Το δικαίωμα στην τηλεργασία

Εως πριν από λίγο καιρό θα φαινόταν αδιανόητο. Αλλά σήμερα, για τη συντριπτική πλειονότητα των εργαζομένων, η εξ αποστάσεως εργασία δεν είναι φαίνεται να είναι μόνο μια υποχρέωση που επιβλήθηκε από την πανδημία, αλλά και ένα δικαίωμα στη διακριτική ευχέρεια του καθενός. Οπως έδειξε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε 10.000 άτομα στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, το 87% των εργαζομένων θέλει να μπορεί στο εξής να επιλέγει αν θα εργάζονται στο σπίτι ή στο γραφείο. Πριν από την πανδημία, όταν μόλις το 5% εργαζόταν στο σπίτι, κάτι τέτοιο θα φαινόταν περίεργο. Τώρα όμως μοιάζει τόσο κανονικό ώστε η κανονικότητα

Είναι το συναίσθημα που βίωσε η δημοσιογράφος των «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» Πίλιτα Κλαρκ επιστρέφοντας στο γραφείο της έπειτα από απουσία επτά μηνών. Περίμενε πως θα έβρισκε τα πράγματα όπως τα είχε αφήσει – γι’ αυτό εξάλλου την είχε προϊδεάσει ένας συνάδελφός της: κι εκείνος βρήκε στο γραφείο του εφημερίδες από τα μέσα του περασμένου Μαρτίου, όταν τα γραφεία της εφημερίδας άδειασαν εξαιτίας της πανδημίας, αλλά ακόμη και ένα ξεραμένο σάντουιτς. Το συναίσθημα δεν ήταν ευχάριστο. «Ηταν σαν την Πομπηία» τής είπε.

Μια Πομπηία αντίκρισε και η ίδια. Στο κουτί της αλληλογραφίας της την περίμενε ένα τεύχος του περιοδικού «Εκόνομιστ» από τα τέλη Μαρτίου, το εξώφυλλο του οποίου κοσμούσε το σκίτσο ενός πλανήτη με την επιγραφή «Κλειστό». Ολα τα άλλα ήταν όπως τα είχε αφήσει, εάν εξαιρέσει κανείς τα μπουκάλια με το αντισηπτικό των χεριών που είχε τοποθετηθεί σε διάφορα σημεία. Τα γραφεία της εφημερίδα της δεν της έμοιαζαν ακριβώς με έναν χώρο – φάντασμα, η ατμόσφαιρα όμως ήταν οπωσδήποτε στενάχωρη με λίγα άτομα να εργάζονται σκόρπια και μέσα στη σιωπή.

Αυτή η εικόνα ήταν μια υπενθύμιση του πόσο ιδιαίτερη είναι η εποχή που ζούμε: πολλά πράγματα μοιάζουν πλέον κανονικά μέχρι να καταλάβεις πως δεν είναι. Ενα λεωφορείο, για παράδειγμα, μπορεί να κυκλοφορεί στους δρόμους όπως έκανε πάντα μέχρι να δεις πως έχει μόνο λίγους επιβάτες και πως αυτοί οι λίγοι επιβάτες φοράνε μάσκα. Ενα κατάστημα μοιάζει από μακριά το ίδιο έως ότου πλησιάσεις και δεις πως είναι κλειστό. Και ένα γραφείο μοιάζει με γραφείο, ακόμη και είναι πια μια έρημη εκδοχή αυτού που ήταν κάποτε.

Αυτή η μαγική εικόνα εξηγεί γιατί εμφανίστηκαν διάφορα περίεργα πράγματα στη ζωή μας, όπως εκείνη η εφαρμογή που αναπαράγει τους ήχους ενός πολύβουου γραφείου. Γιατί να θέλει να ακούσει κάποιος τον ήχο του φωτοτυπικού μηχανήματος ή τον ενοχλητικό ήχο από το μάσημα της τσίχλας κάποιου συναδέλφου; Τι νόημα έχει να φτάνει στα αφτιά σου το γουργουρητό που κάνει η μηχανή του καφέ;

Η επίσκεψη στα έρημα γραφεία της εφημερίδας βοήθησε τη δημοσιογράφο των «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» να αντιληφθεί την ανάγκη της επιστροφής στην κανονικότητα και της απόδρασης από μια περίοδο που δεν είναι καθόλου κανονική. Και πάλι όμως αδυνατεί να αντιληφθεί και η ίδια και πολλοί ακόμη τι έκανε κάποιους στη Σιγκαπούρη να πληρώσουν 474 δολάρια για να φάνε σε ένα Α380 σούπερ τζάμπο που οι αερογραμμές της χώρας έχουν μετατρέψει σε εστιατόριο. Ούτε μπορεί να καταλάβει, αν και μεγαλωμένη στην Αυστραλία, γιατί δεκάδες συμπατριώτες της πλήρωσαν 2.734 δολάρια για μια πτήση της Qantas «στο πουθενά» – το αεροσκάφος απογειώθηκε από το Σίδνεϊ για να επιστρέψει στο ίδιο αεροδρόμιο επτά ώρες αργότερα.

