Εν αρχή ο γραπτός λόγος, διαδικτυακώς...

«Σε καιρούς κρίσης οι δημιουργοί μπορούν πλέον να παρακάμψουν τα παραδοσιακά κανάλια παραγωγής και διανομής και να απευθυνθούν κατευθείαν στο κοινό». Ο Γιάννης Φαρσάρης μιλά στον Αθήνα 9.84 και στη Ζέττα Καρφίδου για το νέο διαδικτυακό εγχείρημά του και παράλληλα καλεί τους βιβλιοφάγους όχι να αγοράσουν άλλο ένα βιβλίο, αλλά να είναι οι εκδότες του.

Ερ.: Μετά την ελεύθερη διανομή - μέσω διαδικτύου- του μυθιστορήματός σου «Johnnie Society», το 2009, ήρθε τώρα η πειραματική έκδοση ενός βιβλίου μέσω συλλογικής μικροχρηματοδότησης. Με τι ακριβώς έχουμε να κάνουμε;
Γ.Φ: «Όταν σε παρασύρει το ποτάμι του διαδικτύου δύσκολα σταματάς! Όταν έχεις μυηθεί για χρόνια σε κάτι παράξενες έννοιες όπως διαμοίραση, ανοικτότητα, συνεργατικότητα και συλλογική ευφυΐα, τότε θεωρείς αυτονόητο να κάνεις τα πράγματα αλλιώς. Πριν από λίγες μέρες ξεκίνησα ένα πειραματικό βήμα για την έκδοση του επόμενου βιβλίου μου μέσω της νέας μεθόδου crowd-funding. Ο κόσμος καλείται όχι να αγοράσει άλλο ένα βιβλίο, αλλά να γίνει ο εκδότης του. Καταβάλλοντας ένα μικρό πόσο (1 ή 8 ή 18 ευρώ) αναλαμβάνει οικονομικά το κόστος έκδοσης του βιβλίου, το οποίο φυσικά θα φτάσει στα χέρια του μόλις εκδοθεί. Και εννοείται πως μετά το πέρας του εγχειρήματος, το ψηφιακό βιβλίο θα κυκλοφορήσει ελεύθερο στο διαδίκτυο».

Ερ.: Γιατί να θελήσει κάποιος να συμμετάσχει στην προσπάθεια ενός ατομικού εγχειρήματος; Προς ποια κατεύθυνση -κινείται -αυτή η νέα σου απόπειρα;
Γ.Φ.: «Μα ακριβώς αυτή είναι η διαφοροποίηση: Μια ατομική προσπάθεια συγγραφικής δημιουργίας γίνεται συλλογική και οι βιβλιόφιλοι μπορούν να συμβάλλουν έμπρακτα στην έκδοση ενός βιβλίου. Η μέθοδος ξεκίνησε πριν από λίγα χρόνια στη δύση - αρχικά για την χρηματοδότηση καινοτόμων τεχνολογικών start-ups, γρήγορα όμως υιοθετήθηκε και από τους καλλιτέχνες που βρήκαν έναν ανεξάρτητο όσο και αποτελεσματικό τρόπο για την υλοποίηση project τέχνης. Σε καιρούς κρίσης οι δημιουργοί μπορούν πλέον να παρακάμψουν τα παραδοσιακά κανάλια παραγωγής και διανομής και να απευθυνθούν κατευθείαν στο κοινό».

Ερ.: Δε γνωρίζω αν ήσουν ο πρώτος, ο οποίος υπό τη μορφή εγχειρήματος -με άψογο όπως αποδείχθηκε επαγγελματισμό- κυκλοφόρησε ελεύθερα μυθιστόρημα στο διαδίκτυο. Προκάλεσες αντιδράσεις έτσι δεν είναι;
Γ.Φ.: «Οι αντιδράσεις ήταν δύο ειδών: Θετική έκπληξη από πλευράς των αναγνωστών, που αδυνατούσαν να αντιληφθούν πως είναι δυνατόν ένα έργο να διατίθεται χωρίς χρήματα. Απαξία από ανθρώπους του χώρου του βιβλίου, που θεώρησαν ευτελές ένα δωρεάν αυτοεκδιδόμενο έργο στο ίντερνετ. Η αλήθεια είναι πως σήκωσε σκόνη και συζητήθηκε θετικά και αρνητικά. Κυρίως όμως διαβάστηκε, κι αυτό είναι το μεγάλο προσωπικό κέρδος της όλης προσπάθειας. Ο μετρητής στον κεντρικό δικτυακό τόπο www.openbook.gr όπου διανέμεται, δείχνει αυτή τη στιγμή περισσότερα από 80.000 downloads, αλλά υπάρχει αναρτημένο ελεύθερα και σε εκατοντάδες άλλους ιστότοπους, καθώς κυκλοφορεί υπό ανοικτή άδεια Creative Commons. Και σήμερα, ευτυχώς, το να διαθέσει κάποιος ελεύθερα ένα έργο του στο διαδίκτυο δεν θεωρείται και τόσο «γραφικό». Αλλάζουν οι καιροί, αλλάζουν και τα ήθη».

