«Μαοϊκοί και αριστεριστές»

Του Φίλιππου ΦιλίππουΚάποτε, πριν από μερικές δεκαετίες, οι ιδέες του Μάο Τσε Τουνγκ και η εφαρμοσμένη πολιτική του –υποτίθεται μαρξιστική– στην Κίνα είχαν... μεγάλη απήχηση στην Ελλάδα, όπως άλλωστε συνέβαινε σε όλον τον κόσμο. Χιλιάδες νέοι άνθρωποι, οι οποίοι θεωρούσαν τον εαυτό τους μαρξιστή ή κομμουνιστή ή επαναστάτη, παίρνοντας αποστάσεις από τη Σοβιετική Ένωση του Μπρέζνιεφ και τον λεγόμενο «υπαρκτό σοσιαλισμό», εντάχθηκαν σε «ακροαριστερές» ή «αριστερίστικες» οργανώσεις. Ως κομμάτι της ελληνικής Αριστεράς, οι μαοϊκές οργανώσεις άνθισαν στη διάρκεια της απριλιανής δικτατορίας και αναπτύχθηκαν την περίοδο της μεταπολίτευσης. Ωστόσο, ο θάνατος του Μάο, η μάχη των επιγόνων του για την κληρονομιά της κινεζικής επανάστασης και το άνοιγμα της Κίνας στην ελεύθερη αγορά και στον καπιταλισμό οδήγησαν στην παρακμή τους. Στην Ιστορία οι οπαδοί του Μάο έχουν μείνει ως μαοϊκοί ή ως κινεζόφιλοι, ενώ τοποθετούνται δίπλα στους τροτσκιστές, με τους οποίους είχαν ουσιαστικές ιδεολογικές διαφορές. Η σημαντικότερη μαοϊκή οργάνωση ήταν το ΕΚΚΕ (σήμερα αποτελεί συνιστώσα της ΑΝΤΑΡΣΥΑ), κίνημα που γοήτευσε αρκετούς νέους: εργάτες, φοιτητές και καλλιτέχνες, ανάμεσά τους τον Στέλιο Κούλογλου, τον Θάνο Μικρούτσικο, τον Χρόνη Μπότσογλου.

Ο ηθοποιός Γιώργος Κοτανίδης, από τους ιδρυτές του ΕΚΚΕ, μιλάει για πρόσωπα και πράγματα σχετικά με αυτό στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο Όλοι μαζί, τώρα! (Καστανιώτης, 2011), διευκρινίζοντας πως γι’ αυτόν κομμουνισμός σήμαινε την απελευθέρωση του ανθρώπου από τον άνθρωπο, ενώ πίστευε πως ο Μάο Τσε Τουνγκ και η Κίνα ακολουθούσαν τον σωστό δρόμο. Λίγο καιρό μετά την πτώση της δικτατορίας, η ηγεσία του ΕΚΚΕ κατηγόρησε κάποια στελέχη για οπορτουνισμό ή άλλα ιδεολογικά παραπτώματα, τα διέγραψαν, μα στη συνέχεια η οργάνωση περιέπεσε σε μαρασμό.

