Το σιδηροδρομικό δυστύχημα στον Δοξαρά

Ένα συγκλονιστικό ραδιοφωνικό ντοκιμαντέρ του Πρώτου Προγράμματος και της Φωνής της Ελλάδας το Σάββατο 13 Ιανουαρίου στις 12.00.

1972, στην “καρδιά” της χούντας. Το ημερολόγιο δείχνει 16 Ιανουαρίου. Αργά το απόγευμα. Ο ουρανός πάνω από τον θεσσαλικό κάμπο, βαρύς σαν μολύβι. Από το πρωί ρίχνει χιονόνερο. Τα βλέμματα του κόσμου είναι στραμμένα στο ντέρμπι των αιωνίων αντιπάλων που θα διεξαγόταν το ίδιο απόγευμα στο γήπεδο “Γεώργιος Καραϊσκάκης”.

Νωρίτερα το ίδιο μεσημέρι. Δύο Πειραιώτες μηχανοδηγοί, ονόματι Σταματίου και Πολίτης, κάθονται στα χειριστήρια της ALCO A323, που αστραφτε φρεσκοβαμμένη από τη γενική επισκευή στο εργοστάσιο του ΟΣΕ στον Πειραιά. Οι μηχανοδηγοί ξεκινούν αργά με την 323 και κατευθύνονται προς τον νέο επιβατικό σιδηροδρομικό σταθμό Θεσσαλονίκης όπου προσκολλώνται στη σύνθεση που μόλις πριν λίγο είχε φτάσει ελαφρώς καθυστερημένη από το Μόναχο. Τελικός προορισμός για τη φημισμένη υπερταχεία απολύτου προτεραιότητας ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ ΕΞΠΡΕΣ, που δρομολογιακά χαρακτηρίζονταν ως αμαξοστοιχία 2, ήταν η Αθήνα. Γύρω στις 13.30 και με δεκάλεπτη περίπου καθυστέρηση το ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ εγκαταλείπει τον σταθμό. Μετά το Πλατύ, η μονή γραμμή διευρύνει την καθυστέρηση και ενώ ο ουρανός σκοτεινιάζει ολοένα και περισσότερο, η αμαξοστοιχία 2 φθάνει με παραπάνω από 20 λεπτά καθυστέρηση στη Λάρισα.

Την εποχή εκείνη, οι ελληνικοί σιδηρόδρομοι διένυαν τη μεταβατική περίοδο από ΣΕΚ σε ΟΣΕ Α.Ε. Η εφαρμογή της πλήρους ντηζελοκίνησης σε όλες τις αμαξοστοιχίες ήταν προ των πυλών, ενώ οι κανονισμοί ασφάλειας της κυκλοφορίας βελτιώνονταν σταδιακά και αργά, ύστερα από τη θλιβερή παρακαταθήκη που άφησαν αιματηρά δυστυχήματα, όπως αυτό του Δερβενίου. Ο τότε υπουργός επί των Μεταφορών είχε εξαγγείλει την εντός πενταετίας εξαφάνιση του ατμού και τη μετατροπή του άξονα Αθηνών-Θεσσαλονίκης σε ηλεκτροκινούμενο σιδηρόδρομο με ταχύτητες 300 χιλιομέτρων την ώρα! Την ίδια στιγμή όμως, τα τρένα δεν διέθεταν ούτε ραδιοτηλέφωνα, ούτε κάποιο άλλο σύστημα επικοινωνίας αμαξοστοιχίας-εδάφους.

Στη Λάρισα, το απόγευμα της 16ης Ιανουαρίου 1972 έχει υπηρεσία ελιγμών ένας βολιώτης μηχανοδηγός. Μόλις η υπερταχεία ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ σταματάει στον σταθμό, πηγαίνει δίπλα στην καμπίνα της ALCO και πιάνει κουβέντα με τους μηχανοδηγούς. Βλέπει ότι έχουν αναμένο δίπλα τους ένα ραδιοφωνάκι-τρανζίστορ που αναμεταδίδει το πρώτο ημίχρονο του αγώνα Ολυμπιακού-Παναθηναικού. Μάλιστα ο Σταματίου τον κερνάει τσιγάρο και τον ρωτάει τα προγνωστικά του για το παιγνίδι. Την συζήτησή τους διακόπτει ο ήχος της σφυρίχτρας του σταθμάρχη της Λάρισας που προαναγγέλει την αναχώρηση της αμαξοστοιχίας. Το τρένο μετά από ένα κοφτό σφύριγμα της ALCO επιταχύνει σιγά-σιγά και εξαφανίζεται στον ήδη σκτεινιασμένο λόγω καιρού ορίζοντα, προς νότο.

