Βιβλιοπαρουσίαση: Χτίζοντας ένα δημοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο

Το βιβλίο “Χτίζοντας ένα δημοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο” καταγράφει την προσπάθεια μίας ομάδας εκπαιδευτικών να δημιουργήσουν ένα δημοκρατικό σχολείο στο κέντρο της Αθήνας. Το βιβλίο αποτελεί ουσιαστικά την διδακτορική διατριβή του δασκάλου και ερευνητή Πέτρου Χαραβιτσίδη, ο οποίος δίδασκε την ίδια περιόδο στο σχολείο, υπό την εποπτεία του καθηγητή Γ. Τσιάκαλου. Εκδόθηκε το 2013 από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Διαβάζοντας το βιβλίο ο αναγνώστης μεταφέρεται στην καθημερινή πραγματικότητα ενός δημόσιου δημοτικού σχολείου, του

132ου, στο σχολικό συγκρότημα της Γκράβας. Τα προβλήματα της εκπαιδευτικής πράξης και του μαθητικού πληθυσμού είναι οξυμένα, ενώ σε μεγάλο ποσοστό (περίπου 75%) οι μαθητές είναι αλλόγλωσσοι. Οι συνθήκες αυτές ωθούν τους εκπαιδευτικούς, με πρωτοβουλία της διευθύντριας και του συλλόγου διδασκόντων, σε αλλαγή των καθιερωμένων σχολικών πρακτικών. Πιο συγκεκριμένα δημιουργούν τμήματα διδασκαλίας της μητρικής γλώσσας των μαθητών τους εκμεταλλευόμενοι τον τότε θεσμό της Ολυμπιακής Παιδείας, ενώ παράλληλα οι ίδιοι διδάσκουν εθελοντικά ελληνικά για τους μετανάστες-γονείς. Επιπλέον, μέσα από μελέτη και αυτό-μόρφωση, αρχίζουν να εισάγουν βιωματικές και επικοινωνιακές τεχνικές στην παρουσίαση των γνωστικών αντικειμένων και αξιοποιούν τη μητρική γλώσσα και τον πολιτισμό των μαθητών τους στην διαδικασία της μάθησης. Επίσης, στο πλαίσιο του σεβασμού της διαφορετικότητας στην καθημερινή σχολική ζωή διευρύνουν το περιεχόμενο των εθνικών γιορτών υπερβαίνοντας τα “εθνικοπατριωτικά” πρότυπα και προβάλλοντας πανανθρώπινες αξίες και αντικαθιστούν την καθιερωμένη πρωινή προσευχή με το ποίημα του Ρίτσου “Πρωινό Άστρο”, (περισσότερες λεπτομέρειες για τις δράσεις του σχολείου στην ιστοσελίδα της ομάδας δασκάλων του 132ου: http://www.132grava.net/132grava/?q=node/3)

Ο συγγραφέας μέσα από τα προσωπικά ημερολόγια των εκπαιδευτικών, συνεντεύξεις, αλλά και τη συστηματική παρατήρηση της ερευνητικής ομάδας παρουσιάζει τόσο την οργάνωση και την πορεία των μαθημάτων ελληνικών στους γονείς και αλβανικών στα παιδιά όσο και τις απόψεις και τις στάσεις εκπαιδευτικών και γονέων (ελλήνων και μεταναστών) σχετικά με τις πρωτοβουλίες των εκπαιδευτικών και τα αποτελέσματα που αυτές έχουν αναφορικά με το γνωστικό επίπεδο των μαθητών, την σχέση παιδιών και σχολείου και την σχέση γονέων και σχολείου. Η έρευνα εντάσσεται στο θεωρητικό πλαίσιο της κριτικής παιδαγωγικής, ενώ μεθοδολογικά ακολουθεί τις ποιοτικές έρευνες. Εμπεριέχεται επίσης μία επισκόπηση της βιβλιογραφίας για τη δίγλωσση εκπαίδευση και την ανάγκη διδασκαλίας της μητρικής γλώσσας σε αλλόγλωσσους μαθητές.

