Οι προκλήσεις στη δημόσια ναυτική εκπαίδευση

Τις τελευταίες ημέρες, με αφορμή δημοσιεύματα, έχει πυκνώσει η συζήτηση για το πόσο ισχυρή είναι η ελληνόκτητη ναυτιλία, πόσο ικανοί είναι οι έλληνες ναυτικοί, τις ανάγκες για έλληνες αξιωματικούς τα επόμενα 10 χρόνια, το φόβο για το ενδεχόμενο μη ύπαρξης αρκετών ικανών.
Και επειδή ισχυρή ναυτιλία χωρίς ναυτική εκπαίδευση δεν είναι δυνατόν να υπάρξει, είναι μία καλή στιγμή για να συζητηθούν τα χαρακτηριστικά και οι ανάγκες της ναυτικής εκπαίδευσης.
Το σύστημα της δημόσιας ναυτικής εκπαίδευσης και πιστοποίησης της χώρας μας, αποτελείται από:
Δέκα Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού (ΑΕΝ)

για πλοιάρχους και μηχανικούς, που λειτουργούν σε διάφορες περιοχές της χώρας (Ασπρόπυργος, Ήπειρος, Κρήτη, Κύμη, Μακεδονία, Οινούσσες, Σύρος, Χίος, Ύδρα, Κεφαλονιά). Οι σπουδαστές των ΑΕΝ περνούν εκεί είτε με πανελλήνιες εξετάσεις, και μάλιστα τα τελευταία χρόνια οι βάσεις είναι αρκετά ψηλές, ή μέσα από ένα σύστημα μοριοδότησης από τα ΕΠΑΛ ή από τα Γενικά Λύκεια σε μικρότερο ποσοστό.
Τρία Κέντρα Επιμόρφωσης Στελεχών Εμπορικού Ναυτικού (ΚΕΣΕΝ) για πλοιάρχους και μηχανικούς, από τα οποία το τρίτο είναι η εξέλιξη των ασυρματιστών και το παρακολουθούν πλέον οι πλοίαρχοι που παίρνουν πιστοποίηση χειρισμού μηχανημάτων επικοινωνίας των πλοίων. Οι αξιωματικοί του Εμπορικού Ναυτικού μετά την αποφοίτησή τους από τις ΑΕΝ σε τακτά διαστήματα παρακολουθούν στα ΚΕΣΕΝ μαθήματα μετεκπαίδευσης και ανανέωσης γνώσεων για θέματα που επιβάλλουν συμβάσεις του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού. Επίσης τους παρέχεται εκπαίδευση σε εξειδικευμένα θέματα για υπηρεσία επί ειδικού τύπου πλοίων (δεξαμενόπλοια, επιβατηγά, ασφάλεια), ώστε να είναι ικανοί να ανταποκριθούν στις εξειδικευμένες τεχνολογίες που ενσωματώνονται στα σύγχρονα πλοία. Τα ΚΕΣΕΝ εκδίδουν 23 ειδικά πιστοποιητικά.
Επίσης υπάρχουν δύο Σχολές Σωστικών και Πυροσβεστικών Μέσων, οι οποίες απευθύνονται στους ναυτικούς όλων των βαθμίδων και τους παρέχεται η βασική και προχωρημένη εκπαίδευση στα σωστικά και πυροσβεστικά μέσα των πλοίων. Όπως και η Δημόσια Σχολή Εμπορικού Ναυτικού Μετεκπαίδευσης Θαλαμηπόλων (ΔΣΕΝ/ΜΕΤ Θαλαμηπόλων). Οι παραπάνω σχολές είναι υπό την εποπτεία της Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Ναυτικών (ΔΕΚΝ) του υπουργείου Ναυτιλίας.
Τέλος, ΕΠΑΛ που ανήκουν στο υπ. Παιδείας και είναι ουσιαστικά τα ναυτικά λύκεια τα οποία προετοιμάζουν τους μαθητές για τις ακαδημίες, εφόσον επιθυμούν να συνεχίσουν τις σπουδές τους και όχι να ξεκινήσουν να εργάζονται σε πλοία μετά την αποφοίτησή τους.
Το περιεχόμενο της ναυτικής εκπαίδευσης πρέπει να είναι εναρμονισμένο με τις απαιτήσεις της Διεθνούς Σύμβασης STCW 1978 «Για τα πρότυπα εκπαίδευσης, έκδοσης πιστοποιητικών και τήρησης φυλακών των ναυτικών», όπως ισχύει με τις τροποποιήσεις που έγιναν το 2010 στη Μανίλα. Τόσο η αρχική όσο και η αναθεωρημένη εκδοχή της έχουν κυρωθεί από τη χώρα μας με το νόμο 1314/1983 και με το προεδρικό διάταγμα 79/2012 (ΦΕΚ Α’ 137). Η αναθεωρημένη σύμβαση καθορίζει νέες απαιτήσεις ως προς την παρεχόμενη εκπαίδευση, τα προσόντα, τις προϋποθέσεις πιστοποίησης και τήρησης των φυλακών των ναυτικών των κλάδων προσωπικού καταστρώματος, μηχανής και τηλεπικοινωνίας των πλοίων.

