκφραζόταν κυρίως με την έκδοση βιβλίων που προέβαλαν την κουμμουνιστική ιδεολογία: ο Μαρξ, ο Ένγκελς, ο Λένιν και ο Στάλιν κοσμούσαν τα εξώφυλλα των περισσότερων εκδόσεων. Πάνω στις ιδέες τους επενδύθηκαν ευκαιριακά μεγάλα κεφάλαια και τυπώθηκαν αμέτρητα χιλιόμετρα χαρτιού, ικανά να τυλίξουν τον πλανήτη σε συσκευασία δώρου! Έτσι, στο γενικό εκδοτικό τοπίο κυριάρχησε η σχετική εκδοτική κομματική σπέκουλα. Αυτή την έκρηξη του πολιτικού - κομματικού βιβλίου παρέσυρε αρκετούς εκδότες.

Αυτό το ρεύμα επηρέασε και τη λογοτεχνική παραγωγή η οποία έπρεπε να διαθέτει «αγωνιστικά - ηρωικά» χαρακτηριστικά. Από την άλλη δημιούργησε και αντιδράσεις, όπως αυτές εκφράστηκαν από τη λογοτεχνική γενιά του 1970, τη γενιά του «ιδιωτικού οράματος» όπως χαρακτηρίστηκε. Αυτή την εποχή, η πρόσβαση νέων συγγραφέων στον εκδοτικό στίβο, που να μην εκφράζουν το δίπολο Δεξιός - Αριστερός και να διαθέτουν μερικά ακαδημαϊκά παραδοσιακά χαρακτηριστικά ήταν εξαιρετικά δύσκολη.

Η επταετής καταπίεση στην έκφραση δημιούργησε μια υπερβολή ιδεολογικής πολυλογίας με κομματική παρότρυνση, η οποία με τη δική της σειρά έγινε καταπιεστική. Συγκεκριμένα, ενθάρρυνε μια κομματικά καθοδηγούμενη εκδοτική παραγωγή σε βάρος της γενικότερης αναγνωστικής ανάγκης.

Εκείνη, ακριβώς, την εποχή των αρχών της δεκαετίας του 1980 δημιουργήθηκε και η ανάγκη απεγκλωβισμού από αυτή τη στενή εκδοτική αντίληψη, την οποία ελάχιστοι εκδότες είχαν την τόλμη και, κυρίως, την προνοητικότητα να ακολουθήσουν. Ήδη, την εποχή εκείνη, ο Καστανιώτης είχε βάλει μπροστά ένα πρόγραμμα μεταξύ των άλλων που δεν φάνταζε ιδιαιτέρα ελκυστικό τότε, επενδύοντας στην ελληνική λογοτεχνία με κυρίως νέους, άγνωστους συγγραφείς. Η αλματώδης δημοφιλία των εκδόσεων που ακολούθησε κατά τη γνώμη μου χρωστά πολλά σε αυτή την απόφαση που τότε – αν συνυπολογίσει κανείς και τα αναγνωστικά ήθη – δεν συγκροτούσε μια ελκυστική ιδέα. Τόλμησε εγκαίρως να στρέψει την προσοχή του σε μιαν φαινομενικά επισφαλή εκδοτική ιδέα, ανοίγοντας το ελιτίστικα περίκλειστο εγχώριο λογοτεχνικό πεδίο. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, η έκδοση ενός βιβλίου ήταν λίγο ώς πολύ απαγορευτική – κυρίως για τη νέα γενιά λογοτεχνών. Το πετυχημένο του εγχείρημα παρέσυρε στην ίδια λογική κι άλλους εκδότες σπάζοντας το δίπολο Εστίας - Κέδρου, συντηρητικών - προοδευτικών, που κυριαρχούσε με μεγάλα και καθιερωμένα ονόματα. Οι νέοι συγγραφείς απέκτησαν επιτέλους πρόσβαση στο τυπωμένο χαρτί!

Ο Καστανιώτης ήταν ο πρώτος που κατά τη γνώμη μου έσπασε συνειδητά αυτή τη συντηρητική παράδοση, ανοίγοντας την πόρτα του σε όλες τις τάσεις και, κυρίως, παρέχοντας τη δυνατότητα σε νέους και άγνωστους συγγραφείς να δοκιμαστούν. Άνοιξε το κύκλωμα για να φωτιστεί η μεταπολιτευτική ελληνική λογοτεχνία. Αυτή του η κίνηση υπήρξε κατά τη γνώμη μου και η σημαντικότερη συμβολή των εκδόσεων στα ελληνικά γράμματα. Κατά κάποιον τρόπο, έπαιξε στον χώρο του βιβλίο τον ρόλο που έπαιξε η «Ελευθεροτυπία» στον χώρο του Τύπου στα πρώτα χρόνια της κυκλοφορίας της. Εννοώ, είχε την ίδια λογική: δεν υπήρξαν προκαταλήψεις με τα νέα όνομα και δόθηκε χώρος σε όλες τις απόψεις.

Μια νέα γενιά συγγραφέων είχε πλέον απρόσκοπτη πρόσβαση στην έκδοση των βιβλίων τους. Ταυτόχρονα, ο Καστανιώτης κατέστρωσε ένα πλήρες και ρηξικέλευθο εκδοτικό πρόγραμμα που περιελάμβανε όλους τους τομείς, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη και διάδοση του βιβλίου και διαμορφώνοντας μια αναγνωστική παράδοση κατά τα ευρωπαϊκά πρωτότυπα. Θα έλεγε κανείς ότι επέβαλλε το βιβλίο στην κοινωνία και την ανάγνωση ως πολιτισμική συνήθεια. Κατά κάποιον τρόπο έκανε μόδα το διάβασμα!

Σημαντικότατη επίσης είναι και η συμβολή του στη γνωριμία μας με τη σύγχρονη παγκόσμια λογοτεχνία με την οποία εφοδιάζει αδιάκοπα τα ράφια των βιβλιοπωλείων, συνεχίζοντας και στην πολύ δύσκολη εκδοτική περίοδο κατά τη διάρκεια της κρίσης με μια σειρά εκλεκτών τίτλων της τρέχουσας παραγωγής από τις εθνικές λογοτεχνίες ξένων χωρών.

Άνθρωπος με κοσμοπολίτικη αντίληψη, ο Καστανιώτης κατάφερε να προσδώσει στην εικόνα του εκδότη νέα χαρακτηριστικά, μια σύγχρονη αντίληψη που αφήνει πίσω την αντίστοιχη στριφνή ακαδημαϊκή και απόμακρη φιγούρα του εκδότη. Από το γραφείο του έχει παρελάσει σύμπας ο πνευματικός και καλλιτεχνικός κόσμος της χώρας των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών απολαμβάνοντας το ζεστό χαμόγελό του, τη φυσική του χαλαρότητα και προσήνεια, τη δεκτικότητα και το χιούμορ του. Κυρίως, ο Καστανιώτης υπήρξε ένας εκδότης ο οποίος είχε πριν από όλα ένα ακατήχητο προσόν. Μιλούσε λίγο και άκουγε πολύ! Ή, αλλιώς, ήξερε να ακούει, για αυτό και ακούστηκε ο ίδιος τόσο πολύ!

Credits φωτογραφιών: Σπύρος Κατωπόδης/VPA

εκδόσειςΚαστανιώτηβιβλίαεκδήλωσηIssue: 2050Issue date: 6-12-2018Has video: Exclude from popular: 0