Το 19ο Εθνικό Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας και η γάτα του Schrödinger

Για το 19ο Συνέδριο του Κομουνιστικού Κόμματος της Κίνας (ΚΚΚ) ήδη γράφονται και αναμένεται να γραφούν στο μέλλον μια σειρά άρθρων. Ειδικά τώρα που η επίσκεψη του Αμερικανού Προέδρου στην Κίνα επανέφερε το ζήτημα στην επικαιρότητα.

Αν είμαστε προσεκτικοί στην ανάγνωση των άρθρων θα διακρίνουμε δυο μείζονες διακριτές κατηγορίες αρθρογράφων.

Η μεγάλη πλειοψηφία είναι οι δημοσιογράφοι που ασχολούνται με το διεθνές ρεπορτάζ. Αυτοί έδωσαν τις ειδήσεις του Συνεδρίου και τις δηλώσεις των αξιωματούχων. Η δουλειά των δημοσιογράφων είναι υπερ - πολύτιμη και αναντικατάστατη με κάθε μέτρο αξιολόγησης. Οι δημοσιογράφοι επεξεργάζονται τις πρωτογενείς πληροφορίες και παράγουν ευκολανάγνωστα ενημερωτικά κείμενα.

Σχεδόν το 85% όσων γνωρίζουμε για την Κίνα προέρχεται από δημοσιογραφικές πηγές. Βέβαια υπάρχει μια συζήτηση για την ποιότητα της πληροφορίας και τις αδήλωτες προθέσεις των αρθρογράφων αλλά αυτή υπερβαίνει τους σκοπούς αυτού του άρθρου.

Λιγότεροι, αλλά περισσότερο ενημερωμένοι, είναι οι ειδικοί αρθρογράφοι. Δεν είναι απαραίτητα δημοσιογράφοι. Συνηθέστερα είναι ακαδημαϊκοί κάθε βαθμίδας που γράφουν κατόπιν παραγγελίας των εκδοτών αλλά και αναλυτές με εμπειρία στο αντικείμενο. Η δουλειά τους είναι πιο εξειδικευμένη γιατί ψάχνουν για καινούργιες λεπτομέρειες ή ενδείξεις τις οποίες συνδυάζουν με τις υφιστάμενες. Προσπαθούν να εξηγήσουν συγκεκριμένες πτυχές της κινέζικης πολιτικής. Συνήθως κοπιάζουν πάνω από κείμενα αναλύσεων των think tanks του εξωτερικού που ειδικεύονται στην Κίνα. Άλλοτε αξιοποιούν ανθρώπινες πήγες στην Κίνα ή εντρυφούν στην ειδησεογραφία όλης της κινέζικης μπλογκόσφαιρας της οποίας - κάποιοι - είναι σταθεροί παρατηρητές. Βέβαια το έργο τους δεν απευθύνεται πάντοτε στο ευρύ κοινό γιατί ενίοτε είναι τόσο λεπτομερές που κουράζει όπως μπορούμε να δούμε εδώ.

Οι παραπάνω δυο ομάδες παράγουν σχεδόν το σύνολο της ενημέρωσης μας σχετικά με την Κίνα. Αλλά, όπως σε όλες τις ειδήσεις, το πρόβλημα, κατά τη γνώμη μου, εντοπίζεται σε εκείνα τα άρθρα που μεταμφιέζουν την προσωπική άποψη σε ακλόνητο συμπέρασμα και πολλές φορές το διαφημίζουν με την ιδιότητα του ειδικού για να περιβληθεί με το κύρος της.

Ας μιλήσουμε ειλικρινά.

Ελάχιστοι άνθρωποι στην Δύση (και κατά την προσωπική μου άποψη ακόμη λιγότεροι στη χώρα μας, μη εξαιρουμένου του γράφοντος) γνωρίζουν κάτι παραπάνω για την κινέζικη πολιτική σκηνή από όσα έχουν επιλέξει οι Κινέζοι να προβάλλονται ως εικόνα της χώρας στο εξωτερικό. Και όσοι είναι καλύτερα πληροφορημένοι σπάνια αποκαλύπτουν το σύνολο όσων γνωρίζουν, είτε γιατί δεν τους επιτρέπεται εξαιτίας επαγγελματικού απόρρητου είτε γιατί δεν επιθυμούν.

Οι περισσότεροι είμαστε, εν πολλοίς, θεατές της Όπερας του Πεκίνου με ελάχιστη ή καθόλου πρόσβαση στα παρασκήνια.

Εξηγούμαι: είναι γεγονός ότι στην εποχή μας η Κίνα παρέχει αυξημένη πρόσβαση σε πρωτογενές υλικό όπως επίσημα κείμενα πολιτικής, ομιλίες αξιωματούχων ακόμη και στατιστικά στοιχεία. Για να γίνει κατανοητό το παραπάνω μπορείτε να δείτε εδώ μια επεξεργασμένη παρουσίαση που αφορά σε ξένες ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στην Κίνα και εδώ όλα τα επίσημα κείμενα πολιτικής της κυβέρνησης της Κίνας.