Ερ.: Σπούδασες Πληροφορική στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Τι αποτέλεσε την απαρχή για το «πάντρεμα» της νέας τεχνολογίας με τη γραφή;
Γ.Φ.: «Μα το διαδίκτυο είναι εκείνο που επανέφερε τον γραπτό λόγο στο προσκήνιο. Οι άνθρωποι είχαν ξεχάσει να γράφουν, καθώς η δύναμη της εικόνας και του ήχου -στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο- τους είχε μετατρέψει σε παθητικούς δέκτες. Τώρα ενεργοποιήθηκαν και μουτζουρώνουν τοίχους στο Facebook, τιτιβίζουν στο Twitter, ποστάρουν ιστορίες στα blogs. Άφησαν από τα χέρια τους το τηλεκοντρόλ και έπιασαν το πληκτρολόγιο. Μα θα αντικρούσει κάποιος πως το διαδίκτυο γέμισε «σκουπίδια»! Δεν θα διαφωνήσω, όπως προτιμώ να εστιάζω στα διαμάντια που ανακαλύπτω καθημερινά. Η τεχνολογία έδωσε τον "λόγο" στην "τέχνη του λόγου". Ο συγγραφέας Θανάσης Τριαρίδης προβλέπει πως οι ανεξάρτητες ιστοσελίδες και τα blogs θα φιλοξενήσουν τον Ρεμπώ και τον Καβάφη των επόμενων δεκαετιών».

Ερ.: Υπάρχουν πολλοί που ακόμη και σήμερα μπαίνουν σε ένα βιβλιοπωλείο για να αγοράσουν ένα μολύβι και να φυλλομετρήσουν ένα βιβλίο -πλέον η αγορά είναι πεσμένη και σε αυτό το χώρο- πως θα πειστεί λοιπόν ο παραδοσιακός βιβλιοφάγος να στραφεί στην ηλεκτρονική ανάγνωση;
Γ.Φ.: «Όπως ακριβώς ο παραδοσιακός εφημεριδοφάγος των προηγούμενων δεκαετιών στράφηκε στην διαδικτυακή ενημέρωση. Τα πράγματα θα κυλήσουν αργά και φυσιολογικά και τα πλεονεκτήματα της ηλεκτρονικής ανάγνωσης θα αναδυθούν και θα κερδίσουν τους βιβλιοφάγους. Δεν πρέπει να φοβόμαστε τις αλλαγές, η λογοτεχνία ως προφορική ή γραπτή αφήγηση υπήρχε και πριν από τα βιβλία και θα συνεχίσει να υπάρχει και μετά από αυτά».

Ερ.: Σε κάποια συνέντευξή σου διάβασα ότι είσαι πεπεισμένος πως «η ψηφιακή ανάγνωση είναι το μέλλον τη λογοτεχνίας». Δεν υπάρχει αντίλογος σε αυτό; Εξηγώντας: Μπορεί κάποιοι να ισχυριστούν πως η διαφορά είναι στο μέσο και ίσως η μόνη πραγματική διέξοδος λογοτεχνικής έκφρασης είναι το τυπωμένο βιβλίο, γιατί διαφορετικά οι επόμενες γενιές ( θα χρησιμοποιήσω ακραίο όρο) ενδεχομένως έρθουν αντιμέτωπες με τον αναλφαβητισμό.
Γ.Φ.: «Ο Γουτεμβέργιος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους επαναστάτες της ιστορίας, γιατί έκανε τη γνώση εύκολο κτήμα του κάθε ανθρώπου και το άγαλμά του θα έπρεπε να έχει στηθεί σε κάθε πόλη και χωριό του πλανήτη. Όμως έχουν περάσει 529 χρόνια από τότε, και το χαρτί ως τεχνολογία, ναι με παραμένει λειτουργικό, αλλά υστερεί σε δυνατότητες. Αν αφαιρέσουμε από τη συζήτηση το συναίσθημα και τη δύναμη της συνήθειας (που ούτως η άλλως οι νεότερες γενιές δεν έχουν, καθώς μεγάλωσαν σε μια κοινωνία οθονών), τότε θα δούμε πως τα πλεονεκτήματα της ψηφιακής ανάγνωσης είναι πραγματικά πολλά: οικονομικότερα βιβλία, οικολογικά οφέλη, ευκολία αποθήκευσης και μεταφοράς χιλιάδων βιβλίων, τεχνολογικές δυνατότητες διαχείρισης του κειμένου, εμπλουτισμός της αναγνωστικής εμπειρίας με πολυμέσα κλπ. Σημασία όμως τελικά έχει αυτή καθ' εαυτή η ανάγνωση και όχι το μέσο, οπότε ας διαλέξει ο καθένας τον τρόπο που του ταιριάζει».

