Ανασκευάζοντας τον ρόλο της ιστορίας

«Μου φαίνεται συχνά παράξενο που είναι τόσο βαρετή,
όταν ένα μεγάλο μέρος της πρέπει να είναι φαντασία…»

Δεν μπορεί… Κάποια παρεξήγηση πρέπει να γίνεται στις σχολικές τάξεις με την ιστορία. Σε κάποια εσφαλμένη προσέγγιση πρέπει να στηρίζεται η διδασκαλία της. Γιατί αλλιώς, πώς είναι δυνατό να αποδίδεται εδώ και χρόνια ένας τόσο πληκτικός ρόλος για ένα τόσο ευφάνταστο μάθημα;

Πρώτα απ’ όλα, η μελέτη της ιστορίας δεν είναι μια ύστερη ανθρώπινη κατασκευή. Αποτελεί ένστικτο, και μάλιστα πρωτόγονο, συνυφασμένο εξ’ αρχής με την περιέργεια του ανθρώπου. Είναι γέννημα της έμφυτης

Μεταγενέστερα και ύστερα από μακρά πορεία κατανόησης των δυναμικών της, η γνώση της ιστορίας συνδέθηκε με την προσπάθεια των κοινωνιών να ελέγξουν τον βίο τους, να διαχειριστούν τη ζωή τους, όχι πλέον ως μοίρα, αλλά ως πεδίο δράσης και αλλαγής.

Γι’ αυτούς τους λόγους, «το θέαμα μιας τέτοιας ανθρώπινης δραστηριότητας είναι περισσότερο απ’ ο,τιδήποτε άλλο ικανό να μαγνητίζει τη φαντασία, κυρίως όταν, λόγω της απομάκρυνσής του στο χώρο και το χρόνο, ασκεί την ιδιαίτερη μαγεία του αγνώστου». Αυτά παρατηρεί ο ιστορικός Marc Bloch και… αυτά ακριβώς είναι που τελικά κάπου χάνονται, όταν επιχειρούμε να διδάξουμε την ιστορία στο σχολικό περιβάλλον.

Πέρα από την κλασική διαπίστωση ότι η μαγεία της ιστορίας «εξανεμίζεται» όταν αραδιάζονται ημερομηνίες, τόποι και ονόματα, ζητούμενο είναι να διαθέτουμε ένα πειστικό επιχείρημα για τον μαθητή που αναρωτιέται: «τι μ’ ενδιαφέρει επιτέλους το παρελθόν;».

Ξεκινώντας λοιπόν από την παραδοχή ότι ο ιστορικός χρόνος είναι μια συμπαγής και ζώσα πραγματικότητα με μια αμετάκλητη ορμή προς τα εμπρός, διαπιστώνουμε ότι παρελθόν, παρόν και μέλλον συνιστούν μια συνέχεια, μέσα στην οποία, σε καμιά περίπτωση, η μια χρονική βαθμίδα δεν μπορεί να απομονωθεί από την άλλη.

Πέρα όμως από το ζήτημα του ιστορικού χρόνου, ο εκπαιδευτικός που αξιώνει να κερδίσει το ενδιαφέρον των μαθητών του για την ιστορία, οφείλει να «διηγείται» τα γεγονότα, επιχειρώντας όσο το δυνατό βαθύτερη διείσδυση στα αίτιά τους.

Άλλωστε, μια επιστήμη καθίσταται αυθεντική μόνο όταν πετυχαίνει να εδραιώσει ερμηνευτικές σχέσεις μεταξύ των φαινομένων, όταν προσφέρει όχι απλώς μια ασύνδετη και σχεδόν απεριόριστη απαρίθμηση, αλλά μια ορθολογική ταξινόμηση και μια αυξανόμενη αντιληπτικότητα.

Επομένως, ας εξηγήσουμε στα παιδιά ότι αυτό που αξίζει να αναλυθεί στους τόσους πολέμους, στις τόσες εξεγέρσεις, στις τόσες πτώσεις των μεγάλων αυτοκρατοριών και στις τόσες φάσεις παρακμής των μεγάλων πολιτισμών είναι ένα επίμονο «γιατί συνέβησαν όλα αυτά»… Ας δείξουμε ότι η ιστορία προχωράει μέσα από έναν αδιάκοπο συσχετισμό δυνάμεων των στρωμάτων της κοινωνίας, από μια πάλη για επικράτηση, δικαίωση και απελευθέρωση των αδύνατων από τους δυνατούς… Ας πείσουμε ότι η ιστορία δεν είναι ξένη, είναι δική μας και βγαίνει από το αίμα των λαών…

Η ιστορία δεν αποστηθίζεται για να ασκήσω την μνήμη. Ερευνάται με πάθος για να