H Μοσούλη έπεσε: Ποιο είναι το μέλλον του ISIS;

Ακριβώς τρία χρόνια μετά την ανακήρυξή του, το Ισλαμικό Κράτος έχει σχεδόν ηττηθεί. Ο ιρακινός στρατός απελευθέρωσε τη Μοσούλη, τη μεγαλύτερη πόλη υπό τον έλεγχο του ISIS, ενώ μια συμμαχική πολιτοφυλακή εισέβαλε στο τμήμα της παλιάς πόλης της Ράκα, πρωτεύουσας του ψευδο-χαλιφάτου. Οι αεροπορικές επιδρομές των ΗΠΑ -με κόστος άνω των δεκατριών εκατομμυρίων δολαρίων την ημέρα- μαζί

Από την άνοδο του τζιχαντιστικού εξτρεμισμού πριν από τέσσερις δεκαετίες, το πιο διαρκές χαρακτηριστικό του, μέσα από τις συνεχώς εξελισσόμενες εκδηλώσεις του, είναι η ικανότητά του να ανακαλύπτει και να αναζωογονεί κινήματα που φαινόταν ότι έχουν ηττηθεί. Ο Οσάμα Μπιν Λάντεν έφυγε από το Αφγανιστάν ντροπιασμένος το 1989, αφού οι λανθασμένοι υπολογισμοί του συνέβαλαν στον θάνατο χιλιάδων αράβων μαχητών. Εκδιώχθηκε από το Σουδάν και έχασε τη σαουδική του υπηκοότητα κατά τη δεκαετία του '90. Επέστρεψε για να εκτελέσει τις επιθέσεις του το 2001 στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου και το Πεντάγωνο, αλλά στη συνέχεια αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Αφγανιστάν. Εγκατέλειψε τους δικούς του μαχητές στην Τόρα Μπόρα για να κρυφτεί. Μια δεκαετία αργότερα, σκοτώθηκε σε μια αιφνίδια επιδρομή της Navy Seals. Το σώμα του πετάχτηκε στη θάλασσα.

"Κάθε φορά, η Αλ Κάιντα φαινόταν καταδικασμένη να αποτύχει, αλλά στην πραγματικότητα ανέκαμπτε και επέστρεφε ισχυρότερη", αναφέρει ο Αλί Σουφάν, στο εξαιρετικό νέο του βιβλίο "Η Ανατομία της Τρομοκρατίας: Από τον Θάνατο του Μπιν Λάντεν ως την Άνοδο του Ισλαμικού Κράτους". Σήμερα, υποστηρίζει ο Σουφάν, η Αλ Κάιντα είναι πιο επικίνδυνη από ποτέ. "Αυτό το νέο μοντέλο όχι μόνο επιβίωσε από τον θάνατο του ιδρυτή του, αλλά και έχει επεκτείνει την ιδιότητα του μέλους υποστηρικτικά".

Το ISIS ακολούθησε ένα παρόμοιο μοτίβο. Στην πρώτη του προσέγγιση στο Ιράκ, η ομάδα ήταν "στα πρόθυρα της κατάρρευσης το 2007 και το 2008 - οι ανώτεροι ηγέτες του είτε είχαν πεθάνει, είτε είχαν κρυφτεί ή φυλακιστεί", σημειώνει ο Σουφάν. Δεκάδες χιλιάδες ιρακινές φυλές, υποστηριζόμενες από τις Ηνωμένες Πολιτείες, εξαρτιόνταν από αυτό. Οι τζιχαντιστικές του τάξεις αποδεκατίστηκαν, απομένοντας μερικοί δεκάδες άντρες που αναγκάστηκαν να κρυφτούν. Ωστόσο, μέσα σε επτά χρόνια, ο νέος ηγέτης του, Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι, το είχε αναδιοργανώσει και αναγορεύσει σε ομάδα του. Μέχρι το 2015, είχε προσελκύσει περισσότερους από τριάντα χιλιάδες μαχητές, από εκατό χώρες, για να πολεμήσουν για τον πρώτο σύγχρονο χαλιφάτο. Παρά το τρομερό ποσοστό θνησιμότητας στο πεδίο της μάχης -περίπου δέκα χιλιάδες μαχητές το χρόνο- χιλιάδες συνεχίζουν να στρατολογούνται.