Στο αυτοβιογραφικό του αφήγημα με τον τίτλο Οι αριστεριστές (Εύμαρος, 2015), ο Δημήτρης Κουκουλάς, ο οποίος βρέθηκε σε μια ακροαριστερή οργάνωση, την ΚΕΜΛ (Κίνηση Ελλήνων Μαρξιστών Λενινιστών), διηγείται την άνοδο και την παρακμή των μαοϊκών ομάδων, ή αλλιώς γκρουπούσκουλων. Η άνθιση τέτοιων ομάδων, σύμφωνα με τον συγγραφέα, ξεκίνησε τον Νοέμβρη του 1973, ύστερα από τη «θυελλώδη και οργισμένη» εργατική συνέλευση στην κατάληψη του Πολυτεχνείου. Ήταν μια μαραθώνια παράσταση με πρωταγωνιστές νεαρούς με στρατιωτικά αμπέχονα και γενειάδες, κοπέλες με φούστες φραμπαλά και ταγάρια που ξεδίπλωναν στην αίθουσα όλη την επαναστατική ορολογία, όλο το λεξιλόγιο των ανατροπών και των εξεγέρσεων από την κομμούνα του Παρισιού μέχρι τον Μάη του ‘68. Μπακούνιν, Μαρξ, Κροπότκιν, Λένιν, Τρότσκι, Λούξεμπουργκ, Ντουρούτι, Μάο, Γκεβάρα και άλλοι ήταν οι Άγιοι της επανάστασης που καθοδηγούσαν τα βήματα των καταληψιών. Ο σπόρος αυτής της επανάστασης είχε ριχτεί το 1972, τότε που έμπαινε επιτακτικά η πτώση της δικτατορίας.Κι ύστερα γκρεμίστηκε η χούντα και όλοι εκείνοι που αγωνίστηκαν μέσα κι έξω από το Πολυτεχνείο άρχισαν να στελεχώνουν τα κόμματα. Οι περισσότεροι στράφηκαν προς το ΚΚΕ και την ΚΝΕ, λιγότεροι προς το ΚΚΕ Εσωτερικού και τον Ρήγα Φεραίο. Άλλοι πήγαν στα υπόλοιπα κόμματα της Αριστεράς, ή δημιούργησαν καινούργιες οργανώσεις. Οι αντιπαραθέσεις και οι έριδες μεταξύ τους ήταν συχνές. Επρόκειτο για έναν γαλαξία με μεγάλη γκάμα ιδεολογικών αποχρώσεων: μαοϊκοί, τροτσκιστές, λενινιστές, γκεβαριστές, αναρχοκομμουνιστές, σπαρτακιστές.
Το κάθε γκρουπούσκουλο θεωρούσε πως μόνο αυτό εκπροσωπούσε το μαρξισμό-λενινισμό και άρα μόνο αυτό ήταν κατάλληλο για τη διεκπεραίωση της επανάστασης. ΟΜΛΕ, ΕΚΚΕ, ΣΑΚΕ, ΕΔΕ, ΟΚΔΕ, ΟΠΑ: αμέτρητες ήταν οι ομάδες που γεννήθηκαν, άνθισαν, παρήκμασαν και διαλύθηκαν σιγά σιγά, και τα μέλη τους είτε προσχώρησαν σε μεγάλα κόμματα είτε πήγαν στο σπίτι τους. Σημαντικά ονόματα του χώρου, σημειώνει ο Κουκουλάς, ήταν ο Μπίστης του ΕΚΚΕ, ο Καραμπελιάς της ΟΠΑ, ο Σάββας Μιχαήλ της ΕΔΕ, ο Αγησίλαος Χριστοδουλόπουλος του Μαχητή, ο Ζυρίνης και η Ισαβέλλα Μπερτράν της Λαϊκής Εξουσίας.
Από τη δική της τη μεριά, η Νίκη Αναστασέα, πρώην υπάλληλος του βιβλιοπωλείου Πολιτεία, στο μυθιστόρημά της Η ιστορία ενός δικού μας ανθρώπου (Καστανιώτης, 2015), μιλάει για τη γενιά της, τη γενιά των νέων ανθρώπων που σαγηνεύτηκαν από την ιδέα της επανάστασης, την Ιδέα, όπως σημειώνει, την οποία υπηρέτησαν με ενθουσιασμό, πίστη και αυταπάρνηση. Αναφέρεται σε μια παρέα νεαρών που ανήκαν στον μαοϊκό χώρο, συγκεκριμένα στο ΕΚΚΕ, οι οποίοι συζητούν για τον Αλέξη Ραζή, έναν ταλαντούχο ζωγράφο ο οποίος έχει καταρρεύσει στα είκοσι οχτώ του χρόνια, χτυπημένος από μια μορφή βαριάς μελαγχολίας.
