Η ποιοτική και ποσοτική πτώση της Φυσικής στο Λύκειο

Αφορμή για τη σύντομη επιστροφή στις φιλόξενες ιστοσελίδες του alfavita αποτέλεσε το σχόλιο αναγνώστη (ή αναγνώστριας; γιατί τέτοια εμμονή στην απρόσωπη ανωνυμία στην εποχή μας;) στην προηγούμενη ανάρτηση (http://www.alfavita.gr/special-edition/me-tetoio-lykeio-pali-kala-poy-den-antegrapsan-oloi), σχετικά με την ποιοτική και ποσοτική φθορά των θετικών επιστημών στο Λύκειο.

Ο/Η σχολιαστής/στρια διαπιστώνει αντίφαση μεταξύ της πρότασης του κειμένου

μου («…μακροημερεύει επικίνδυνα η φθορά στη μέση εκπαίδευση –ιδίως του Λυκείου, με συνεχείς μειώσεις στην ύλη, ποιοτικά και ποσοτικά…») και του κειμένου του Νίκου Τσούλια («… Βέβαια δεν υπήρχε ο όγκος της σημερινής μαθησιακής ύλης και το Γυμνάσιο και προπάντων το Λύκειο…»), που δημοσιεύθηκε στις 16/09/2017, στο ίδιο φιλόξενο εκπαιδευτικό blog.

Πρώτα απ’ όλα, δε διαπιστώνω κάποια αντίφαση μεταξύ των δύο κειμένων, καθώς ο Νίκος Τσούλιας αναφέρεται στην ποσότητα των αντικειμένων που διδάσκονται στο Λύκειο σήμερα, καθώς οι μαθητές είναι φορτωμένοι με πληθώρα μαθημάτων (18 στη Β’ Λυκείου και 15 στη Γ’ Λυκείου!), τα περισσότερα εκ των οποίων είναι στείρας αποστήθισης και μηρυκασμού του μοναδικού –και συνήθως προβληματικού- σχολικού βιβλίου και παντελώς αδιάφορα για νέους του 21ου αιώνα. Όσο κι αν ελαττώσεις την ύλη, με τόσα και διαφορετικά αντικείμενα, ο εκπαιδευόμενος απλώς άγεται και φέρεται από το ένα βιβλίο στο άλλο κι ό,τι αρπάξει,εν τέλει. Προφανώς, ο φιλότιμος μαθητής πελαγώνει στην προσπάθειά του να ανταποκριθεί στις όποιες απαιτήσεις του προγράμματος.

Ας εστιάσω, όμως, στο κύριο γνωστικό μου αντικείμενο και ας προχωρήσουμε σε μια πρόχειρη σύγκριση της εξεταστέας και διδακτέας ύλης της Φυσικής της Γ’ Λυκείου παλαιότερα,με τη σημερινή ύλη της Φυσικής και στις τρεις τάξεις του Λυκείου.

Το 1974 οι μαθητές διδάσκονταν –και εξετάζονταν- σχεδόν στα πάντα. Υπό το γενικό τίτλο της «Κλασικής Φυσικής», ο απόφοιτος του επονομαζόμενου πρακτικού γνώριζε στοιχεία από τα «πάντα όλα», από μηχανική μέχρι ατομική και πυρηνική φυσική, ακόμα και στοιχεία ηλεκτρονικής!

Μια δεκαετία αργότερα, το 1984, ο υποψήφιος της Α’ και της Β’ Δέσμης, όπως ονομάζονταν τότε, εξεταζόταν την ακόλουθη ύλη στην Γ’ Λυκείου:

Κεφάλαιο 1ο: Έργο και Ενέργεια.

Κεφάλαιο 2ο: Ορμή και Κρούση.

Κεφάλαιο 3ο: Πεδία Δυνάμεων.

Κεφάλαιο 4ο: Κινήσεις σε Πεδία Δυνάμεων.

Κεφάλαιο 5ο: Μελέτη Κυκλωμάτων Συνεχούς.

Κεφάλαιο 6ο: Ηλεκτρομαγνητική Επαγωγή.

