Πορτογαλία-Ισπανία: Γιατί αποφεύχθηκαν οι κυρώσεις & η προϊστορία των συμβιβασμών στην ΕΕ για τα ελλείμματα

Του Πολυδεύκη Παπαδόπουλου

Τελικά Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν απετόλμησε να επιβάλει πρόστιμα σε Ισπανία και Πορτογαλία, παρά τα μεγάλα ελλείμματα που υπάρχουν στους προϋπολογισμούς των δύο χωρών. Σειρά ερμηνειών έχουν ήδη δοθεί για αυτή την υπαναχώρηση. Μια από τις κυριότερες τη θεωρεί ως μέρος της προσπάθειας να μειωθούν οι αντιευρωπαϊκές φωνές, ιδιαίτερα μετά το Βrexit. Μια άλλη ως ενίσχυση της υπό σχηματισμό κυβέρνησης Ραχόι στη Ισπανία, με δάκτυλο μάλιστα Σόιμπλε…

Έχει, μάλιστα, ενδιαφέρον ότι αυτή την ερμηνεία έδωσε η Handelsblatt! Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της κυριότερης οικονομικής

εφημερίδας της Γερμανίας, ήταν ο ίδιος ο Σόιμπλε που επικοινώνησε τηλεφωνικά με αρκετούς Ευρωπαίους Επιτρόπους για να τους πείσει να μην επιβάλουν πρόστιμα σε Μαδρίτη και Λισσαβώνα… Κι αυτό παρά την αίσθηση που υπήρχε στις Βρυξέλλες πως οι παραδοσιακά «σκληρές χώρες», όπως η Γερμανία, ήταν υπέρ των προστίμων. Και η Handelsblatt συμπλήρωνε ότι προφανώς τον Σόιμπλε τον ενδιαφέρει να στηρίξει την κεντροδεξιά κυβέρνηση της Μαδρίτης, προσθέτοντας πως το αποτέλεσμα της παρέμβασης Σόιμπλε ήταν να ταχθούν τελικά την Τετάρτη υπέρ των κυρώσεων μόνον τα τέσσερα από τα 28 μέλη της Κομισιόν.

Πάντως, αν διαβάσουμε τη σχετική δήλωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αυτή αναφέρει ότι η απόφαση να μην επιβληθούν πρόστιμα σε Ισπανία και Πορτογαλία είναι βασισμένη «στο δύσκολο οικονομικό περιβάλλον, στις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες των δύο χωρών και στις δεσμεύσεις τους να συμμορφωθούν με τους κανόνες».

Απ’ την άλλη, ορισμένοι αναλυτές είδαν ως «προσχηματική» τη δήλωση του Γερούν Ντάισελμπλουμ, με την οποία ο Πρόεδρος του Eurogroup εξέφρασε την «απογοήτευσή» του για την πρόταση της Κομισιόν να ακυρωθεί η επιβολή προστίμων σε Ισπανία και Πορτογαλία για μη ικανοποιητική λήψη δράσης προκειμένου να μειωθούν τα ελλείμματά τους. Στο θέμα, βέβαια, παρενέβη και ο Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ προειδοποιώντας την Πορτογαλία και την Ισπανία ότι η ματαίωση των κυρώσεων δεν σημαίνει ότι οι δύο αυτές χώρες θα παραμείνουν στο απυρόβλητο για πάντα: «Σήμερα πήραμε δύο αποφάσεις: Να διαγράψουμε τις κυρώσεις και να αναστείλουμε τις ενισχύσεις από τα διαρθρωτικά ταμεία», είπε ο Πρόεδρος της Κομισιόν. Ωστόσο, ούτε αυτό το δεύτερο θεωρείται πιθανό. Σε οποιαδήποτε περίπτωση η απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα πρέπει να εγκριθεί από το Εurogroup μέσα στο επόμενο διάστημα, ενώ τον Σεπτέμβριο, μετά από διαβούλευση με το Ευρωκοινοβούλιο, θα αποφασιστεί εάν θα ανασταλεί η παροχή κονδυλίων από τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ προς την Ισπανία και Πορτογαλία, όπως υπονόησε ο Γιουνκέρ.