Πιο εύκολα καταλαβαίνει κανείς τι έκανε κάποιους άλλους να αγοράσουν το φαγητό που έδιναν οι αεροπορικές εταιρείες κατά τη διάρκεια της πτήσης – ήθελαν να ξαναζήσουν την αίσθηση της πτήσης όπως τη βίωναν στις κανονικές εποχές. Αλλά, και πάλι, αν πρέπει να νοσταλγήσει κανείς κάτι από αυτά που έχει χάσει, αυτό μπορεί να είναι μια ομελέτα, η γεύση της οποίας θυμίζει περισσότερο λάστιχο παρά τυρί;

Και να ποιο είναι το συμπέρασμα: όσο εκτείνεται η πανδημία στον χρόνο τόσο καταλαβαίνει κανείς πως κάποια πράγματα που θεωρούσαμε κανονικά δεν ήταν τελικά και τόσο κανονικά. Δεν είναι κανονικό να έχεις κρυώσει και να στριμώχνεσαι στον θάλαμο ενός ιατρείου μια παγωμένη μέρα του χειμώνα όταν μπορείς να έχεις με τον γιατρό σου μια τηλεξέταση. Ούτε είναι κανονικό να στήνεσαι επί ώρες στην ουρά ενός καταστήματος σαν το Ikea όταν οι περιορισμοί στην είσοδο έδειξαν πως έτσι η εξυπηρέτηση είναι καλύτερη. Και μπορεί να μη συμφωνούσαν οι ιδιοκτήτες καφέ και εστιατορίων, αλλά δεν θα ήταν καλύτερα να μη βουλιάζουν πια οι δρόμοι και πλατείες από τις ορδές των τουριστών;

Ο καθένας θα έχει τη δική του λίστα επιθυμιών σε αυτήν την επιστροφή στην κανονικότητα που δεν ήταν και τόσο κανονική. Οπως όμως έδειξε η έρευνα, για τους εννιά στους δέκα δεν είναι κανονικό να πηγαινοέρχονται κάθε μέρα στη δουλειά, είναι κανονικό να επιλέγουν εάν θα πάνε στο γραφείο ή θα εργαστούν από το σπίτι. Δεν ήταν κανονικό για τους ίδιους τους εργοδότες να απαιτούν τη φυσική παρουσία των εργαζομένων τους. Αντίθετα, έρευνες έχουν δείξει πως όσοι εργάζονται εξ αποστάσεως είναι κατά 35% με 40% πιο παραγωγικοί από τους συναδέλφους τους στο γραφείο. Λένε επίσης πως, όντας πιο αυτόνομοι, η εργασία τους είναι πιο ποιοτική και πως αυτός ο συνδυασμός παραγωγικότητας – ποιότητας έχει οδηγήσει στη μείωση κατά 40% των απουσιών από τη δουλειά. Αλλη έρευνα, στοιχεία της οποίας δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Φορμπς», έδειξε πως το 54% των εργαζομένων θα άφηναν τη δουλειά τους εάν μια νέα τούς προσέφερε περισσότερη ελαστικότητα. Πού οδηγούν όλα αυτά; Σε εξοικονόμηση πόρων για τις επιχειρήσεις και περισσότερα κέρδη.

Οδηγούν και σε μια κανονικότητα που, σε αντίθεση με την παράλογη κανονικότητα της προ πανδημίας εποχής, μοιάζει πιο κανονική. Αυτή η κανονικότητα δεν ήταν εντελώς άγνωστη σε κάποιες επιχειρήσεις για τις οποίες ο εξ αποστάσεως συντονισμός και οι βιντεοσυσκέψεις ήταν μέρος της καθημερινότητάς τους. Ενώ όμως η εξ αποστάσεως εργασία δεν είναι πια η εξαίρεση αλλά ο κανόνας, έρχεται η ώρα της ανθρώπινης επινοητικότητας. Εφαρμογές που αναπαράγουν τους ήχους του γραφείου; Οχι, θεματικά πάρκα που προσφέρουν χώρους εργασίας, όπως το Yomiuriland στην Ιαπωνία, το οποίο προσφέρει ένα γραφείο δίπλα σε πισίνα με πρόσβαση στο Διαδίκτυο ή ακόμη και γραφείο σε ένα από τα βαγόνια της ρόδας του λούνα παρκ.