Κεφάλαιο 7ο: Εναλλασσόμενα Ρεύματα.

Κεφάλαιο 8ο: Εξισώσεις Maxwell.

Κεφάλαιο 9ο: Θερμοδυναμική.

Κεφάλαιο 10ο: Νόμοι Αερίων.

Κεφάλαιο 11ο: Ταλαντώσεις.

Κεφάλαιο 12ο: Κύματα.

Ας αναφερθεί ότι η μελέτη των κεφαλαίων ήταν σχεδόν πλήρης και κάλυπτε και σύγχρονες ενότητες Φυσικής. Ενδεικτικά, καλύπτονταν όλες οι περιπτώσεις βολών (οριζόντια, πλάγια και σε όλα τα πεδία δυνάμεων), κίνηση δορυφόρων, ανακάλυψη του νετρονίου από τον Chadwick, χρονοκυκλώματα, κίνηση Brown, εντροπία, μηχανικές και ηλεκτρικές ταλαντώσεις, άνωση κλπ.

Αρχικά καταργήθηκε το 8ο κεφάλαιο (εξισώσεις Maxwell) και επί σειρά ετών η ύλη παρέμεινε λίγο πολύ η ίδια. Από το 2001 κι έπειτα ξεκινά η αφαίρεση ενοτήτων και κεφαλαίων στη Φυσική. Για την αποφυγή λεπτομερειών, που θα κούραζαν και θα έθεταν το κείμενο εκτός της στόχευσής του καιθα είχαν περισσότερο ενδιαφέρον σε μια ειδική ημερίδα σχετικά με την εξέλιξη της διδακτέας ύλης της Φυσικής στα Λύκεια, σήμερα οι μαθητές σε όλο το Λύκειο διδάσκονται:

Στην Α΄ Λυκείου ευθύγραμμες κινήσεις, στην απλούστερη δυνατή μορφή τους και αυστηρά στο πλαίσιο της Μηχανικής, με πολλούς περιορισμούς και με τα χίλια ζόρια καταλήγει στη Μηχανική Ενέργεια.Στη Β’ Λυκείου και στη Φυσική Κατεύθυνσης έχουμε επιδερμική (κυριολεκτικά) επαφή με την οριζόντια βολή, μερικές μορφές κρούσεων, κυκλική κίνηση, νόμους αερίων και θερμοδυναμική, απ΄ όπου έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε που θεωρείται ότι μπορεί να δυσκολέψει το μαθητή. Ο χαρακτηρισμός «επιδερμική» βασίζεται στα περιεχόμενα (ερωτήσεις και ασκήσεις) του σχολικού βιβλίου, το οποίο είναι ένα συμπίλημα κεφαλαίων εδώ κι εκεί. Στη Φυσική της Γενικής της Β’ Λυκείου η ύλη περιλαμβάνει: Δυνάμεις μεταξύ Ηλεκτρικών Φορτίων, Συνεχές Ρεύμα, Φως και Ατομικά Φαινόμενα. Δεν είναι μόνο η επιδερμική και ανούσια προσέγγιση της ύληςαυτής, αλλά και η αλλόκοτη λογική –αν υπάρχει λογική- στη σύνθεση των ενοτήτων του σχολικού βιβλίου, που αποτελεί ένα κατ’ εξοχήν αντιεπιστημονικό και αντιπαιδαγωγικό συμπίλημα, που ανάλογό του ίσως να μην υπάρχει και εγείρει το ερώτημα αν γράφτηκε από Φυσικούς.Στη Γ’ Λυκείου και στην Κατεύθυνση (μιας και οι «σοφοί» αποφάνθηκαν ότι η Φυσική είναι περιττό μάθημα για τη Γενική Παιδεία των ελληνοπαίδων…) διδάσκονται Ταλαντώσεις (μόνο οι μηχανικές), Μηχανικά Κύματα και ηχητικό φαινόμενο Doppler, Ρευστά, Στροφική Κίνηση Στερεού και Κρούσεις.

