Να ξαναβρούμε το χαμένο άρωμα των οπωροκηπευτικών

Σε εποχές πείνας και λοιμών ήταν λογική η προτεραιότητα της γεωργικής παραγωγής να ικανοποιήσει πάση θυσία τις επισιτιστικές ανάγκες των πληθυσμών. Ετσι, ο πατέρας της Πράσινης Επανάστασης, βελτιωτής των φυτών Borlaug, αυξάνοντας σημαντικά την παραγωγή σιτηρών «χόρτασε τον κόσμο ψωμί», οδηγώντας μας βέβαια, σε συνδυασμό και με τις ιατρικές προόδους, στη σημερινή δημογραφική έκρηξη. Γι’ αυτό και η επισιτιστική ανάγκη είναι διαρκώς τεράστια και σήμερα.

Ιδιες προτεραιότητες είχαν και οι βελτιωτές

οπωροκηπευτικών όπως π.χ. της ντομάτας. Το πιο σημαντικό και αντιπροσωπευτικό οπωροκηπευτικό. Και στη ντομάτα η έμφαση των βελτιωτών είχε δοθεί στις μεγάλες αποδόσεις, με επιτεύγματα εντυπωσιακά. Ειδικά στη ντομάτα, με τον εντυπωσιακό καρπό, μαλακό (αντίθετα με τα ξερά σιτηρά, όσπρια κ.ά.), ευαίσθητο στα χτυπήματα και ζουλήγματα που στο τέλος τον σαπίζουν, η βελτίωση της σκληρότητας του καρπού για αντοχή στα χτυπήματα της συσκευασίας και διακίνησης ήταν επίσης προτεραιότητα τους. Έτσι «χορτάσαμε» και ντομάτες.

Η προτεραιότητα στις μεγάλες αποδόσεις βέβαια ήταν πάντοτε σε βάρος ποιοτικών χαρακτήρων όπως η γεύση και ιδιαίτερα το άρωμα των καρπών. Το άρωμα ντομάτας χάθηκε τελείως. Γιατί αφενός, όπως προανέφερα, δεν ήταν προτεραιότητα και αφετέρου ήταν ελλιπής η γνώση για τα υπεύθυνα του αρώματος γονίδια και για τις δυσκολίες στο αντικειμενικό μέτρημα της ποσότητας αρώματος του κάθε ατομικού φυτού στα μακροχρόνια προγράμματα επιλογής των βελτιωτών. Ποιοτικά λοιπόν χαρακτηριστικά σαν το άρωμα, που τόσο ικανοποιεί τον καταναλωτή, χάθηκαν από τις καλλιεργούμενες ποικιλίες υψηλών αποδόσεων.

Συγκριτική λοιπόν ανάλυση των σημερινών βελτιωμένων υψηλοαποδοτικών ποικιλιών ντομάτας (χωρίς το άρωμα) με τις παλιές χαμηλοαποδοτικές (αλλά αρωματικές) ανέδειξε αμέσως τα 2-3 υπεύθυνα για το άρωμα γονίδια που υπάρχουν στις παλιές αλλά έμειναν έξω από τις σημερινές βελτιωμένες

Σήμερα όμως στην εποχή της γονιδιωματικής, δηλαδή της ικανότητας «ανάγνωσης» (αλληλούχησης) του DNA, έχουν αναγνωστεί πλήρως τα γονιδιώματα όλων σχεδόν των καλλιεργούμενων βελτιωμένων ποικιλιών ντομάτας. Αλλά και των παλιών αρωματικών ποικιλιών που, παρά το ότι βγήκαν από την καλλιέργεια, οι σπόροι τους διατηρούνται ακόμη στις τράπεζες σπόρων. Ακόμη-ακόμη αλληλουχήθηκαν και τα παλιά προγονικά άγρια είδη από τα οποία εξημερώθηκε η καλλιεργούμενη ντομάτα 8.000 χρόνια πριν, από Ινδιάνους των ακτών του Περού. Αντίστοιχη άλλωστε πρόοδος έγινε και με άλλα οπωροκηπευτικά είδη όπως πιπεριά, πατάτες, μελιτζάνες, καπνός, συγγενικά της ντομάτας.