Στο ΕΚΚΕ, και μάλιστα στα ηγετικά του κλιμάκια, ανήκε η ηθοποιός και δημοσιογράφος Άννα Μιχαλιτσιάνου, η οποία στο μυθιστόρημά της Τελευταία διορία (Καστανιώτης, 2014), βάζει την ηρωίδα της Ειρήνη, κόρη φυλακισμένου αριστερού, να αλλάζει στρατόπεδο τη δεκαετία του ’70 . Ένας από τους ήρωες, ο Μπίλη, που συμμετείχε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, έγινε συνδικαλιστής και κάνει ό,τι μπορεί για να ανέλθει κοινωνικά. Στην ουσία, η συγγραφέας θέλει να δείξει πως κάποιοι δεν ελκύονται από ιδέες, έτσι κι αλλιώς ουτοπικές, αλλά ονειρεύονται καλοπέραση και μεγαλεία.Το φαινόμενο της σωματικής κατάρρευσης λόγω ιδεολογικής απογοήτευσης δεν ήταν σπάνιο. Η πεζή πραγματικότητα προκάλεσε τον κλονισμό της πίστης αρκετών νεαρών μαρξιστών, οπότε άρχισαν να συνειδητοποιούν πως η Ιδέα ήταν μια μεγάλη Ουτοπία. Κι αυτό επειδή όπου εφαρμόστηκε ο «σοσιαλισμός» προκάλεσε διάψευση των προσδοκιών, ενώ στην Ελλάδα υπηρετήθηκε από ανθρώπους μικρόνοες και μικρόψυχους, που με την πρώτη διαφωνία άρχισαν να διαγράφουν τους «αντιρρησίες». Στο βιβλίο της Αναστασέα οι διαγραφές, οι διαφωνίες και οι διασπάσεις προκάλεσαν και ρήξη των προσωπικών σχέσεων: οι χτεσινοί σύντροφοι έγιναν εχθροί σε μια νύχτα, ενώ διακινούνταν και μομφές για χαφιεδισμό. «Πώς τα καταφέραμε έτσι, σύντροφε; Πώς γίναμε έτσι», λέει μια ηρωίδα. Η ιστορία της ένταξης περιείχε μέσα της το όνειρο και την τρέλα, αφού όλοι τους ήθελαν ν’ αλλάξουν τον κόσμο, από τα ίδια του τα θεμέλια.
Τα ίδια πάνω κάτω λέει κι ο Δημήτρης Κουκουλάς στο πρόσφατο βιβλίο του Βαρκαρόλα στην κοίτη της πόλης (Εύμαρος, 2016). Π.χ. στο διήγημα «Ξενάγηση», μιλώντας για έναν αριστεριστή, τον Νικήτα (τροτσκιστή, όχι μαοϊκό), λέει πως όταν τα πράγματα άρχισαν να φυλλοροούν, ο ήρωας κλονίστηκε, «κάτι που έπαθαν πολλοί άλλοι». Άνθρωποι ευαίσθητοι που ποτέ δεν συμβιβάστηκαν, που δεν έκαναν εκπτώσεις στην ιδεολογία τους, δεν άντεξαν στα καινούργια δεδομένα και συντρίφτηκαν. Άλλοι αυτοκτόνησαν, άλλοι έγιναν αναχωρητές, άλλοι στράφηκαν σε θρησκευτικά δόγματα, άλλοι μπήκαν σε θεραπεία με ψυχοφάρμακα. Ορισμένοι από αυτούς, μάλλον λίγοι, παίρνοντας αποστάσεις από τα οράματα της νιότης τους, έχοντας γίνει ρεαλιστές, προσχώρησαν σε μικρά ή μεγάλα κόμματα (ΚΚΕ, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, Νέα Δημοκρατία), και πήραν κομματικές ή κυβερνητικές θέσεις. Σχετικά πρόσφατα, ο Κοτανίδης εντάχθηκε στο Ποτάμι.
Οι συγγραφείς που προαναφέρθηκαν δεν είναι οι μοναδικοί που καταπιάστηκαν λογοτεχνικά με το θέμα των ιδεολόγων, όπως οι ίδιοι, που θέλησαν ν’ αλλάξουν τη μοίρα αυτού του τόπου, της Ελλάδας, και απογοητεύτηκαν – από την εποχή του Εμφυλίου και μετά. Απλώς και οι τέσσερις μιλούν για το χώρο των μαοϊκών και αριστερίστικων οργανώσεων.
Πηγή