Προσπάθειες στήριξης

Αρκετά χρόνια πριν, και έως το 2015, η ναυτική εκπαίδευση συνειδητά απαξιώνονταν με στόχο την ιδιωτικοποίησή της. Η προοπτική αυτή, μάλιστα, είχε προβλεφθεί σε νόμο του υπουργείου Ναυτιλίας. Στο πλαίσιο αυτό καταργήθηκαν οι 200 από τις 280 θέσεις μόνιμου διδακτικού προσωπικού και διακόπηκε η σίτιση των σπουδαστών, ενώ η κτιριακή υποδομή των σχολών και ο εξοπλισμός τους είχαν εγκαταλειφτεί. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 2013 απεντάχθηκε από τα ΕΣΠΑ η πλειονότητα των προτάσεων για ανανέωση του εξοπλισμού τους.
Προγραμματική μας δέσμευση ήταν και παραμένει η αναβάθμιση της ναυτικής εκπαίδευσης. Πρόσφατα μάλιστα ο υπουργός Ναυτιλίας από το βήμα της 30ης συνόδου του ΙΜΟ επανέλαβε την πρόθεση της χώρας «να συμβάλλει αποφασιστικά στην αναβάθμιση της ναυτικής εκπαίδευσης» με προσανατολισμό την παγκόσμια ναυτιλία και όχι μόνο την ελληνική αγορά εργασίας, έτσι ώστε η πρώτη να μπορέσει «να απαντήσει στις απαιτήσεις που θα υπάρξουν για νέα στελέχη την επόμενη δεκαετία».
Προς αυτή την κατεύθυνση από το 2015 έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για να αντιστραφεί η κατάσταση σε επίπεδο υποδομών και εξοπλισμού, διδακτικού προσωπικού, γνωστικού περιεχομένου και της καθημερινότητας των σπουδαστών. Συγκεκριμένα, στον τομέα των υποδομών αναζητήθηκαν και βρέθηκαν πόροι από δωρεές για την υλοποίηση εκτεταμένων έργων επισκευής στις σχολές της Μηχανιώνας, του Ασπρόπυργου, της Ύδρας και στο αμέσως επόμενο διάστημα στην ΑΕΝ της Κύμης. Ωστόσο, και σε άλλες σχολές υπάρχουν κτιριακά προβλήματα, μικρότερης ή μεγαλύτερης κλίμακας, και προβλήματα συντήρησης υποδομών που πρέπει να αντιμετωπιστούν.
Επετεύχθη η επανένταξη της ανανέωσης του εξοπλισμού στα περιφερειακά προγράμματα ΕΣΠΑ 2014-20. Το στοίχημα του αμέσως επόμενου διαστήματος που πρέπει να κερδηθεί είναι η ταχεία απορρόφηση αυτών των κονδυλίων, καθώς εξακολουθούν να λείπουν εξοπλισμός και μηχανήματα απαραίτητα για την εκπαίδευση των σπουδαστών, όπως προσομοιωτές γέφυρας.
Η εικόνα της εγκατάλειψης και υπονόμευσης του δημόσιου χαρακτήρα της εκπαίδευσης γίνεται πιο αποκαλυπτική, αν αναλογιστεί κανείς ότι οι πρώτος προσομοιωτής γέφυρας σε σχολή στην Ευρώπη ήταν σε δημόσιο ΚΕΣΕΝ στην Ελλάδα αρκετές δεκαετίες πριν, ενώ σήμερα έχουμε φτάσει να παρακολουθούμε από απόσταση τα ιδιωτικά κολλέγια που δραστηριοποιούνται στο χώρο της ναυτικής εκπαίδευσης.
Αναφορικά με το διδακτικό προσωπικό, πληρώθηκαν οι 17 οργανικές θέσεις ναυτοδασκάλων, ενώ εγκρίθηκε η πρόσληψη 280 ωρομισθίων καθηγητών. Είναι όμως μία προσωρινή λύση έως την υλοποίηση του απώτερου στόχου, που είναι η πρόσληψη μόνιμου προσωπικού, καθώς στη ναυτική εκπαίδευση σήμερα το 70% των καθηγητών είναι ωρομίσθιοι. Εξακολουθούν να λείπουν οι ναυτοδάσκαλοι και να υπάρχει δυσκολία στην προσέλκυσή τους, καθώς οι χαμηλές αμοιβές τους είναι ένα σοβαρό αντικίνητρο.