Το βιβλίο καταγράφει λεπτομερώς την προσπάθεια εφαρμογής μιας κριτικής παιδαγωγικής προσέγγισης στην πράξη. Εκτιμούμε πως το πιο χρήσιμο στοιχείο του είναι ότι αποτελεί μία ωμή καταγραφή της ελληνικής σχολικής πραγματικότητας χωρίς εξωραισμούς και φανφάρες. Αγγίζει έτσι μία σειρά από ευαίσθητα θέματα. Θέματα που όλους μας απασχολούν, αλλά δύσκολα τα συζητάμε. Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται στους προβληματισμούς των εκπαιδευτικών, περιγράφει τα βήματα και τις πρακτικές που ακολουθήθηκαν στην καθημερινή σχολική πράξη, τη δημοκρατική λειτουργία του συλλόγου διδασκόντων όπου όλες οι απόψεις εκφράζονται και είναι σεβαστές, την αποτελεσματική σχολική ηγεσία που δρα καταλυτικά στην πραγμάτωση των εκπαιδευτικών σχεδιασμών*.

Τι όμως μπορούμε να αποκομίσουμε εμείς σήμερα από την εμπειρία του 132ου ΔΣ; Κατά την γνώμη μας δύο πράγματα πρέπει να διδαχθούμε. Το πρώτο αφορά την ίδια την έννοια του δημοκρατικού σχολείου. Τι εννοούμε όταν μιλάμε για ένα δημοκρατικό σχολείο; Συνήθως αναφερόμαστε στην αρνητική ελευθερία των παιδιών είτε ως σεβασμό στην προσωπικότητα τους είτε ως σεβασμό της διαφορετικότητας (εθνικής, θρησκευτικής κτλ). Το 132ο ΔΣ μας προσφέρει όμως μία πλουσιότερη κατανόηση. Δημοκρατία σημαίνει την καλλιέργεια της θετικής ελευθερίας των παιδιών και περισσότερων εκείνων που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση. Θετική ελευθερία σημαίνει την καλλιέργεια των ικανοτήτων, των γνώσεων που καθιστά το παιδί ικανό να επιτυγχάνει τους σκοπούς του και να συμμετέχει στις ομαδικές διαδικασίες. Οι αλλόγλωσσοι μαθητές και γονείς του 132ου ΔΣ δεν βιώσαν απλώς την αποδοχή της διαφορετικής τους ταυτότητας. Είχαν την ευκαιρία να αντιμετωπίσουν πρακτικά τα προβλήματα τους. Οι μαθητές μάθαιναν την μητρική τους γλώσσα, ώστε να επικοινωνούν καλύτερα με τους συγγενείς τους και να εκμεταλλευτούν μαθησιακά τους δύο πολιτισμούς, ενώ οι γονείς μάθαιναν ελληνικά, ώστε να βελτιωθεί η επικοινωνία τους με το σχολείο, να βοηθούν τα παιδιά στο σπίτι, αλλά και να εξυπηρετούνται καλύτερα σε δημόσιες υπηρεσίες, να βρίσκουν καλύτερες δουλειές. Με λίγα λόγια το σχολείο διέγνωσε τις ανάγκες τους και προσαρμόστηκε σε αυτές.

Η επικέντρωση στην θετική ελευθερία δεν μπορεί παρά να έχει δύο σημαντικές συνέπειες για ένα σχολείο. Η πρώτη αφορά την ίδια την μάθηση. Η μάθηση αποκτά περιεχόμενο. Δεν μαθαίνω απλώς πως να μαθαίνω. Αλλά μαθαίνω πως να αλλάζω τον κόσμο γύρω μου. Μαθαίνω για να αλλάζω τον κόσμο γύρω μου. Και έτσι η μάθηση αποκτάει νόημα για το ίδιο το παιδί. Η δεύτερη συνέπεια αφορά την σχέση σχολείου και κοινότητας. Συχνά μιλάμε για την αναγκη της σύνδεσης του σχολείου με την κοινωνία. Ωστόσο, αυτό γίνεται πάντα με την κοινωνία σιωπηλή. Το σχολείο είναι εκείνο που θέτει το πλαίσιο ορθής λειτουργίας. Το σχολείο επιβάλλει κανόνες, ρυθμούς και στόχους. Και οι γονείς πρέπει να ακολουθούν. Όταν ο λόγος δίνεται στην κοινότητα τότε αυτός έχει συνήθως ένα φολκλορικό χαρακτήρα. Στο 132ο ΔΣ έχουμε όμως μία διαφορετική περίπτωση. Το σχολείο αφουγκράστηκε τις ανάγκες της κοινότητας και αναταποκρίθηκε σε αυτές. Έστελνε πολύγλωσσες ανακοινώσεις, ενώ διοργάνωσε τα μαθήματα που έχουμε ήδη αναφέρει. Ακόμα και στην διάρκεια των μαθημάτων ελληνικής γλώσσας άκουγε τους γονείς ως προς την μεθοδολογία (πόσα επίπεδα, πόσες ώρες, πόση γραμματική κτλ), την θεματολογία (εργασιακά δικαιώματα, περίθαλψη) και την λάμβανε υπόψη του. Οι εκπαιδευτικοί πήγαν πέρα από τις εύκολες, ψυχολογικοποιημένες κοινοτυπίες (π.χ. “μα δεν ενδιαφέρονται για τα παιδιά τους”). Έφερε το κοινωνικό πλαίσιο στο προσκήνιο και έδρασε για την αλλαγή του. Σίγουρα το προβληματικό κοινωνικό πλαίσιο δεν είναι πάντα τόσο ευκολα εντοπίσιμο και αντιμετωπίσιμο. Άλλά ένα δημοκρατικό σχολείο θα πρέπει να βρει τρόπους για να το φέρνει στην επιφάνεια και να το αντιμετωπίζει.