Η διάσταση που έχει το θέμα για την Ισπανία και Πορτογαλία- Tα δύο μέτρα και δυo σταθμά που αφορούν και την Ελλάδα

Η δημιουργία του θέματος με τις δύο ιβηρικές χώρες είχε να κάνει με την αποτυχία τους να μειώσουν τα ελλείμματά τους στα όρια που είχαν συμφωνηθεί με την Κομισιόν και το Eurogroup Συγκεκριμένα, για την Πορτογαλία είχε οριστεί ο στόχος να μειωθεί το έλλειμμα κάτω του 3% έως τα τέλη του 2015, αλλά αυτό έκλεισε στο επίπεδο του 4,4% του ΑΕΠ. Για την Ισπανία ο αντίστοιχος στόχος ήταν να μειωθεί το έλλειμμα κάτω από το 3% μέσα στο 2016, αλλά το πιθανότερο είναι πως θα παραμείνει περί το 4,6% φέτος και κοντά στο ίδιο ποσοστό και του χρόνου, σύμφωνα με τις τελευταίες προβλέψεις της Επιτροπής. Ωστόσο, πριν την κίνηση της Κομισιόν, το αρμόδιο Συμβούλιο ECOFIN των 28 υπουργών Οικονομικών της ΕΕ είχε αποφανθεί στις 12 Ιουλίου πως η Μαδρίτη και η Λισαβόνα δεν τήρησαν τους στόχους που είχαν οριστεί για τη μείωση των ελλειμμάτων τους.

Τελικά η απόφαση στην οποία κατέληξε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει ότι η Πορτογαλία πρέπει να μειώσει το έλλειμμά της φέτος και η Ισπανία μέχρι το 2018, ενώ και οι δύο χώρες πρέπει να ανακοινώσουν τα μέτρα που θα πάρουν έως τις 15 Αυγούστου. Έτσι, στην περίπτωση της Πορτογαλίας, η Λισσαβώνα έχει διορία μέχρι το τέλος του 2016 να πάρει μέτρα ύψους 0,25% του ΑΕΠ της χώρας, πέρα από τις περικοπές που αναμένεται να κάνει σύμφωνα με τις εαρινές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στη δε Ισπανία, παρά τη διορία των δύο ετών, η όποια νέα κυβέρνηση θα πρέπει να λάβει πάρει σκληρά μέτρα για να πετύχει τους προαναφερόμενους στόχους. Συγκεκριμένα, μέσα στα δύο επόμενα χρόνια, οφείλει να κάνει μια δημοσιονομική προσαρμογή ύψους 15 δισ. € για να μειώσει το έλλειμμά της κάτω από το 3%, όπως ζήτησε η Κομισιόν και βάση των όσων προβλέπει το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης.

Πάντως, ο υπουργός Εξωτερικών της Πορτογαλίας, κ. Σίλβα, δήλωσε σχετικά με την απόφαση ότι «είναι πολύ καλά νέα για την Πορτογαλία, την Ευρώπη και το ευρωπαϊκό πνεύμα», τονίζοντας ότι η χώρα του είναι δεσμευμένη να συνεχίσει στον δρόμο της δημοσιονομικής προσαρμογής. Στην Ισπανία δεν υπήρξε ανάλογη δήλωση, μια και η χώρα βρίσκεται χωρίς κυβέρνηση από τον Δεκέμβριο, παρά τις δύο εκλογικές αναμετρήσεις και αυτές τις μέρες έχει λάβει και πάλι τη σχετική εντολή ο Ραχόι.

Να σημειωθεί ότι οι περισσότεροι ευρωπαίοι αναλυτές θεώρησαν φρόνιμη την απόφαση των ευρωπαϊκών οργάνων να παρατείνουν τη μείωση των ελλειμμάτων της Πορτογαλίας και της Ισπανίας, υπογραμμίζοντας τη εύθραυστη και περιορισμένη ανάκαμψη των οικονομιών και των δύο χωρών. Επίσης, αρκετοί σχολιαστές συσχέτιζαν αυτήν την απόφαση με τις συνέπειες που έχει δημιουργήσει το Brexit, ενώ ορισμένοι υπογράμμιζαν την προσοχή που πρέπει να δοθεί από όλους στην αντιμετώπιση του μεγαλύτερου προβλήματος που αντιμετωπίζει η ευρωζώνη. Κι αυτό δεν είναι η Πορτογαλία, η Ισπανία, ούτε καν η Ελλάδα, αλλά η Ιταλία, με τον εκρηκτικό συνδυασμό τραπεζικής κρίσης και υψηλότατου χρέους.