Αναμόρφωση προγραμμάτων σπουδών

Το περιεχόμενο της ναυτικής εκπαίδευσης είναι ένα πολύ ουσιαστικό ζήτημα. Τόσο στις ΑΕΝ όσο και στα ΚΕΣΕΝ, αρκετά συγγράμματα που διδάσκονται είναι ξεχασμένα σε μία άλλη εποχή. Στις σχολές δεν υπάρχουν οργανωμένες δανειστικές βιβλιοθήκες, ούτε σε συμβατική ούτε σε ηλεκτρονική μορφή. Ναυτικοί που στοχεύουν σε μία καριέρα αξιώσεων συχνά καταφεύγουν σε ιδιωτικά σεμινάρια ή στο εξωτερικό. Την περίοδο αυτή είναι σε εξέλιξη η αναμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών των ΑΕΝ, σε συνεργασία με το Ευγενίδειο Ίδρυμα. Σε εκκρεμότητα βρίσκεται η αλλαγή κανονισμών των σχολών των ΑΕΝ και ΚΕΣΕΝ. Παράλληλα, ιδρύθηκε το ειδικό Τμήμα Ηλεκτρολόγων-Ηλεκτρονικών.
Στις θετικές παρεμβάσεις της κυβέρνησης πρέπει να συμπεριληφθεί και η επαναφορά του επιδόματος σίτισης τους σπουδαστές των ΑΕΝ, που είχε διακοπεί από το 2012, με την προοπτική του χρόνου σχεδόν να διπλασιαστεί.
Βεβαίως εξακολουθεί να είναι σε εκκρεμότητα η λειτουργία του γραφείου διασύνδεσης στο υπουργείο Ναυτιλίας, με το γραφείο σταδιοδρομίας. Γεγονός που με την ολοκλήρωσή του θα δώσει τη δυνατότητα καταγραφής των αναγκών της αγοράς εργασίας και θα συμβάλλει στην καλύτερη πρόσβαση των δοκίμων πλοιάρχων και μηχανικών σε αυτή.
Ωστόσο, δεν έχει προχωρήσει η αποστρατικοποίηση των σχολών, παλιό αίτημα του σπουδαστικού κινήματος σε αυτές, αλλά και προγραμματική θέση του ΣΥΡΙΖΑ. Στην Ελλάδα, και μόνο, το λιμενικό σώμα εξακολουθεί να είναι συνιστώσα της ναυτικής εκπαίδευσης. Σε πολλές σχολές οι λιμενικοί είναι περίπου ίσοι σε αριθμό με τους καθηγητές. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στο ΚΕΣΕΝ υπηρετούν 11 λιμενικοί και 15 καθηγητές, ενώ στην ΑΕΝ Κύμης 8 καθηγητές και 7 λιμενικοί.
Ένα σημείο για το οποίο απαιτείται οργανωμένη παρέμβαση και ανάληψη πρωτοβουλιών είναι η ενίσχυση των γυναικών σπουδαστριών, τόσο σε επίπεδο σπουδών όσο και για τη μελλοντική τους ένταξη στην αγορά εργασίας.