Είναι αυτό το μέλλον της εργασίας; Μπορεί να φαίνεται δελεαστικό, αλλά δεν είναι και τόσο ρόδινο. Στην άλλη πλευρά του φεγγαριού μελέτες δείχνουν πως η τηλεργασία μπορεί να επηρεάσει αρνητικά αρκετούς κλάδους της οικονομίας. Οπως αναφέρει στην Ντόιτσε Βέλε ο Ντάνιελ Ερντσίεκ, ειδικός σε θέματα ψηφιακής οικονομίας στο Κέντρο Ευρωπαϊκής Οικονομικής Ερευνας (ZEW) και με βάση έρευνα που διεξήχθη σε 1.800 εταιρείες, περισσότερη τηλεργασία σημαίνει λιγότερες μετακινήσεις προς τα κέντρα των πόλεων και αυτό είναι ένα στοιχείο που θα μπορούσε να έχει ευρύτερες συνέπειες.

Εκφράζονται έτσι φόβοι πως ο αριθμός των πτωχεύσεων θα αυξηθεί, ενώ αβεβαιότητα προκαλείται στις επιχειρήσεις η λειτουργία των οποίων εξαρτάται από τον μεγάλο αριθμό μετακινούμενων εργαζομένων προς τις πόλεις και τα γραφεία τους. Επιπτώσεις όμως αναμένεται να υπάρξουν στον κλάδο της οικονομίας που έχει αναπτυχθεί γύρω από την αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας. Πρόκειται για ιδιώτες, αλλά και θεσμικούς επενδυτές, στους οποίους περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων τράπεζες, συνταξιοδοτικά ταμεία, εταιρείες επενδύσεων, οργανισμοί κοινωνικής ασφάλισης, εταιρείες διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων, εκκλησιαστικά ιδρύματα και άλλες ενώσεις.

Στα θύματα της τηλεργασίας συγκαταλέγονται επίσης ο χώρος της εστίασης, αλλά και η βιομηχανία του χαρτιού, αφού η εργασία από το σπίτι έχει οδηγήσει στην ψηφιοποίηση μεγάλου μέρους της καθημερινής εργασίας. Κατακόρυφη ήταν εξάλλου και η μείωση των επαγγελματικών ταξιδιών, κάτι που οδηγεί σε πτώση του τζίρου τόσο για τις αεροπορικές εταιρείες όσο και για τις ξενοδοχειακές μονάδες. Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, λιγότερο χαρτί και λιγότερες μετακινήσεις σημαίνει μικρότερη βλάβη για το περιβάλλον. Η εξ αποστάσεως εργασία με άλλα λόγια είναι πιο πράσινη και άρα πιο «κανονική» σε έναν πλανήτη που βρίσκεται αντιμέτωπος με τον εφιάλτη της κλιματικής αλλαγής και καλείται να λάβει επειγόντως μέτρα για την προστασία του.

Σε αυτήν την πλάστιγγα που γέρνει προς τη μία, αλλά και κάποιες φορές και προς την άλλη πλευρά, δεν μπορεί να μη συμπεριλάβει κανείς και μια σειρά από άλλα στοιχεία, όπως είναι το κόστος της τηλεργασίας για τον εργαζόμενο, αλλά και η αίσθηση της απομόνωσης ή της χαλάρωσης των δεσμών και της αίσθησης του «ανήκειν» που αναπτύσσεται στον επαγγελματικό χώρο. Σε κάθε περίπτωση, η πανδημία φαίνεται πως έχει αλλάξει ριζικά τη στάση των εργαζομένων απέναντι στο ζήτημα της τηλεργασίας, όπως έδειξε και η έρευνα της Cisco σε Ευρώπη και Μέση Ανατολή.

Το συμπέρασμα για τον αντιπρόεδρο της εταιρείας Γκόρντον Τόμσον είναι σαφές: οι επιχειρήσεις θα πρέπει να αναδιαμορφώσουν τον τρόπο λειτουργίας τους, ώστε να ανταποκριθούν στα αιτήματα των εργαζομένων, οι οποίοι θέτουν ως προτεραιότητα την επικοινωνία και τη συνεργασία. Σύμμαχός τους σε αυτήν την αναδιαμόρφωση είναι η τεχνολογία, η οποία θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για να εξασφαλίσει την ασφάλεια των εργαζομένων και των δεδομένων τους, είτε αυτοί εργάζονται στο γραφείο είτε από το σπίτι.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