Παρόλα αυτά οι πληροφορίες που θα μας ήταν αναγκαίες για να σχηματίσουμε μια ολοκληρωμένη άποψη σχετικά με τα κίνητρα, τις πολιτικές ιδέες και τις ομάδες που σχεδιάζουν και υλοποιούν τις πολιτικές παραμένουν ελλιπείς. Το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως σε ένα παράγοντα: μια εξαντλητική διαδικασία ελέγχου και επεξεργασίας από τον κομματικό μηχανισμό η οποία εξασφαλίζει ότι όλες οι πληροφορίες που είναι διαθέσιμες για ανάκτηση είναι ενημερωτικά προϊόντα ελεγμένα από το Κόμμα που εξασφαλίζουν το βέλτιστο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Ενισχυτικά στο προηγούμενο επιδρά η αυξημένη μέριμνα του Κόμματος για την τήρηση της πειθαρχίας σε ό,τι αφορά στην δημόσια εικόνα όλων των αξιωματούχων.

Ενδεικτικά, σε ό,τι αφορά στον έλεγχο της πληροφορίας, μπορούμε εύκολα να διαπιστώσουμε την ολοσχερή απουσία ειδήσεων που αναφέρονται σε μεγαλύτερες ή μικρότερες ιδεολογικές ή αμιγώς προσωπικές συγκρούσεις εντός του ΚΚΚ γιατί θα αναδείκνυαν πιθανές αντιμαχόμενες παρατάξεις καθώς και εναλλακτικές προτάσεις για τις μείζονες πολιτικές. Επίσης, με το ίδιο κριτήριο, δεν έχουν καταγραφεί ποτέ δηλώσεις αξιωματούχων που να διαφοροποιούνται από την επίσημη κομματική γραμμή. Σε ό,τι αφορά στην παρουσία και την δημόσια εικόνα των κομματικών αξιωματούχων καταγράφουμε την εξάλειψη περιστατικών όπως η χαρακτηριστική «έκρηξη» του Jiang Zemin στο παρελθόν.

Τι σημαίνουν πρακτικά όλα τα προηγούμενα;

Σημαίνουν πως όσοι γράφουμε αλλά και όσοι διαβάζουμε σχετικά με την κινέζικη πολιτική σκηνή πρέπει να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί στην παρουσίαση των θέσεων μας ή στην άκριτη υιοθέτηση απόψεων καθώς, συνήθως, αγνοούμε σημαντικά στοιχεία.Η ηθική και η δεοντολογία - ακαδημαϊκή και δημοσιογραφική - επιβάλλει μια σειρά υποχρεώσεων. Η επιδίωξη της ουδετερότητας ή η ειλικρινής δήλωση προθέσεων είναι μια βασική υποχρέωση. Όσο δεν γνωρίζουμε τα πραγματικά στοιχεία δεν μπορούμε να ισχυριστούμε με βεβαιότητα αν οι κομματικές αποφάσεις επί συγκεκριμένων μειζόνων πολιτικών αντικατοπτρίζουν την θέση του ηγέτη ή είναι αποτέλεσμα μιας συλλογικής συναίνεσης ή ενδεχομένως μιας συνεκτίμησης και άλλων δεδομένων στα οποία δεν έχουμε πρόσβαση. Αυτό ισχύει και αντίστροφα: αν δεν γνωρίζουμε τα τελευταία δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για πραγματικά στοιχεία.

Ως τελικό αποτέλεσμα όλων των παραπάνω περιορισμών γίνεται εύκολα κατανοητό ότι βρισκόμαστε σε θέση σχετικής αναλυτικής αδυναμίας. Στην πραγματικότητα είναι σχεδόν αδύνατο να διακρίνουμε και να αναγνωρίσουμε με σχετική βεβαιότητα τις προσωπικές απόψεις και προτεραιότητες των αξιωματούχων αλλά ούτε μπορούμε να διακρίνουμε και να ταξινομήσουμε τις πολιτικές συμμαχίες στη βάση κριτηρίων όπως οι ιδεολογικές συγκλίσεις, η υποστήριξη συγκεκριμένων πολιτικών ή απλούστερα η συσπείρωση γύρω από μεμονωμένους - πλην αδήλωτους - σκοπούς.

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το πεδίο είναι απροσπέλαστο.

Σημαίνει ότι δεν μπορούν να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα. Σημαίνει ότι πρέπει να αποδεχθούμε ένα βαθμό απροσδιοριστίας τέτοιο που η περίφημη γάτα του αποφθέγματος του Deng - που δεν τον ενδιέφερε το χρώμα αρκεί να έπιανε ποντίκια - να φέρνει άμεσα στη σκέψη μας με τη γάτα του Schrödinger -η οποία είναι ταυτόχρονα ζωντανή και νεκρή, μια κατάσταση υπέρτατης απροσδιοριστίας.

Κατά την άποψη μου η πιο ασφαλής μέθοδος προσέγγισης της κινέζικης πολιτικής σκηνής είναι η υιοθέτηση ενός υγιούς βαθμού σκεπτικισμού και η διαρκής προσπάθεια σαφούς προσδιορισμού και ταξινόμησης εκείνων των δεδομένων για τα οποία γνωρίζουμε κάτι με ασφάλεια, εκείνων για τα οποία μπορούμε να υποθέσουμε κάτι με σχετική ασφάλεια και εκείνων για τα οποία μπορούμε μόνο να προβούμε σε λιγότερο ή περισσότερο βάσιμες εικασίες.

Ορισμένες από τις δημοφιλέστερες εικασίες του 19ου Συνεδρίου του ΚΚΚ και της νέας εποχής της Κίνας θα συζητήσουμε σε επόμενα άρθρα.