Από το δελφίνι στον κάβουρα

Καλό είναι πάντα να θυμόμαστε. Εξάλλου ο πάγιος ορισμός του ανθρώπου και από τη φυσιολογία και τη φιλοσοφία είναι πως είναι ζώο μεν αλλά μνήμον και ως εκ τούτου ζώον λογικόν. Και βέβαια ως λογικόν μνήμον ζώον είναι ιστορικόν. Πράττει ιστορία και ανατρέχει στην ιστορία. Κανένα παρόν και κανένα μέλλον δεν μπορεί να ξεχνά το παρελθόν, όχι βέβαια για να παγιδεύεται στα περασμένα, πράξεις, μεθόδους, ήθη και αξίες αλλά να αντιλαμβάνεται τη συνέχεια και να εκτιμά τα επιτυχημένα εγχειρήματα και να αποφεύγει τα λάθη.

Ο Μπρεχτ

στις «Ιστορίες του κυρίου Κόινερ» έξοχα μικρά κείμενα με ήρωα τον «Κύριο κοινό άνθρωπο» στην καθημερινότητά του αντιμέτωπο με τις ανάγκες της κάθε μέρας, τις συναντήσεις του τρίστρατου, του γραφείου και τις επαφές με την εξουσία ρωτήθηκε τις παραμονές ενός νέου έτους από δημοσιογράφο τι σχεδιάζει για τη νέα χρονιά απάντησε: «Θα κάνω το επόμενο λάθος μου»!

Αρκετός αυτός ο πρόλογος για να καταθέσω μερικές σκέψεις μέρες που είναι, αφού ο καθένας από εμάς έχει πάντα κάτι να πει για την ανάλογη εποχή και τις συνθήκες της ζωής του. Αναφέρομαι στα πρώτα σχολικά μας χρόνια. Μου λείπει μια τεκμηριωμένη εργασία που να εξετάζει παράλληλα με την πολιτική, κοινωνική, οικονομική ζωή μιας ορισμένης περιόδου της ιστορίας μας συναρτήσει της σχολικής ζωής, των βιβλίων, της ποιότητας των δασκάλων, των απαγορεύσεων, της νομοθεσίας και των εφαρμοζόμενων μεθόδων διδασκαλίας και της σχέσης σχολείου – κοινωνίας – ηθών – πολιτικών, θρησκευτικών ακόμα και αισθητικών αξιών που επικρατούσαν στο περιβάλλον μέσα στο οποίο ένας νέος από 6 έως 18 χρόνων μαθήτευε στη δημόσια κυρίως εκπαίδευση και στην ιδεολογία που κυριαρχούσε στα βιβλία, τις τιμωρίες και την αριστεία.

Εζησα τα χρόνια της εκπαιδευτικής μου μάθησης σε μια επαρχιακή πρωτεύουσα νομού της Κεντρικής Ελλάδας χρονικά από την Κατοχή έως το τέλος του Εμφυλίου και τις αρχές της λεγόμενης Ανασυγκρότησης.

Η γενιά εκείνη δεν είχε βεβαίως τηλεόραση, φέισμπουκ, τηλέτυπο, στη γειτονιά υπήρχε ένα τηλέφωνο στον μπακάλη ή στον πλούσιο μεγαλοαστό. Δεν υπήρχε βεβαίως ηλεκτρονική πληροφορία.

Εως το 1953 δεν είχαν εισέλθει στην αγορά τα στυλό διαρκείας. Γράφαμε τις εργασίες μας και στους διαγωνισμούς στο σχολείο φέρνοντας μαζί μας μελανοδοχείο, κοντυλοφόρο με πέννα και στυπόχαρτο. Επίσης πριν αρχίσουν οι διαγωνισμοί ο επιμελητής της τάξης μάζευε ένα μικρό αλλά σεβαστό για τα φτωχά βαλάντια ποσό για να αγοραστούν οι κόλλες που θα γράφαμε τις απαντήσεις στις ασκήσεις ή το κείμενο της έκθεσης. Η τραγωδία ήταν αν στην έκθεση είχες έμπνευση να πεις περισσότερα και χρειαζόσουν κι άλλη κόλλα. Σπανίως σου δίνονταν γιατί δεν περίσσευε κι αν υπήρχε έπρεπε να την πληρώσεις!

Είχαμε ένα πρόχειρο τετράδιο πολλών σελίδων από κακό πολτό τόσο ώστε συχνά η πρόχειρη ή ατελής πολτοποίηση άφηνε μικρά σκουπιδάκια κι αν τα αφαιρούσες η σελίδα είχε μια μικρή τρύπα!

Στο δημοτικό είχαμε την περίφημη «Απασα ύλη». Ενα ογκώδες βιβλίο (που το αγοράζαμε βέβαια) και είχε τμήματα: Θρησκευτικά, Μαθηματικά, Φυτολογία, Ζωολογία, Γεωγραφία, Ιστορία και Λογοτεχνία.

Στην πόλη που μαθήτευσα οι συνθήκες δεν επέτρεπαν έξι δασκάλους στο Δημοτικό αλλά τρεις. Ετσι τέλειωσα το Δημοτικό με συνδιδασκαλίες. Την ώρα που ο δάσκαλος δίδασκε π.χ. στην τρίτη Ιστορία εμείς της τετάρτης διαβάζαμε Γεωγραφία ή τον Γάμο εν Κανά!

Κι όμως μάθαμε γερά γράμματα. Πρώτα γιατί είχαμε αφοσιωμένους και επαρκέστατους δάσκαλους και δεύτερον γιατί δεν υπήρχε άλλη διέξοδος στις δύσκολες εποχές που ζούσαμε με τους μισούς πατεράδες στον Γράμμο και τους άλλους μισούς στη Μακρόνησο. Στην πόλη που τέλειωσα και το Γυμνάσιο (δεν υπήρχε ακόμη Λύκειο, παρά εξατάξιο Γυμνάσιο) δεν υπήρχε φροντιστήριο και όμως με τα εφόδια που μας έδινε εκείνο το καταπιεσμένο οικονομικά και θεσμικά σχολείο μας εφοδίαζε με προσόντα που μας επέτρεπαν να αντιμετωπίσουμε τις εισαγωγικές στο Πανεπιστήμιο.

Με αυστηρές όμως προδιαγραφές με 40 (4 Χ 10) το άριστα έπρεπε να συμπληρώσεις 24 για να εισαχθείς κι όχι πάντα. Το Πανεπιστήμιο όριζε π.χ. ότι στην τάδε σχολή θα δέχονταν 200 φοιτητές, αν ο αριθμός εισαγομένων συμπληρώνονταν με κατώτατο βαθμό π.χ. 25,5 είχαμε τις διαδηλώσεις των επιλαχόντων που είχαν ξεπεράσει το 24 και δεν εισάγονταν.

Ομως μ’ αυτή την ποιότητα μελλόντων επιστημόνων στεριώθηκε μια κοινωνία που γρήγορα μπήκε στην ανάπτυξη.

Τώρα μια νεολαία με ηλεκτρονικά μέσα, με τηλεόραση, με πληθώρα βιβλίων, με φροντιστήρια και δωρεάν παιδεία έφτασε να παράγει ένα τρίτο αποφοίτων μέσης εκπαίδευσης ανελλήνιστο που ψηφίζει!