Συμπερασματικάκαι χωρίς εστίαση σε λεπτομέρειες, ο απόφοιτος του σημερινού Λυκείου διδάσκεται και στις τρεις τάξεις λιγότερη Φυσική, ποιοτικά και ποσοτικά, σε σχέση με τη Φυσική που διδασκόταν μόνο στη Γ’ Λυκείου ο απόφοιτος του 1984! Δε γίνεται σύγκριση με ακόμα πιο πίσω.Παράλληλα, ουσιαστικάκαταργήθηκαν καιταεργαστήρια των Φυσικών Επιστημών στα σχολεία, που είχε θεωρηθεί ως θετική εξέλιξη –και ήταν- στο εκπαιδευτικό μας σύστημα και για τα οποία επενδύθηκαν σημαντικότατα ποσά και χιλιάδες εργατοώρες (τον αχρηστευμένο εξοπλισμό των σχολικών μας εργαστηρίων θα τον ζήλευαν πολλές εξελιγμένες χώρες). Οι Θετικές Επιστήμες, άρα και η Φυσική, διεθνώς αντιμετωπίζονται ως εργαστηριακά μαθήματα, κι εμείς τις έχουμε μετατρέψει σε άχαρα και κουραστικά μαθήματα παπαγαλίας. Πρόκειται για μια αψυχολόγητη, ατεκμηρίωτη και πρόχειρη απόφαση, που δικαιολογήθηκε με εξαιρετικά προσβλητικήεπιχειρηματολογία για τους φιλότιμους, εργατικούς και αποδοτικούς καθηγητές Φυσικών Επιστημών. Το σαθρό επιχείρημα ότι «δεν ελέγχονται αν γίνονται», που εκστομίστηκε από κάποιους «συμβούλους», έχει επικίνδυνες προεκτάσεις και μπορεί να εκτοξευθεί εναντίον οποιασδήποτε ειδικότητας, που αύριο θέλουμε να καταργήσουμε.Για παράδειγμα, αν αποφασίσει το Υπουργείο να καταργήσει τη μουσική, η δικαιολογία «δε διδάσκεται από όλους» τη στέλνει στο πυρ το εξώτερο σε κλάσματα του δευτερολέπτου… Παρεμπιπτόντως, μπορεί να μας εξηγήσει κάποιος από το Υπουργείο πως ελέγχεται αν κάποιος καθηγητής διδάσκει ή όχι και δε χαζεύει μέσα στην αίθουσα ή δεν αξιοποιεί τα εργαστήρια; Έχουν στοιχεία κι αν ναι γιατί δεν δημοσιοποιούνται; Αν όχι, ποιος και με ποια κριτήρια έλαβε την απόφαση;

Συμπληρωματικά ας αναφερθεί ότι τη δεκαετία του 1980 οι μαθητές διδάσκονταν και Αστρονομία και Αστροφυσική στη Β’ Λυκείου, η οποία σήμερα δεν προσφέρεται ούτε ως επιλογή! Κατά τα λοιπά, ονειρευόμαστε διαστημικές υπηρεσίες κι άλλα γλαφυρά.Θα σχολιάσει κάποιος ότι εδώ καταργήθηκαν άλλα κι άλλα (πχ. ηλεκτρομαγνητισμός), η αστρονομία, η μετεωρολογία, η σύγχρονη Φυσική (οι κβαντικοί υπολογιστές βρίσκονται προ των πυλών), η πυρηνική τεχνολογία (καθημερινότητα εδώ και δεκαετίες σε όλες τις προηγμένες χώρες) κι όσα πλείστα άλλα μας μάραναν στο πρόγραμμα σπουδών… Ευτυχώς που ενημερωνόνται οι φιλομαθείς μαθητέςμέσω διαδικτύου και των προσωπικών πρωτοβουλιών των εκπαιδευτικών, προς τιμήν τους,για τις εξελίξεις των επιστημών και της τεχνολογίας των «υπανάπτυκτων», τόσο από Δυσμάς όσο και από Ανατολάς…Παρενθετικά να σχολιάσω και το επίπεδο των εξωσχολικών βοηθημάτων της εποχής εκείνης, τα οποία ήταν συγγράμματα υψηλού επιπέδου, από συγγραφείς που είχαν εντρυφήσει στη Φυσική και αποτελούν ακόμα και σήμερα κόσμημα στη βιβλιοθήκη κάθε Φυσικού –και όχι μόνο. Και μόνο ότι έγραφαν Φυσικοί του κύρους και του επιπέδου του Καίσαρα Αλεξόπουλου, αρκεί για να κατανοηθεί το επίπεδο της Φυσικής, τότε. Η οποιαδήποτε σύγκριση με τα σημερινά βοηθήματα θα ήταν ιεροσυλία.