Λίγα λεπτά αργότερα, ο σταθμάρχης Παλαιοφαρσάλου δίνει πράσινο φως για αναχώρηση στην αμαξοστοιχία 121 Πειραιώς-Θεσσαλονίκης, πιο γνωστή σαν «πόστα». Η αμαξοστοιχία θα κινηθεί σε ελεύθερη γραμμή με κατεύθυνση τον σιδηροδρομικό σταθμό των Ορφανών. Η 121 έχει ξεκινήσει τις 9.30 το πρωί περίπου από την Αθήνα. Πίσω από την ντηζελομηχανή βρίσκεται ένα βαγόνι-ταχυδρομείο ιταλικής κατασκευής, δύο επίκουρες κλειστές φορτάμαξες και δύο επιβατάμαξες. Η μία από αυτές ήταν ένα βαγόνι “μόνον δι’ οπλίτας”, στο οποίο βρίσκοταν τριάντα φαντάροι του Πυροβολικού που επιβιβάστηκαν στη Θήβα και πήγαιναν με μετάθεση σε μονάδες της Βορείου Ελλάδας.

Ενας βοσκός σε παρακείμενο ύψωμα βλέπει τα δύο τραίνα να κινούνται το ένα εναντίον του άλλου, ακριβώς μετά τη δεξιά στροφή της παλιάς γραμμής που παρέκαμπτε από αριστερά το βουναλάκι. Αμέσως βγάζει την κάπα του και κάνει σήμα στους μηχανοδηγούς του ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ να σταματήσουν. Αυτοί νομίζουν ότι τους χαιρετά και τον χαιρετούν κι αυτοί. Είναι το τελευταίο πράγμα που πρόλαβαν να κάνουν. Αποροφημένοι κατά πώς φαίνεται από τη μετάδοση του ποδοσφαιρικού αγώνα δεν είδαν στην ανοιχτή καμπύλη την αμαξοστοιχία 121 να έρχεται καταπάνω τους. Από την άλλη πλευρά, ο βοηθός μηχανοδηγός Σακελαρίου της 121, έχοντας δεχτεί παράπονα από τον προιστάμενο της αμαξοστοιχίας νωρίτερα ότι το τρένο είχε πρόβλημα θέρμανσης, είχε αφήσει την θέση του αριστερά και είχε μπεί στο μηχανοστάσιο να δεί την ατμογεννήτρια. Ετσι ο μηχανοδηγός Σύρμας που καθόταν δεξιά και δεν είχε ορατότητα προς τα αριστερά από όπου ερχόταν η υπερταχεία ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ δεν προειδοποιήθηκε ούτε αυτός έγκαιρα για να φρενάρει τουλάχιστον.

Ο χρόνος θα παγώσει για πάντα λίγο έξω από τον σιδηροδρομικό σταθμό του Δοξαρά. Το ρολόι δείχνει πέντε παρά τέταρτο το απόγευμα.

Για το σιδηροδρομικό δυστύχημα στον Δοξαρά μιλούν στο Πρώτο Πρόγραμμα ο συγκοινωνιολόγος Γιώργος Νάθενας και ο κινηματογραφικός μοντέρ Βαγγέλης Πυρπύλης, που έχει επιμεληθεί το πτικοακουστικό υλίκό τεκμηρίωσης. Ακούγονται μαρτυρίες επιζώντων αλλά και σιδηροδρομικών υπαλλήλων που έζησαν τα γεγονότα που επακολούθησαν του δυστυχήματος.

Έρευνα – παρουσίαση: Θωμάς Σίδερης

Συντονιστείτε στο Πρώτο Πρόγραμμα FM 91.6 και 105.8 και στη Φωνή της Ελλάδας στα βραχέα.

Info

Σάββατο 13 Ιανουαρίου 2018, ώρα 12:00 – 13:00

Εκπομπή: «Αφύλαχτη Διάβαση»

«Το σιδηροδρομικό δυστύχημα στον Δοξαρά»

Live Streaming:
Πρώτο Πρόγραμμα: webradio.ert.gr/proto
Φωνή της Ελλάδας: radiostreaming.ert.gr/ert–voiceofgreece