Για να σηματοδοτήσει την έξοδο του ISIS από τη Μοσούλη, το Ιράκ ανακοίνωσε μια εβδομάδα εορτασμών. Ο Μπαγκντάντι έχει εγκαταλείψει τη Μοσούλη, την πόλη απ' όπου ανακήρυξε το χαλιφάτο του, πριν από πολύ καιρό. Οι Ρώσοι ισχυρίστηκαν ότι τον σκότωσαν κατά τη διάρκεια αεροπορικής εκστρατείας στη Συρία. Η μοίρα του είναι ασαφής, αλλά το πείραμα του ISIS στη διακυβέρνηση - σε μια περιοχή του μεγέθους της χώρας της Ιορδανίας- απέτυχε οριστικά. Ο πρωθυπουργός του Ιράκ, Χάιντερ αλ-Αμπάντι, επισκέφθηκε σήμερα τη Μοσούλη σε μια εκδήλωση ανάκτησης της κυριαρχίας. Ο συνασπισμός υπό την ηγεσία των ΗΠΑ πρόκειται να συναντηθεί στην Ουάσινγκτον αυτήν την εβδομάδα για να συζητήσει τη σταθεροποίηση στις απελευθερωμένες περιοχές του Ιράκ και της Συρίας.

Ωστόσο, προειδοποιεί ο Σουφάν, "η αυξανόμενη δύναμη των 'επαρχιών' του, ιδιαίτερα στη Λιβύη, υποδηλώνει ότι, όπως και η Αλ Κάιντα στο παρελθόν, το Ισλαμικό Κράτος μπορεί να εξελιχθεί σε πολυεθνική ομπρέλα με πολλά 'franchises'. Το ISIS δημιούργησε οκτώ παρακλάδια, με τριάντα επτά 'επαρχίες' - από την Αλγερία έως τον Καύκασο και από το Αφγανιστάν ως την Υεμένη- αν και κάποιες είναι αδύναμες, αδρανείς ή έχουν συνθλιβεί. Οι συνθήκες που προκάλεσαν αρχικά τη μαχητική τζιχάντ εξακολουθούν να πλήττουν το Ιράκ, τη Συρία και το μεγαλύτερο μέρος της πιο ασταθούς περιοχής του κόσμου.

Ο στρατιωτικός τζιχαντισμός είναι ένα θέμα που ο Σουφάν, ένας Λιβανέζος-Αμερικανός, γνωρίζει καλά. Ως πρώην ειδικός πράκτορας του FBI παρακολουθεί την Αλ Κάιντα από την πρώτη πολεμική διακήρυξη του Μπιν Λάντεν στις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από δύο δεκαετίες. Συγκέντρωσε στοιχεία που συνδέουν τις πρώτες επιθέσεις της Αλ Κάιντα ενάντια στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 1998, όταν έπληξε δύο πρεσβείες των ΗΠΑ στην Κένυα και την Τανζανία, με τον Μπιν Λάντεν. Την εποχή των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου, ήταν ένας από τους ελάχιστους αραβόφωνες πράκτορες του FBI και στη συνέχεια ανέκρινε τους κρατούμενους της Αλ Κάιντα.

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέματα του δεύτερου βιβλίου του Σουφάν -το πρώτο του είχε τίτλο "Οι μαύρες σημαίες"- είναι οι διαφωνίες, οι έριδες ή ακόμη και οι θανατηφόρες μάχες μεταξύ των ίδιων των τζιχαντιστών. Υπήρξε μια παράλληλη ιστορία εδώ και δεκαετίες. Το μεγαλύτερο σχίσμα σήμερα είναι μεταξύ της Αλ Κάιντα και του ISIS, των δύο πιο θανατηφόρων τρομοκρατικών ομάδων του κόσμου. Ξέσπασε τον Φεβρουάριο του 2014, όταν το ISIS άρχισε να καταλαμβάνει εδάφη. Η Βαγδάτη υποστήριξε την υπεροχή στον κόσμο της τζιχάντ. Πίστευε ότι το ISIS ήταν "μια πραγματική κυβερνητική οντότητα και ως εκ τούτου ανώτερη από οποιαδήποτε τζιχαντιστική οργάνωση, συμπεριλαμβανομένης της μητρικής του ομάδας, της Αλ Κάιντα", εξηγεί ο Σουφάν. Ο Μπαγκντάντι άρχισε να παραβιάζει τις διαταγές της Αλ Κάιντα, συμπεριλαμβανομένης της εντολής να σταματήσει τις δολοφονίες άλλων μουσουλμάνων και να συνεργαστεί με άλλα παρακλάδια. Έγινε περισσότερο δολοφονικός στο όνομα του αναδυόμενου χαλιφάτου του.