Επιστρέφοντας στο σήμερα και για να φανούν οι γνωστικές αποστάσεις μεταξύ δημοσίων και σοβαρών ιδιωτικών σχολείων, παραπέμπεται ο αναγνώστης να αναζητήσει τη διδακτέα ύλη της Φυσικής στα προγράμματα ΙΒ, που παρέχουν τα μεγάλα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια των Αθηνών, κυρίως, σε όσους έχουν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν στις οικονομικές τους απαιτήσεις. Μέχρι και στοιχεία κβαντομηχανικής και βιομηχανικής Χημείας διδάσκονται οι λίγοι τυχεροί. Άνιση μεταχείριση και παροχή ευκαιριών, που προκαλεί μελαγχολία…

Θα αντισταθώ και δεν θα προχωρήσω σε συγκρίσεις σχετικά με το μαθηματικό υπόβαθρο και τις γνώσεις των μαθητών τότε και τώρα. Ας αναφερθεί κάποιος συνάδελφος μαθηματικός, για να μη θεωρεί ότι γίνεται εισβολή σε ξένα χωράφια.

Όμως, το επίπεδο των πανεπιστημιακών σχολών, παράλληλα με τις εξελίξεις των επιστημών, δε μειώθηκε από τότε,ευτυχώς. Συνεπώς, δεν είναι τυχαίο ότι όλο και περισσότεροι εκ των σημερινών επιτυχόντων στα ΑΕΙ και ΑΤΕΙ προσφεύγουν στη συστηματική φροντιστηριακή συνδρομή ή την εξαπάτηση για να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις των σχολών τους. Τα οποία φροντιστήρια, προφανώς προσπαθούν να διδάξουν τεχνικές επίλυσης και να προβλέψουν τα πιθανά θέματα των εξετάσεων και όχι να μεταλαμπαδεύσουν επιστήμη. Στην τελική, αυτός είναι και ο σκοπός τους και δε θα τα επικρίνουμε γι΄αυτό. Ούτε είναι τυχαία τα ποσοστά εγκατάλειψης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, με τον έναν στους τρεις φοιτητές να παραιτείται τελικά των σπουδών του, όπως στοιχειοθετημένα ανέδειξε ο Χρήστος Κάτσικας (πηγή: http://www.efsyn.gr/arthro/enas-stoys-treis-foitites-egkataleipei-tis-spoydes). Κι όπως αποδεικνύουν τα στοιχεία αυτά, η συντριπτική πλειοψηφία όσων εγκαταλείπουν την προσπάθεια, προέρχεται από τα λιγότερο προνομιούχα στρώματα και είναι «η τελευταία εκδήλωση της ανισότητας ως προς την εκπαίδευση».

