Το κακέκτυπο της Σαντορίνης στην ...Ταϊλάνδη και οι αλλαγές που προωθούνται στους μικρούς οικισμούς

Της Μαριάννας Τζάννε

Στην περιοχή Chaam, δύο ώρες μακριά από την Μπανγκόκ, υπάρχει μια Σαντορίνη! Οι τουρίστες μπορούν να επισκεφθούν ένα εμπορικό κέντρο που τους ταξιδεύει στα αιγαιοπελαγίτικα σοκάκια του ελληνικού νησιού, γοητεύοντας τους επισκέπτες.

Πρόκειται για ένα θεματικό πάρκο που οι Ταϊλανδοί έφτιαξαν από το μηδέν, κοπιάροντας την αρχιτεκτονική και τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του κορυφαίου ταξιδιωτικού προορισμού: κατάλευκα σπίτια με μπλε παράθυρα, ανεμόμυλους και πλακόστρωτα δρομάκια, σε όλο το μήκος του

Το «θέαμα» έχει εκπληκτική ομοιότητα με τον δικό μας ειδυλλιακό παράδεισο και δημιουργήθηκε προκειμένου να δελεάσει τους αγοραστές του εμπορικού πάρκου και κυρίως τους 4.000.000 τουρίστες του διάσημου παραθαλάσσιου θερέτρου Xoυάν Χιν που επισκέπτονται ετησίως την περιοχή. Αυτό το παράδειγμα χρησιμοποιούν εσχάτως οι αρχιτέκτονες για να εξηγήσουν γιατί δεν πρέπει το υπουργείο Περιβάλλοντος να προχωρήσει στη θεσμοθέτηση κανόνων που θα επιβάλουν συγκεκριμένα μορφολογικά χαρακτηριστικά σε 13.000 οικισμούς άνω των 2.000 κατοίκων που είχε δρομολογήσει η προηγούμενη πολιτική ηγεσία.

«Το θεματικό πάρκο Chaam αποτελεί ένα κακέκτυπο της αρχιτεκτονικής της Σαντορίνης ως σκηνικό γάμων και εκδηλώσεων, χωρίς να επιβαρύνεται η αγορά της Ασίας με το κόστος των εισιτηρίων. Το τραγικό είναι ότι το θεματικό πάρκο δεν διαφέρει από το επιχειρούμενο σκηνικό που πάμε να διαμορφώσουμε με τους μορφολογικούς κανόνες», επισημαίνει ο αρχιτέκτονας και καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Βασίλης Γκανιάτσας. Ο κ. Γκανιάτσας συμμετέχει σε μία δεκαμελή επιστημονική ομάδα που από το 2014 επιχειρεί να ανατρέψει τον σχεδιασμό που ξεκίνησε να θεμελιώνει το 2010 ως αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος ο κ. Νίκος Σηφουνάκης. Ο τελευταίος με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ προχώρησε στην εκπόνηση 48 μελετών (τελικά ανατέθηκαν οι 23) συνολικού ύψους περίπου 11 εκατ. ευρώ προκειμένου να καθορίσει τα μορφολογικά χαρακτηριστικά σε 13.000 οικισμούς κάτω των 2.000 κατοίκων.

N. Σηφουνάκης: Ετσι σώθηκαν η Υδρα, η Σύμη, το Καστελόριζο, η Χάλκη...

«Από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 και κυρίως μετά τη Μεταπολίτευση, χάρη στους μορφολογικούς κανόνες που θεσμοθετήθηκαν με απλές υπουργικές αποφάσεις, προεδρικά διατάγματα ή νόμους, διασώθηκε ό,τι σήμερα επαινούμε, όπως η Υδρα, η Σύμη, το Καστελόριζο, η Χάλκη, τα Ζαγοροχώρια, η Λέσβος κ.ά. Από την άλλη, παραδείγματα “αρχιτεκτονικού ζουρλομανδύα” είναι η με μορφολογικούς κανόνες εδώ και σχεδόν τέσσερις δεκαετίες δομούμενη Νήσος Πόρος και ο άνευ κανόνων απέναντι οικισμός του Γαλατά, όπως και το Ναύπλιο με το Τολό αντίστοιχα», δήλωσε πρόσφατα ο πρώην υπουργός Περιβάλλοντος φανερά ενοχλημένος από την αποδόμηση της πολιτικής του.

Οπως αναφέρει, από τους 882 χαρακτηρισμένους παραδοσιακούς οικισμούς, η πλειονότητά τους κηρύχθηκε με Προεδρικά Διατάγματα γενικού χαρακτήρα χωρίς ειδικούς όρους. Δεν υπήρξαν δηλαδή εξειδικευμένες μελέτες για έναν οικισμό, οικιστικό σύνολο ή περιοχή. «Αυτό ήταν ευθύνη των αρχιτεκτονικών επιτροπών, οι οποίες όμως δεν διέθεταν εργαλεία που θα μπορούσαν να εγγυηθούν την ποιότητα του αρχιτεκτονικού έργου, ήτοι αντικειμενικά κριτήρια και πλήρη επικαιροποιημένα στοιχεία».