Το δεύτερο σημαντικό δίδαγμα που πρέπει, κατά την γνώμη μας, να κρατήσουμε από την εμπειρία του 132ου ΔΣ είναι η δημοκρατική λειτουργία του Συλλόγου διδασκόντων. Οι εκπαιδευτικοί δεν κλείστηκαν στην τάξη τους αντιμετωπίζοντας ατομικά τα προβλήματα του σχολείου. Αλλά έχοντας συγκεκριμένα προβλήματα μπροστά τους και μία λίγο ή πολύ σαφής γενική αντίληψη για το πως αυτά τα προβλήματα μπορούν να λυθούν αποτελεσματικά εργάστηκαν συλλογικά και δημοκρατικά. Πώς έγινε αυτό; Πρώτον, έσπασε το ταμπού της τάξης μέσα από την καλλιέργεια της εμπιστοσύνης και της κοινής ευθύνης. Αν κάποιος αντιμετώπιζε ένα πρόβλημα δεν ένιωθε μειονεκτικά να το συζητήσει με τους συναδέλφους του και να ζητήσει βοήθεια. Δεύτερον, υπήρχε διάθεση για μελέτη και επιμόρφωση, ώστε να δοκιμαστούν νέοι τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων. Σημαντικό οργανωτικό και παιδαγωγικό ρόλο στις ενέργειες του σχολείου είχε επίσης η διευθύντρια. Και αυτό διότι σε ένα δημοκρατικό σχολείο δεν χωράει ένας γραφειοκράτης δειυθυντής ξεκομμένος από την εκπαιδευτική διαδικασία. Τέλος, ακόμα και σε ένα δημοκρατικό σύλλογο διδασκόντων δεν συμμετέχουν όλοι το ίδιο ενεργά. Κάποιοι προσφέρουν περισσότερα και κάποιοι δεν θέλουν ή δεν μπορούν να συμμετέχουν. Το σημαντικό όμως είναι οι πρώτοι να δίνουν τον τόνο στο σχολείο. Έτσι, ώστε κάθε νέος συνάδελφος ή μαθητής που έρχεται να μπορεί να διαισθανθεί τον χαρακτήρα του σχολείου.

Θεωρούμε την δημοκρατική λειτουργία του συλλόγου διδασκόντων πολύ σημαντική, διότι απαντάει με πρακτικό τρόπο στο ερώτημα “πως συμβαίνει η καινοτομία, η εκπαιδευτική αλλαγή στο σχολείο;” Απέναντι στην λογική του υπουργείου οτι για την καινοτομία αρκεί οι εκπαιδευτικοί να αλλάξουν αντιλήψεις, να αφομοιώσουν τις θεωρίες, να αρχίσουν να μετρούν τους εαυτούς τους με δείκτες αξιολόγησεις, η εμπειρία του 132ο ΔΣ μας παρουσιάζει πολύ γλαφυρά ένα συλλογικό, αναστοχαστικό εγχείρημα. Ένα εγχείρημα που ξεκίνησε από τις πρακτικές ανάγκες της σχολικής κοινότητας και όχι από την εφαρμογή αφηρημένων μοντέλων. Ένα εγχείρημα που σχεδίασε συλλογικές δράσεις, συνεργάστηκε με φορείς, έπεισε την κοινωνία για την αναγκαιότητα του “δρόμου” που πρέπει να ακολουθήσουν.