Η ποιοτική και ποσοτική υποχώρηση του Λυκείου, τη στιγμή που διαρκώς αυξάνουνοι απαιτήσεις στο οικουμενικό χωριό,στο οποίοδιεκδικούμε ισότιμη συμμετοχή, δεν μπορεί να μας αφήνει αδιάφορους. Ούτε η σιωπή μπροστά στους συνδικαλιστές και τους μαθητοπατέρες-τι εύκολος και ξεκούραστος ρόλος…- επιτρέπεται, πλέον. Η ευθύνη τους για τη φθίνουσα πορεία της εκπαίδευσης είναι τεράστια, αλλά, δυστυχώς, κανένας τους δεθααπολογηθεί.Δεν είναι δυνατόν να εισάγονται στα Φυσικά τμήματα φοιτητές, που όχι μόνο δεν εξετάσθηκαν, αλλά ούτε καν διδάχθηκαν Φυσική κι εμείς να αρμενίζουμε αμέριμνα. Δεν είναι δυνατόν να εισάγονται φοιτητές στα τμήματα με απαιτήσεις χημείας χωρίς Χημεία ήοι αυριανοί δάσκαλοι των παιδιώνμας, που θα κληθούν να τα διδάξουν μαθηματικά και φυσικές επιστήμες, να γίνονται δεκτοί στις Παιδαγωγικές σχολές χωρίς μαθηματικά –τουλάχιστον, γιατί έτσι βολεύει κάποιους κι εμείς να λέμε δεν πειράζει. Και πάει λέγοντας για ουκ ολίγες και απαιτητικότατες ανώτατες σχολές… Ας αποσαφηνισθεί ότι είναι άλλο θέμα η ποιοτική και ποσοτική υποχώρηση κι άλλο θέμα η διδακτική και παιδαγωγική προσέγγιση, σύμφωνα με τις σύγχρονες αρχές της παιδαγωγικής επιστήμης. Όπως επίσης, διαφορετικό θέμα είναι η εξεταστική αποσύνδεση του Λυκείου με το Πανεπιστήμιο κι άλλο η γνωστική, η οποία δεν μπορεί να είναι αντικείμενο προς συζήτηση.

Προφανώς και αφήνει αδιάφορους κάποιους από τους εισηγητές των αλλαγών στην εκπαίδευση ότι το σοβαρό πλεονέκτημα της διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών, εκτός από την κατανόηση της λειτουργίας του κόσμου γύρω μας, είναι η καλλιέργεια τρόπου σκέψης και επίλυσης προβλημάτων σε μια σύγχρονη κοινωνία, που λειτουργεί βασισμένη -σχεδόν απόλυτα- στις ανακαλύψεις τους και την τεχνολογία που παράγεται από αυτές. Η επιτυχής διδασκαλία των φυσικών επιστημών αποτελεί σημαντική συνιστώσα του επιστημονικού αλφαβητισμού, αποτελεί ζητούμενο κάθε σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος καιείναι αναγκαίος σε μια δημοκρατική Κοινωνία της Πληροφορίας, δηλαδή στον κόσμο που ζούμε σήμερα και θα ζήσουν τα παιδιά μας αύριο, προάγοντας παράλληλα τα δημοκρατικά ιδεώδη. Χαίρομαι για τις δηλώσεις του πρωθυπουργού κου Τσίπρα στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας στην Κρήτη και την ανάγκη στήριξης της έρευνας και της τεχνολογίας, αλλά χωρίς Θετικές Επιστήμες ορθά δομημένες στο Λύκειο, πως θα επιτευχθεί το brain gain και η ανάπτυξη της ιδιαίτερα προσοδοφόρας καινοτομίας; Γιατί καινοτομία χωρίς Θετικές Επιστήμες, πολύ απλά δε γίνεται.

Ο τόπος αυτός έχει επιβιώσει επί χιλιάδες χρόνια με σταθερά εξαγώγιμα προϊόντα του την Παιδεία και το Ήθος. Επιτέλους, ας κοιτάξουμε και λίγο το αύριο. Και αύριο, χωρίς Παιδεία και Εκπαίδευση σήμερα, δεν μπορεί να υπάρξει. Και στη σημερινή εποχή, ιδίως, εκπαίδευση χωρίς Θετικές Επιστήμες δεν μπορεί να υπάρξει.

*Φυσικός ΔΕ, M.Sc. στην Εξειδίκευση Καθηγητών Φυσικών Επιστημών, υποψήφιος διδάκτορας στο ΕΑΠ

διδασκαλία φυσικήςΜιχάλης Πετρόπουλοςνέο Λύκειο