Ανωτατικοποίηση των σχολών

Τέλος, σε αναμονή βρίσκεται επίσης η προγραμματική θέση του ΣΥΡΙΖΑ για ανωτατικοποίηση των ΑΕΝ. Συμβαίνει το παράδοξο αν και οι σπουδαστές στις ΑΕΝ μπαίνουν μέσα από πανελλήνιες εξετάσεις και οι σχολές είναι τετραετούς φοίτησης, στο τέλος όταν αποφοιτούν ο τίτλος τους είναι αδιαβάθμητος. Μετά από 12 έτη, όταν πλέον αποκτήσουν το βαθμό του Α’ καπετάνιου, ο τίτλος τους γίνεται ισότιμος του αντίστοιχου των ΤΕΙ. Η επιτροπή που είχε συσταθεί στο υπουργείο Ναυτιλίας για το θέμα της ναυτικής εκπαίδευσης, και στην οποία συμμετείχαν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, κατά πλειοψηφία εισηγήθηκε θετικά για το θέμα. Είναι ένα ώριμο αίτημα, που πρέπει σταδιακά το αμέσως επόμενο διάστημα να αρχίσει η υλοποίησή του.
Πόσο μάλλον που παράλληλα τρέχουν εξελίξεις στο χώρο της ναυτικής εκπαίδευσης. Τρία ιδιωτικά κολλέγια στην Ελλάδα έχουν συνδεθεί με πανεπιστήμια του εξωτερικού, το ένα στη Βρετανία, το άλλο στη Βάρνα της Βουλγαρίας και το τελευταίο στην Αίγυπτο. Οι φοιτητές τους αποφοιτώντας σε 3 χρόνια από τώρα, θα έχουν πτυχίο ανώτατης σχολής και θα μπορούν να συνεχίσουν με μεταπτυχιακές σπουδές εφόσον το θέλουν. Το ίδιο θα συμβεί με τους απόφοιτους από την Κύπρο, στοιχείο που θα δίνει στους απόφοιτους αυτών των σχολών ένα άμεσο, αλλά και ένα μελλοντικό προβάδισμα στην αγορά εργασίας από τους σπουδαστές των δικών μας δημόσιων ΑΕΝ. Προφανώς, πρέπει άμεσα να συζητηθεί πως σκοπεύουμε να αντιμετωπίσουμε αυτή την κατάσταση.
Θεωρούμε ότι αυτές οι εξελίξεις μας υποχρεώνουν να επιταχύνουμε την προσπάθεια για την ουσιαστική βελτίωση και την τυπική αναβάθμιση της δημόσιας ναυτικής εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να υπάρξει ένας όσο το δυνατό πιο καθαρός οδικός χάρτης με τις πρωτοβουλίες που πρέπει να παρθούν το επόμενο διάστημα.
Είναι γνωστό ότι πολλά από τα δεινά της ναυτικής εκπαίδευσης συνδέονται με την απουσία πόρων. Ωστόσο, η επένδυση στη ναυτική εκπαίδευση είναι μία ανταποδοτική δαπάνη, που δημιουργεί σημαντικές πολλαπλασιαστικές επιδράσεις στην ελληνική οικονομία. Η λειτουργία της ναυτικής εκπαίδευσης, λοιπόν, πρέπει να υποστηριχθεί ουσιαστικά από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Τμήμα Ναυτιλίας ΣΥΡΙΖΑ

ναυτική εκπαίδευση