Πάντως, μόνον το Spiegel συνέκρινε την προαναφερόμενη απόφαση με τα όσα έχουν ισχύσει για την Ελλάδα, επικρίνοντας τα ευρωπαϊκά όργανα και ιδιαίτερα τον ίδιο τον Βολφγκανκ Σόιμπλε για μεροληπτική στάση υπέρ των Ιβηρικών χωρών και ιδιαίτερα προς όφελος της Ισπανίας. Το γερμανικό περιοδικό, επαναλαμβάνοντας λίγο πολύ το ρεπορτάζ της Handelsblatt, σημείωνε ότι στην περίπτωση της Ελλάδας ο Σόιμπλε απέρριψε κάθε επιείκεια, αν και οι οικονομολόγοι προειδοποιούσαν ότι η αυστηρή εφαρμογή των υπαγορευθέντων μέτρων λιτότητας στραγγαλίζει την ανάκαμψη. Στην Ελλάδα, όμως, η αντίδραση προήλθε από μια αριστερή κυβέρνηση, ενώ αντίθετα στην Ισπανία ο Σόιμπλε υποστηρίζει τον συντηρητικό Μαριάνο Ραχόι, γράφει το Spiegel. Kαι το γερμανικό περιοδικό καταλήγει πως «αν η ΕΕ δίνει την εντύπωση ότι μεταχειρίζεται τις χώρες ανάλογα με την ισχύ και τα πολιτικά τους φρονήματα τότε η ευρωπαϊκή κρίση απλώς θα μεγαλώνει».

Οι συμβιβασμοί των ευρωπαϊκών οργάνων για τα ελλείμματα των χωρών μελών έχουν προϊστορία…

Βάσει των κανόνων που προβλέπει η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να έχουν δημοσιονομικά ελλείμματα υψηλότερα του 3% του ΑΕΠ. Κι αν αυτά υπερβούν το σχετικό όριο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο ECOFIN ορίζουν προθεσμίες για τη μείωσή τους. Στην περίπτωση, μάλιστα, που μια κυβέρνηση δεν λάβει μέτρα για να επιτύχει την καθορισμένη μείωση εντός αυτών των προθεσμιών, τότε μπορεί να υποστεί πρόστιμο.

Έτσι, αν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσιζε για την περίπτωση της Πορτογαλίας και Ισπανίας απολύτως βάση των προβλεπομένων, μπορούσε να προτείνει την επιβολή προστίμου σε βάρος τους ίσου έως και με το 0,2% του ΑΕΠ τους. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε πρόστιμο έως και 2,16 δις ευρώ για την Ισπανία και 358 εκατ. ευρώ για την Πορτογαλία.

Ωστόσο, αν η Κομισιόν έπραττε κάτι τέτοιο, θα επρόκειτο για την πρώτη φορά που θα επιβάλλονταν ανάλογα πρόστιμα. Κι αυτό διότι, στα μέχρι σήμερα 17 χρόνια από την έναρξη της ΟΝΕ, καμιά χώρα δεν έχει κληθεί να πληρώσει τέτοιο πρόστιμο, παρότι ορισμένα από τα κράτη μέλη έχουν παραβιάσει επανειλημμένα τους κανόνες όσον αφορά τα δημοσιονομικά.

Η κυριότερη τέτοια περίπτωση είναι η Γαλλία, η οποία παραβίασε τα προβλεπόμενα τουλάχιστον 3 φορές, αποτελώντας μια σαφή περίπτωση κράτους μέλους που αντιμετωπίστηκε «με δύο μέτρα και δύο σταθμά» σε σχέση με υπόλοιπα. Ο δε Zαν Κλοντ Γιουνκέρ, ερωτώμενος σε συνέντευξη τύπου πριν λίγους μήνες γιατί γίνονται ανεκτά τα ελλείμματα της Γαλλίας είχε δώσει την εκπληκτική -αλλά ειλικρινή- απάντηση «…επειδή είναι η Γαλλία»!