Σε ένα μήνυμα που δημοσιεύτηκε online, ο επικεφαλής της Αλ Κάιντα Αϊμάν αλ-Ζαουαχίρι εξαπέλυσε την οργή του, καταγγέλλοντας δημόσια τη Βαγδάτη και απορρίπτοντας την ευθύνη για τις ενέργειες του ISIS. Ο Ζαουαχίρι, ο οποίος διαδέχθηκε τον Οσάμα Μπιν Λάντεν, αργότερα εξήγησε ότι ήταν καλύτερο "να έχουμε δέκα αξιοπρεπείς οπαδούς από το να έχουμε χιλιάδες που κάνουν την umma [μουσουλμανική κοινότητα] να τους μισούν με τις πράξεις τους και τις συμπεριφορές τους".

Οι κάποτε συγγενικές οργανώσεις άρχισαν να απειλούν ο ένας τον άλλον, σχεδόν όσο μισούσαν τον κοινό εχθρό τους, τη Δύση. Τρία χρόνια αργότερα, εξακολουθεί να είναι μια από τις λιγότερο κατανοητές πτυχές της παγκόσμιας τζιχάντ. Ο διαχωρισμός είναι σημαντικός για την κατανόηση του τι μπορεί να συμβεί μετά την κατάρρευση του χαλιφάτου. Η Αλ Κάιντα και το ISIS δεν ανταγωνίζονταν απλά για εξουσία και θέση στον κόσμο της τζιχάντ. Διέφεραν βαθιά ως προς τη στρατηγική. Η Αλ Κάιντα συμβούλευσε υπομονή στην πορεία για την ίδρυση ενός χαλιφάτου. Η στρατηγική της με τρεις άξονες περιγράφηκε στην πραγματεία "Η διαχείριση της αγριότητας", η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Sawt al-Jihad. Η πρώτη φάση υποκινεί το χάος και εκμεταλλεύεται τα κενά εξουσίας που ακολουθούν. Η δεύτερη φάση κινητοποιεί τη λαϊκή υποστήριξη για τη φονταμενταλιστική κυριαρχία των σαλαφιστών, βασισμένη στους τρόπους ζωής και διακυβέρνησης, όταν ιδρύθηκε η πίστη από τον προφήτη Μωάμεθ, τον έβδομο αιώνα. Για την Αλ Κάιντα, ένα Ισλαμικό Κράτος "δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι βιώσιμο μέχρι να μπορέσει η πλειοψηφία των πολιτών του να πείσει ότι ήταν ο σωστός τρόπος να κυβερνηθεί", εξηγεί ο Σουφάν. Μόνο στην τελική φάση οι ομάδες της τζιχάντ μπορούν να δημιουργήσουν ένα χαλιφάτο. Ο Μπιν Λάντεν αρνήθηκε επανειλημμένα την άδεια στα παραρτήματα της Αλ Κάιντα να ανακηρύξουν ένα ισλαμικό εμιράτο ή να προσπαθήσουν να κυβερνήσουν. Θεωρούσε μάλιστα ότι η επιστροφή του χαλιφάτου μπορεί να μην συνέβαινε ούτε καν κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Το ISIS είχε διαφορετικό σχέδιο. Σχεδίασε να καταλάβει γη και στη συνέχεια αναγκάστηκε να εξαναγκάσει τους μουσουλμάνους να ενταχθούν στις τάξεις του -υπό τον φόβο του θανάτου. Ο Μπαγκντάντι "δεν μπορούσε να ενδιαφέρεται λιγότερο για την οικοδόμηση συναίνεσης", γράφει ο Σουφάν. Ο εμίρης του ISIS ενέτεινε τους ισχυρισμούς του, στα μέσα του 2014, όταν οι μαχητές του κατέλαβαν περισσότερα εδάφη από όσα κατείχε ο προφήτης Μωάμεθ αρχικά, όταν κυβερνούσε στην εποχή της ίδρυσης του Ισλάμ.

Τα δύο κινήματα, "με τις ανταγωνιστικές απολυταρχικές θέσεις τους, είχαν φτάσει σε αδιέξοδο. Ήταν ολοένα και πιο σαφές ότι… αυτή η τζιχάντ δεν ήταν αρκετά μεγάλη και για τους δυο ", λέει ο Σουφάν. "Σήμερα, με τη διάσπαση της Αλ Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους, βλέπουμε μια σύγκρουση στο ίδιο το στέλεχος των σαλαφιστών-τζιχαντιστών, έναν διαχωρισμό, όχι για τον τελικό στόχο -και οι δύο πλευρές πιστεύουν σε έναν αποκατεστημένο χαλιφάτο- αλλά το πόσο γρήγορα θα φτάσουμε εκεί".