Κάπως έτσι προχωρήσαμε στην προκήρυξη των μελετών που σήμερα για περίπου 6.000 οικισμούς (23 μελέτες) είναι στο στάδιο της διαβούλευσης. Ο αρχικός όμως σχεδιασμός που προέβλεπε τη θεσμοθέτησή τους με Προεδρικά Διατάγματα ακυρώνεται υπό τις ασφυκτικές πιέσεις των αρχιτεκτόνων που ζητούν να μην τυποποιηθεί η αρχιτεκτονική και να δοθεί μεγαλύτερη ευελιξία στους δημιουργούς να σχεδιάσουν δίχως φορμάτ και κανόνες.

Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο γενικός γραμματέας του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων, Γιώργος Πλατσάκης, «πρέπει να αποφύγουμε τον τυφλοσούρτη που επιβραβεύει την τυποποίηση στην αρχιτεκτονική και δεν λαμβάνει υπόψη τα μορφολογικά χαρακτηριστικά, τις κλιματολογικές συνθήκες, τα ήθη και τα έθιμα μιας περιοχής. Πώς είναι δυνατόν ένα Π.Δ. για τον κάμπο της Θεσσαλίας να το χρησιμοποιούμε για τα Σφακιά της Κρήτης;» αναρωτιέται χρησιμοποιώντας μια ακραία σύγκριση και επισημαίνει ότι ήταν ατυχής η επιλογή του κ. Σηφουνάκη να θεσπίσει κώδικα μορφολογικών χαρακτηριστικών με συμβούλους και υπηρεσιακούς παράγοντες δίχως τη συνεργασία με τους επιστήμονες.

Η καταστροφή, υποστηρίζουν οι αρχιτέκτονες, είναι δεδομένη. «Εάν ισχύσουν τα Π.Δ. ένας οικισμός με παραδοσιακά αυθεντικά κτίσματα θα γίνεται κατ’ απομίμηση. Ετσι θα χάνεται το αυθεντικό, το παλιό και θα αντικαθίσταται από πανομοιότυπα νέα, στην πραγματικότητα απομίμηση των παλιών». Η αντίθεση του αρχιτεκτονικού κόσμου στην επιχειρούμενη αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου πήρε σάρκα και οστά στο συνέδριο της Ναυπάκτου πριν από δύο χρόνια. Κάποια από τα συμπεράσματα εκείνης της επιστημονικής συνάντησης, που είχε τις ευλογίες αρχιτεκτόνων, πανεπιστημίων, μελετητών αλλά και του υπουργείου, ενσωματώθηκαν εκ των υστέρων στις μελέτες. Είναι όμως βέβαιο ότι δεν μεταβάλλουν ουσιωδώς το αποτέλεσμα.

Εβαλαν στη Μεσσηνία την αρχιτεκτονική της Λήμνου

«Στη μελέτη της Μεσσηνίας διαπιστώσαμε ότι υπήρξε κόπια του Προεδρικού Διατάγματος του Αη Στράτη της Λήμνου», αναφέρει ο κ. Γκανιάτσας. Η περιοχή του Αη Στράτη γκρεμίστηκε επί χούντας μετά από έναν ισοπεδωτικό σεισμό και ξαναχτίστηκε αλλού εξαφανίζοντας κάθε παραδοσιακή αιγαιοπελαγίτικη αρχιτεκτονική. Το 2011 αποφασίστηκε η αναστύλωση του παραδοσιακού οικισμού για να αποκατασταθεί η ζημιά που άφησαν πίσω τους οι μπουλντόζες της χούντας, σχεδιασμός που βασίστηκε σε Προεδρικό Διάταγμα που εκπονήθηκε επί των ημερών του κ. Σηφουνάκη στο υπουργείο Αιγαίου και επέβαλε μορφολογικά χαρακτηριστικά. «Με τους μορφολογικούς κανόνες χάσαμε και τα λίγα αυθεντικά κτίρια που είχαν απομείνει, αφού ακόμη και αυτά μετατράπηκαν σε θεματικό πάρκο του εαυτού τους», τονίζει ο κ. Γκανιάτσας. Το υπουργείο Περιβάλλοντος, διά της γενικής γραμματέως Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος, Ρένας Κλαμπατσέα, έχει ευθυγραμμιστεί με τους αρχιτέκτονες.

Οπως ανέφερε η ίδια πρόσφατα, οι μελέτες δεν θα ακυρωθούν αφού με τον τρόπο αυτό θα ήταν σαν να πετούσαμε στο καλάθι των αχρήστων χρήμα και κόπο, πόσο μάλλον που η κύρια πηγή χρηματοδότησης είναι πόροι του ΕΣΠΑ.

Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν μέσα από τις μελέτες ανά οικισμό, που περιλαμβάνουν τα όριά τους, τις ασύμβατες χρήσεις ή κατασκευές, θα αποτελέσουν ένα πλούσιο υλικό τεκμηρίωσης όχι μόνο για τις μορφολογίες και τις τυπολογίες κάθε οικισμού, αλλά και για ευρύτερα θέματα της φυσιογνωμίας του που θα είναι χρήσιμα σε κάθε μελλοντικό σχεδιασμό. Για τη νέα γενιά μελετών τονίστηκε ότι θα υπάρξουν νέες προδιαγραφές με τρόπο που θα θεσμοθετείται η αναζωογόνηση των οικισμών και η προώθηση άλλου μοντέλου διαβίωσης . «Χρειαζόμαστε χρόνο για να περάσουμε από το ένα σημείο στο άλλο», καταλήγει η κυρία Κλαμπατσέα, η οποία τάσσεται υπέρ της ανάδειξης και της προστασίας της αρχιτεκτονικής δημιουργίας.