Τεχνολογία και Τέχνη (Μνήμη Λευτέρη Βογιατζή)

Του Δημήτρη Φύσσα

Aπ' όλες τις Καλές Τέχνες, που ο άνθρωπος δημιούργησε για να πολεμήσει την αβεβαιότητα της ύπαρξής του μέσω της καλλιέργειας, αυτές που αντέχανε λιγότερο στο χρόνο ήταν οι λεγόμενες «δυναμικές»: η υποκριτική, ο χορός, το παίξιμο της μουσικής.

Η γλυπτική, η ζωγραφική, η αρχιτεκτονική, η λογοτεχνία, ο κινηματογράφος έχουν ένα τόσο «σκληρό» υλικό μέρος, που μόνο αυτό χαθεί, χάνεται και το έργο. Όσο ζει ο πίνακας, το γλυπτό, το κτίσμα, το κόσμημα, το αγγείο, το βιβλίο (σε οποιαδήποτε μορφή), το ανάγλυφο ή η μπομπίνα του φιλμ,

τόσο μπορούν οι μεταγενέστεροι να χαίρονται την παλιά τέχνη.

Αλλά στο θέατρο, τη μουσική ή το χορό, τα πράγματα διαφέρουνε. Έχουμε το κείμενο του Αισχύλου, δεν έχουμε όμως την παράσταση του «Προμηθέα Δεσμώτη». Έχουμε την παρτιτούρα της «Σονάτας υπό το σεληνόφως», δεν έχουμε όμως την εκτέλεση του Μπετόβεν. Κι ακόμα κι αν έχουν σωθεί οι χορογραφικές οδηγίες, δεν έχουμε την εκτέλεση κανενός μεγάλου χορευτή ή χορεύτριας μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα.

Χιλιετίες ανθρώπινης καλλιτεχνικής δημιουργίας αναποδογυρίστηκαν με την εφεύρεση του κινηματογράφησης και της ηχογράφησης. Πλέον μπορούμε να ξέρουμε πώς ακριβώς χόρευε ο Νιζίνσκι, πώς ακριβώς τραγουδούσε ο Τζίλι (δική του ήταν μάλιστα η πρώτη ηχογράφηφη, το 1902 αν θυμάμαι καλά), πώς έπαιζε πιάνο ο ίδιος ο Μάλερ, πώς ακριβώς υποκρινόταν ο Μπάστερ Κίτον. Η τεχνολογία απαθανάτισε μια-μια πάντα την τεχνική του καλλιτέχνη, σπάζοντας τα όρια της ζωής προς το μέλλον. Πλέον οι νεότεροι, καλλιτέχνες και κοινό, δεν είναι υποχρεωμένοι ν' απολαμβάνουν μονάχα κι αποκλειστικά ό,τι τυχαίνει να δουν/ακούσουν στη σύντομη ζωή τους. Υπάρχει για κάθε ενδιαφερόμενο παρακαταθήκη παραστάσεων κι εκτελέσεων, που με το ίντερνετ έγινε ακόμα πιο προσιτή.

Τέτοιες σκέψεις έκανα με αφορμή το θάνατο του Λευτέρη Βογιατζή, ενός από τους δυο-τρεις σημαντικότερους ηθοποιούς και σκηνοθέτες που τη δουλειά τους είχα την τύχη να χαρώ στη δική μου ζωή. Ο Βογιατζής πέθανε, σύμφωνοι, υπάρχουν όμως οι ταινίες στις οποίες έπαιξε, η μικρή τηλεοπτική του συμμετοχή και οι βιντεοσκοπημένες παραστάσεις του. Ακούγοντας τη βεβαιότητα του φίλου Κώστα Μοστράτου (στο έκτακτο δευτεριάτικο «Φελέκι» του σταθμού μας, προχτές) για την ύπαρξη ειδικά αυτού του τελευταίου υλικού, κάπως αναθάρρησα. Δεν ισχύει πια 100% ότι «χάσαμε το πιο τίμιο, τη μορφή του» (όπως θα έγραφε ο Καβάφης). Έτσι κι αλλιώς την προσωρινότητα της ύπαρξης την ξέρουμε: «κερδίζει κανείς το δικό του θάνατο, και τούτο το παιχνίδι είναι η ζωή» (όπως θα έγραφε ο Σεφέρης). Αλλά στην περίπτωση του Λευτέρη Βογιατζή, και κάθε άλλου πρώτης γραμμής σύγχρονου ερμηνευτή, η τεχνολογία κατάγει μια μικρή νίκη απέναντι στο θάνατο.

Υ.Γ. Aν έχω κάνα λαθάκι στον Καβάφη ή το Σεφέρη συγχωρήστε μου το lapsus memoriae. Προτίμησα να γράψω με ό,τι έχω στο κεφάλι μου, δίχως ν' ανοίξω βιβλία.

[email protected]