Ερ.: Το 2011 το πρώτο ανοικτό συλλογικό e-book «Δήγμα γραφής» βραβεύτηκε ως το καλύτερο συγγραφικό έργο στα Ελληνικά Βραβεία Διαδικτύου, ενώ το 2012 η συλλογή «#Tweet_Stories - Λογοτεχνία σε 140 χαρακτήρες» συζητήθηκε πολύ στα κοινωνικά δίκτυα. Μίλησέ μου για αυτές τις δουλειές.
Γ.Φ.: «Δεκαπέντε άνθρωποι, άγνωστοι οι περισσότεροι μεταξύ μας - με μόνο κοινό ότι δημοσιεύαμε ελεύθερα τα κείμενά μας στο διαδίκτυο - συναντηθήκαμε δημιουργικά σ' ένα συλλογικό e-book. Βάλαμε τις λέξεις μας στη σειρά -λέξεις που "δαγκώνουν"- και τις ξαμολήσαμε στα καλώδια για να μας συστήσουν στον κόσμο. Η υποδοχή ήταν θερμή, οι εκδοτικοί οίκοι άνοιξαν τις πόρτες σε μέλη της ομάδας και το βραβείο ήρθε σαν επιστέγασμα αυτής της συλλογικής ανοικτής προσπάθειας. Και λίγους μήνες μετά βγήκε στον αέρα ένα ακόμα πιο φιλόδοξο εγχείρημα, που ήρθε να απαντήσει στο ερώτημα αν η λογοτεχνία μπορεί να λειτουργήσει στο ασφυκτικό πλαίσιο των κοινωνικών δικτύων. Οι δημιουργοί των 371 πρωτότυπων μικροδιηγημάτων που εμπεριέχονται στο ανοικτό e-book κατάφεραν να στριμώξουν την έμπνευση, την πλοκή και τους διαλόγους των ιστοριών τους μέσα στο στενό όριο των αναρτήσεων στο Twitter. Δεκάδες καταξιωμένοι συγγραφείς όπως ο Ευγένιος Τριβιζάς, ο Μάνος Κοντολέων, η Έρση Σωτηροπούλου, ο Νίκος Δήμου, η Ελένη Γκίκα κλπ. δέχθηκαν να συμμετέχουν στην προσπάθεια, που πραγματικά διαβάστηκε και συζητήθηκε πολύ. Πιστεύω πως έχει αρχίσει να αναδύεται ένα νέο είδος "επινοητικής λογοτεχνίας" που θα αλλάξει όχι μόνο τον τρόπο που εκδίδονται και διανέμονται τα βιβλία, αλλά και τον τρόπο που γράφονται τα κείμενα, καθώς διαφοροποιείται ακόμα και η υπόσταση του ίδιου του συγγραφέα».

Ερ.: Συμμετείχες στην κριτική επιτροπή του μεγαλύτερου διαγωνισμού διηγήματος "ΛογωΤέχνης", διαχειρίζεσαι την ανοικτή βιβλιοθήκη OPENBOOK αλλά και το λογοτεχνικό περιοδικό Ιδεόστατο. Έχει τέλος αυτή η διαδρομή ή να περιμένουμε και άλλες εκπλήξεις στο μέλλον; Αλήθεια πως τα προλαβαίνεις όλα;
Γ.Φ.: «Όσο το διαδίκτυο θα εξαπλώνεται και θα μετατρέπεται σε κυρίαρχο μέσο, τόσο θα μας γεννιέται ακόμα μεγαλύτερη διάθεση για νέα δημιουργικά εγχειρήματα, που θα εμπεριέχουν όμως πάντα το στοιχείο της ανοικτής συμμετοχής. Μέχρι πριν από λόγια χρόνια λέγαμε «μπαίνω στο διαδίκτυο», τώρα με τα κοινωνικά δίκτυα λέμε «ζω στο διαδίκτυο». Είναι πια στην τσέπη μας το διαδίκτυο, το κουβαλάμε μαζί μας παντού, με τα θετικά του και τα αρνητικά του. Η αλήθεια είναι πως δεν προλαβαίνω ποτέ να κάνω όλα όσα θα ήθελα. Όμως ευτυχώς η νύχτα είναι μεγάλη, ήσυχη και φιλόξενη. Γιατί δυστυχώς κανένα πληκτρολόγιο δεν συνεργάζεται δημιουργικά με τα δάχτυλα προτού νυχτώσει».