Τέλος, οφείλουμε να σημειώσουμε ακόμα ένα στοιχείο που διαφοροποιεί το βιβλίο του Π. Χαραβιτσίδη από άλλες εκπαιδευτικές έρευνες. Μας δίνει την ευκαιρία να ακούσουμε τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Συνήθως κάποιοι ερευνητές εκτός σχολείου μελετούν τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών, τις ταξινομούν, τις κατατάσσουν, τις κρίνουν. Εδώ έχουμ μία διαφορετική διαδικασία έρευνας. Οι εκπαιδευτικοί περιγράφουν τα βήματα και τις δράσεις του. Η “αφήγηση” του ερευνητή δείχνει πως το πλαίσιο και οι περιορισμοί τους γίνονται αφετηρία για διαφορετική σύλληψη του προβλήματος υπερβαίνοντας τις παραδεδομένες πρακτικές και ανοίγοντας νέες δυνατότητες δράσης. Αυτή η συλλογική προσπάθεια αλλαγής των πρακτικών του σχολείου και των διαδικασίων μάθησης αποδεικνύεται πιο γόνιμη από τα καλλιστεία αριστείας που διοργανώνει κάθε χρόνο το Υπουργειο, με τους συμμετέχοντες να παρουσιάζουν μία ωραιοποιημένη και εξιδανικευμένη είκονα της δουλειάς του.

Συμπερασματκά, οι εμπειρίες σχολείων όπως 132ο ΔΣ αναθερμαίνει τις ελπίδες των εκπαιδευτικών που προσπαθούμε καθημερινά για την οικοδόμηση δημοκρατικών και ανθρώπινών σχολείων αποδεικνύοντας πως είναι δυνατόν. Δείχνει επίσης τις μεγάλες, συστηματικές και συλλογικές προσπάθειες που πρέπει να γίνουν για να επιτευχθεί ο στόχος μίας δημοκρατικής εκπαίδευσης. Και για αυτό θεωρούμε πως το βιβλίο του Πέτρου Χαραβιτσίδη “Χτίζοντας ένα δημοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο” πρέπει να διαβαστεί από κάθε εκπαιδευτικό που βρίσκει νόημα στην δουλειά του.

*η διευθύντρια του σχολείου απομακρύνθηκε από τη θέση της στις κρίσεις που έγιναν το 2007 (μεσώ συνέντευξης) και κατηγορήθηκε από τον διευθυντή που την αντικατέστησε για τις πρακτικές που προωθούσε στο σχολείο. Ευτυχώς, το δικαστήριο δικαίωσε τόσο την ίδια όσο και τις πράξεις και αποφάσεις του συλλόγου διδασκόντων του 132ου Δ.Σ. Ομως η διαδικασία αυτή πήγε πίσω το σχολείο. Ο σύλλογος διδασκόντων είχε να αντιμετωπίσει ένα νέο διευθυντή, ο οποίος είχε δηλώσει ότι τοποθετήθηκε κατόπιν εντολής του τότε ΓΓ του υπουργείου παιδείας στο σχολείο προκειμένου να σταματήσει τη δουλειά που γινόταν! Ο τοπικός σύλλογος δασκάλων στήριξε τους συναδέλφους και τη δουλειά τους απέναντι σε ένα αυταρχικό διευθυντή. Μετα την πανηγυρική αθώωση της διευθύντριας και κατά συνέπεια και του έργου του σχολείου, η διευθύντρια επανήλθε στο σχολείο της. Τραγική ειρωνία: Στις τελευταίες συγχωνεύσεις το σχολείο συγχωνεύτηκε με ένα άλλο. Προκειμένου να μη μείνει τίποτα στη συλλογική μνήμη που να το θυμίζει…. Ο συλλογικός όμως αγώνας των δασκάλων του σχολείου αλλά και των υποστηρικτών του έφερε αποτέλεσμα. Πριν 15 μέρες το υπουργείο ανακάλεσε τη συγχώνευση! Μετά τη συνταξιοδότηση της Στέλλας Πρωτονοταρίου, Διευθυντής τοποθετήθηκε ο Πέτρος Χαραβιτσίδης

Tags: 132ο δημοτικό σχολείο Αθηνώνβιβλιοπαρουσίαση Tweet

View the discussion thread.