Τι κι αν νωρίτερα ο ίδιος ο πρόεδρος του Eurogroup Γέρουν Ντάισελμπλουμ είχε καλέσει την Κομισιόν «να προσέξει λίγο περισσότερο την αξιοπιστία της», σε ό, τι αφορά το Σύμφωνο Σταθερότητας, αναφερόμενος, μάλιστα, στις περιπτώσεις της Γαλλίας, αλλά και της Ισπανίας. Εκείνο που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκανε ήταν να δώσει στα τέλη του 2015 μια νέα παράταση δύο ετών στη Γαλλία ώστε να μειώσει το δημοσιονομικό της έλλειμμα κάτω από το 3% του ΑΕΠ της. Έτσι, η γαλλική κυβέρνηση απέφυγε τότε την επιβολή προστίμου, περιοριζόμενη να ακούσει τις συστάσεις της Κομισιόν για νέα μέτρα λιτότητας και μεταρρυθμίσεις.

Βέβαια, την τελική απόφαση για τη χορήγηση της παράτασης –τρίτης στην επταετία που είχε προηγηθεί- έλαβε εκείνη την εποχή, όπως και τώρα, το Eurogroup που διαθέτει και την τελική αρμοδιότητα. Όμως, το πιο ενδιαφέρον είναι ότι δημοσιογραφικά ρεπορτάζ –και μάλιστα πάλι του Spiegel- είχαν τότε φέρει στην επιφάνεια τις μυστικές διαπραγματεύσεις που διεξήγαγε η γαλλική κυβέρνηση με τη γερμανική, προκειμένου να υπάρξει μια συμφωνία η οποία θα επέτρεπε στην Επιτροπή να εγκρίνει το σχέδιο προϋπολογισμού της Γαλλίας για το 2015, παρά το γεγονός ότι παραβίαζε τις πρότερες δεσμεύσεις του Παρισιού για μείωση του ελλείμματος ...

Οι δύο, πάντως, μεγαλύτερες χώρες της ευρωζώνης είχαν μια παρόμοια και κοινή προϊστορία παρεκκλίσεων για το έλλειμμα, αλλά και πιέσεων στην Επιτροπή για να τα παραβλέψει, περίπου 10 χρόνια νωρίτερα.

Ήταν δύο χρόνια μετά την κυκλοφορία του ευρώ, το 2003, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απηύθυνε προειδοποιήσεις προς την τότε γερμανική κυβέρνηση Σρέντερ καθώς και τη γαλλική, υπό τον Πρόεδρο Σιράκ, για την υπέρβαση που σημείωναν τα δημοσιονομικά ελλείμματα του Βερολίνου και του Παρισιού από το όριο του 3%. Η Κομισιόν είχε ζητήσει από τη Γερμανία και τη Γαλλία να προσαρμόσουν στο εν λόγω το όριο τα ελλείμματά τους εντός του 2004. Όμως αυτό στην περίπτωση της Γερμανίας δεν συνέβη παρά μόνον το 2005, όταν είχε πλέον αναλάβει την κυβέρνηση η Αγκελα Μέρκελ, στη δε Γαλλία η προσαρμογή ήταν σχετική και περιορισμένη, μια και τα ελλείμματα ξαναπήραν την ανηφόρα μετά λίγα χρόνια. Πάντως, τότε δεν επεβλήθη καμιά κύρωση στο Βερολίνο και το Παρίσι, όπως όμως είχε ήδη συμβεί και με τη Λισσαβώνα. Κι αυτό γιατί η Πορτογαλία ήταν η πρώτη χώρα της ευρωζώνης για την οποία ξεκίνησε το 2001 η διαδικασία περί «υπερβολικού ελλείμματος», μια και είχε φτάσει στο 4,6%. Ωστόσο και πάλι οι σχετικές αποφάσεις των αρμόδιων ευρωπαϊκών οργάνων δεν είχαν προχωρήσει στο στάδιο της επιβολής των προβλεπόμενων κυρώσεων.