Ερ.: Γιάννη Φαρσάρη πού μπορεί να σε βρει όποιος θελήσει να συμμετάσχει σε ανάλογες μελλοντικές προσπάθειες; Είσαι ανοιχτός σε νέες συνεργασίες;
Γ.Φ.: «Τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργηθεί μια άτυπη λογοτεχνική κοινότητα στο διαδίκτυο - που λειτουργεί ακριβώς σαν τα λογοτεχνικά καφενεία της παλιάς εποχής. Όλο σε τέτοια ψηφιακά στέκια συχνάζω και οι συζητήσεις ανάβουν κάθε βράδυ. Και πέρα από εγκιβωτισμούς και αυτοαναφορικότητες, συζητάμε διαρκώς και για νέες καινοτόμες λογοτεχνικές ιδέες. Όταν πριν από λίγο καιρό διαβάσαμε πως ανακαλύφθηκε ένα άγνωστο παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, τα αντανακλαστικά λειτούργησαν άψογα: Πέντε άνθρωποι συνεργαστήκαμε και μέσα σε ελάχιστες μέρες το παραμύθι μεταφράστηκε, εικονογραφήθηκε και εκδόθηκε στα ελληνικά σε μορφή ελεύθερου ψηφιακού βιβλίου. Εννοείται αφιλοκερδώς, με το μεράκι που οι ερασιτέχνες, ως εραστές της τέχνης, διαθέτουν».

Ερ.: Ο Johnnie «που ακολούθησε την καρδιά του» τι θέλει να μεταδώσει στους αναγνώστες του;
Γ.Φ.: «Η κρίση που βιώνουμε σήμερα υπήρχε κρυμμένη στα θεμέλια της κοινωνικής ροής όλα τα προηγούμενα χρόνια - τώρα πια το βλέπουμε ξεκάθαρα. Ο Τζόνι, ο πρωταγωνιστής της ιστορίας -που ξεκίνησε να γράφεται πριν από δέκα χρόνια- βιώνει κρίση αξιών και ταυτότητας και αρνείται τα πάντα για να ξεκινήσει από την αρχή. Μια ολόκληρη γενιά αλέθεται σήμερα στις μυλόπετρες των συνεπειών μιας άλλης εποχής. Κι όμως αυτή η καταραμένη γενιά είναι ευλογημένη, αρκεί να το συνειδητοποιήσει. Ήρθε η ώρα να εφεύρει καινούρια αυτονόητα σε όλους τους τομείς, και έχει ένα εκπληκτικό εργαλείο στα χέρια της. Παραφράζοντας τον Μπρετόν θα λέγαμε πως: το διαδίκτυο είναι η απάντηση, όποια κι αν είναι η ερώτηση».

Ερ.: Και η ερώτηση παγίδα για το τέλος. Αν σου ζητούσα έναν ιδιαίτερο τρόπο επικοινωνίας με το κοινό (αναγνωστικό - ραδιοφωνικό) του Αθήνα 9.84 (www.athina984.gr) ποιος θα ήταν αυτός;
Γ.Φ.: «Θα τους χαρίσουμε πολλά - πολλά αντίτυπα του βιβλίου μόλις κυκλοφορήσει. Και θα μπορούσαμε να διοργανώσουμε έναν ραδιοφωνικό διαγωνισμό μικροδιηγήματος μέσω sms. Ή ακόμα καλύτερα, θα μπορούσαμε να εμπιστευτούμε τη συλλογική ευφυΐα τους: να ζητήσουμε από τους ίδιους να προτείνουν τρόπους δημιουργικής επικοινωνίας».

Ο Γιάννης Φαρσάρης γεννήθηκε στην Ιεράπετρα το 1973 και ζει στο Ηράκλειο Κρήτης. Σπούδασε Επιστήμη Υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και Εκπαίδευση Ενηλίκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Έχει δημιουργήσει την ανοικτή βιβλιοθήκη OPENBOOK (http://www.openbook.gr), το λογοτεχνικό περιοδικό Ιδεόστατο (http://www.ideostato.gr) και συμμετέχει στην κριτική επιτροπή του διαγωνισμού διηγήματος «ΛόγωΤέχνης». Στο διαδίκτυο κυκλοφορούν ελεύθερα το μυθιστόρημα του «Johnnie Society» και η συλλογή διηγημάτων «Εβδόμη Εσπερινή». Το συλλογικό ανοικτό e-book «Δήγμα Γραφής - Μια ντουζίνα και τρία διηγήματα», που επιμελήθηκε, βραβεύτηκε ως το καλύτερο Συγγραφικό Έργο 2011 στα Ελληνικά Βραβεία Διαδικτύου. Ο προσωπικός ιστοχώρος του βρίσκεται στη διεύθυνση http://www.open-sesame.me