Ο τζιχαντισμός έχει εδώ και πολύ καιρό ρήγματα από διαμάχες όχι μόνο μεταξύ των ομάδων αλλά και στο εσωτερικό τους - ακόμη και μέσα στην Αλ Κάιντα. Ο Σαΐφ αλ-Αντέλ, ένας Αιγύπτιος και ένας από τους κορυφαίους τρεις βοηθούς του Μπιν Λάντεν, δημιούργησε τον πυρήνα που επιτέθηκε σε δύο αμερικανικές πρεσβείες στην Αφρική το 1998. Ωστόσο, όπως και το μεγαλύτερο μέρος του Συμβουλίου Σούρα που συμβούλευε τον Μπιν Λάντεν- ήταν αντίθετος στις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, προειδοποιώντας ότι οι επιπτώσεις ήταν πολύ επικίνδυνες. Εντός των Ταλιμπάν, ορισμένοι υποστήριξαν τον Μπιν Λάντεν, αλλά άλλοι τον αντέκρουσαν. Σήμερα υπάρχουν φατρίες υπέρ και κατά της διαπραγμάτευσης με την κυβέρνηση που υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ στην Καμπούλ. Στο ISIS υπάρχουν επίσης διαχωρισμοί. Τα έγγραφα που βρέθηκαν από επιδρομές σε αρχηγεία του ISIS περιλαμβάνουν επιστολές με καταγγελίες, ενώ άλλοι αμφισβήτησαν τις ανελέητες τακτικές του.

Οι εσωτερικές διαιρέσεις -στρατηγικές, τακτικές, πολιτικές και προσωπικές- προκαλούν την αντίληψη του πολιτικού επιστήμονα Σάμιουελ Χάντινγκτον για μια "σύγκρουση πολιτισμών", υποστηρίζει ο Σουφάν. "Μια ματιά στο περίπλοκο πλέγμα των συγκρούσεων στη σύγχρονη Μέση Ανατολή αρκεί να υποδηλώσει ότι, αν μη τι άλλο, ο κόσμος έχει επανέλθει στον κανόνα της ενδοπολιτισμικής σύγκρουσης", γράφει ο Σουφάν. "Οι Σουνίτες πολεμούν τους Σιίτες, οι Πέρσες τους Άραβες, οι Τούρκοι τους Κούρδους, και σε επίπεδο φυλών, κοινοτήτων ή ακόμη και γειτονιών. Όλοι οι κύριοι μαχητές είναι μουσουλμάνοι. Παρόλη της στρατιωτική τους δύναμη, εξωτερικές δυνάμεις όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία μπορούν, στην καλύτερη περίπτωση, να επηρεάσουν οριακά το αποτέλεσμα ".

Μετά την τελική κατάρρευση του χαλιφάτου, το ISIS και η Αλ Κάιντα αντιμετωπίζουν υπαρξιακές αποφάσεις. Η μεγαλύτερη, λέει ο Σουφάν, είναι να τερματίσουν το σχίσμα και να επανενωθούν. Πιστεύει ότι μπορεί αυτό να γίνει κάτω από την αναδυόμενη δύναμη του αγαπημένου γιου του Μπιν Λάντεν, Χάμζα, που κρατήθηκε μαζί με τη μητέρα του στο Ιράν για πολλά χρόνια. Ο νεότερος Μπιν Λάντεν εμφανίστηκε στο πρώτο του ηχογραφημένο μήνυμα της Αλ Κάιντα το 2015. Ο Ζαουαχίρι τον παρουσίασε ως "λιοντάρι της Αλ Κάιντα". Το ISIS σίγουρα δεν θα είναι πλέον σε θέση να διεκδικήσει υπεροχή στον κόσμο της μαχητικής τζιχάντ.

Ο Σουφάν πιστεύει ότι "αν το Ισλαμικό Κράτος βρισκόταν και πάλι χωρίς κράτος και ένας Μπιν Λάντεν ήταν και πάλι επικεφαλής της Αλ Κάιντα, οι τζιχαντιστές του IS μπορεί να επιστρέψουν στο μαντρί και στην παγκόσμια μορφή της τζιχάντ που αρχικά υπερασπιζόταν ο σεβαστός πατέρας του Χάμζα". Με άλλα λόγια, μια στρατιωτική πορεία του ISIS μπορεί να ανοίξει το δρόμο για την επιστροφή μιας ισχυρότερης Αλ Κάιντα.

newyorker.com

Διαβάστε περισσότερα