Συγκριτική λοιπόν ανάλυση των σημερινών βελτιωμένων υψηλοαποδοτικών ποικιλιών ντομάτας (χωρίς το άρωμα) με τις παλιές χαμηλοαποδοτικές (αλλά αρωματικές) ανέδειξε αμέσως τα 2-3 υπεύθυνα για το άρωμα γονίδια που υπάρχουν στις παλιές αλλά έμειναν έξω από τις σημερινές βελτιωμένες. Για τα λίγα αυτά γονίδια μάλιστα αναγνωρίστηκαν επιπλέον οι πρωτεΐνες-ένζυμα που κωδικοποιούνται από αυτά και οι αρωματικές ουσίες-μεταβολίτες που συνθέτονται από τις συγκεκριμένες πρωτεΐνες-ένζυμα.

Γνωρίζοντας λοιπόν τις υπεύθυνες ουσίες και τα γονίδια που τις κωδικοποιούν, αμερικανοί, κινέζοι και ισραηλινοί επιστήμονες γύρισαν πίσω στα προγράμματα επιλογής τους και αλληλούχισαν το DNA όλων αυτών των σπόρων από τα πολυετή πειράματα επιλογών που διατηρούσαν στα Ινστιτούτα τους. Με τον τρόπο αυτόν αναγνώρισαν από το DNA 4-5 φυτά που έχουν όλα τα καλά γονίδια των υψηλών αποδόσεων, αλλά, επιπροσθέτως, και τα 2-3 γονίδια του αρώματος. Εργαζόμενοι ουσιαστικά για λίγο μπροστά στους υπολογιστές τους όπου είναι αποθηκευμένα όλα τα δεδομένα, πληροφορίες και γνώσεις που προανέφερα, κατάφεραν (ας πούμε καθ’ υπερβολή) σε μια μέρα να αντιστρέψουν παραλείψεις 100 σχεδόν χρόνων συμβατικών προσπαθειών επιλογής νέων ποικιλιών.

Οι πρωτοπόρες αυτές προσπάθειες δείχνουν τον δρόμο προς το μέλλον της βελτίωσης των φυτών και της γεωργικής παραγωγής γενικότερα. Γιατί τέτοιες «παραλείψεις» και «κενά» στις σημερινές βελτιωμένες ποικιλίες για χαρακτήρες όπως γεύση, άρωμα, αντοχές σε αρρώστιες, έντομα, ξηρασία, αλατότητα εδαφών κ.ά. υπάρχουν πολλά στις σημερινές υψηλοαποδοτικές ποικιλίες όλων σχεδόν των καλλιεργειών και χρειάζονται ξανασυμπλήρωμα. Κάτι που θα βοηθήσει την ποικιλότροπα κοστοβόρα (οικονομικά, περιβαλλοντικά και καταναλωτικά) γεωργία του σήμερα, όπου ο γεωργός αναγκάζεται όλα αυτά τα χρόνια να καλύπτει τα «κενά» των σημερινών ποικιλιών με αντίστοιχες δικές του επεμβάσεις. Δηλαδή, ψεκασμούς, φυτοφάρμακα, λιπάσματα, ποτίσματα, ενέργεια κ.ά. «Κάλλιο όμως το προλαμβάνειν μια φορά με τον καλύτερα βελτιωμένο σπόρο, παρά το θεραπεύειν με τα φάρμακα και τους ψεκασμούς κάθε χρονιά».

* Ο Αθανάσιος Τσαυτάρης είναι Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, πρώην υπουργός Γεωργίας

The post Να ξαναβρούμε το χαμένο άρωμα των οπωροκηπευτικών appeared first on Protagon.gr.