ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ...

Κρυμμένα στα υλικά της ίδιας της κατασκευής τους, τα αρχιτεκτονικά σχέδια των αρχαίων ναών έρχονται στο φως με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας.

Εδώ και πολλούς αιώνες,...

οι άνθρωποι κοιτάζουν τους αρχαίους ελληνικούς ναούς με δέος και θαυμασμό για τον εξαίρετο σχεδιασμό και την άψογη κατασκευή τους. Οι αρχιτέκτονες γνωρίζουν, ωστόσο, ότι στην κατασκευή τους είχαν παρεισφρήσει εσκεμμένα κάποια αρχιτεκτονικά “λάθη”, τα οποία συμβάλλουν στην οπτική αρμονία τους, με αποτέλεσμα να μοιάζουν γεωμετρικά τέλειοι.

Παρ’ όλα αυτά, ήταν δύσκολο να προσδιοριστεί σε ποιο στάδιο της
κατασκευής τους αποφασίστηκε να γίνουν αυτά τα λάθη, εφόσον για να γίνει
αυτό απαιτούνταν τα αρχικά σχέδιά τους.

Βέβαια, όπως όλοι γνωρίζουμε, δεν υπήρχε καμία περίπτωση να βρεθούν τα
αρχικά σχέδια μετά από τόσους αιώνες. Ή μήπως όχι;

Προς μεγάλη έκπληξη των αρχιτεκτόνων και των αρχαιολόγων, τα σχέδια
βρίσκονταν κάτω από τη μύτη τους και περίμεναν να αποκαλυφθούν.

Το μυστικό αποκαλύφθηκε στον ερειπωμένο ναό του Απόλλωνα στα Δίδυμα. Ο
ναός άρχισε να κατασκευάζεται μερικά χρόνια μετά την άφιξη του Μεγάλου
Αλεξάνδρου στην Μικρά Ασία, το 334 π.Χ., αλλά οι εργασίες προχωρούσαν με
πολύ αργούς ρυθμούς. Η κατασκευή του σταμάτησε τον τρίτο αιώνα μ.Χ.,
χωρίς όμως να φθάσει στην τελική φάση του, και ο μισοτελειωμένος ναός
κατέρρευσε τον 15ο αιώνα, εξαιτίας ενός σεισμού.

Εξωτερική άποψη του ναού του Απόλλωνα στα Δίδυμα της Ιωνίας.
Ωστόσο, ακόμη και τα ερείπια που απόμειναν είναι αρκετά, σύμφωνα με τουςαρχαιολόγους, για να δείξουν ότι επρόκειτο για έναν από τουςμεγαλύτερους και εντυπωσιακότερους ναούς της αρχαιότητας. Η βάση τουέχει ύψος 4 μέτρα, και οι διαστάσεις της είναι 60 επί 120 μέτρα. Από τις108 κολώνες που βρίσκονταν επάνω της –κάθε μία από τις οποίες είχε ύψος20 μέτρα– έχουν απομείνει όρθιες τρεις.

Για ένα τόσο μεγαλόπρεπο έργο, σίγουρα χρειαζόταν ένας ιδιαίτερος καιπολύπλοκος αρχιτεκτονικός σχεδιασμός. Όμως, σε τι μορφή και τι υλικόείχαν αποτυπωθεί τα σχέδια του ναού, και που βρίσκονταν, δεδομένου ότιαπαιτήθηκαν δεκάδες χρόνια για να κατασκευαστεί –παρόλο που δεν έφτασεστο τελικό στάδιο– και οι αρχιτέκτονές του Παιώνιος και Δάφνις δενβρίσκονταν εν ζωή;

Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα δόθηκε μια ημέρα, τον Οκτώβρη του 1979.Εκείνη την περίοδο ο Γερμανός αρχαιολόγος Λόθαρ Χασελμπέρκερ, από τοΠολυτεχνείο του Μονάχου, μελετούσε την αρχιτεκτονική του ναού τουΑπόλλωνα, όταν, χωρίς να το περιμένει, ανακάλυψε τα σχέδια του ναού.Επάνω στα μάρμαρα ορισμένων από τους κατώτερους τοίχους του, διέκρινεδεκάδες λεπτές, αβαθής χαραγματιές.

Η επεξεργασία σε υπολογιστή αποκαλύπτει το κρυμμένο σχέδιο στοΒουλευτήριο της Πριήνης στη Μικρά Ασία.

Ήταν η πρώτη φορά που έβλεπε αυτές τις γραμμές, παρόλο που δεκάδες φορέςείχε περιδιαβεί τα ερείπια του ναού. Σταμάτησε, λοιπόν, έκπληκτος καιπροσπαθούσε να συνειδητοποιήσει το τι είχε ανακαλύψει, όταν σιγά-σιγάάρχισαν να ξεθωριάζουν οι γραμμές, να “κρύβονται” ξανά στο λευκόμάρμαρο, καθώς ο ήλιος μετακινούνταν αργά στον ουρανό.

Με άλλα λόγια, οι γραμμές αποκαλύφθηκαν χάρη στο ότι ο Χασελμπέρκερβρέθηκε στο σωστό σημείο την κατάλληλη στιγμή, όταν η θέση του ήλιουήταν τέτοια που επέτρεψε να γίνουν ορατά τα “μυστικά χαράγματα”.

Ο Χασελμπέρκερ εξακολούθησε να πηγαίνει στον ναό τις επόμενες ημέρες,και σε διαφορετικές ώρες, αναζητώντας παρόμοια χαράγματα και σε άλλουςτοίχους του. Έτσι, ανακάλυψε πολλές ευθείες γραμμές, κύκλους,τεταρτοκύκλια, ακόμη και πιο σύνθετα σχήματα.

Το πάχος των γραμμών ήταν τόσο όσο αυτών ενός μολυβιού, και το βάθοςτους έφθανε το μισό χιλιοστό. Σε κάποια σημεία είχαν σβήσει εξαιτίας τηςδιάβρωσης δύο χιλιάδων ετών, ενώ σε άλλα είχαν καλυφθεί απόασβεστολιθικό ίζημα, το οποίο είχε δημιουργηθεί από την εξάτμιση τουβρόχινου νερού από το μάρμαρο.

Ωστόσο, στο μεγαλύτερο μέρος τους ήταν ακόμη ορατές, παρ’ όλους τουςαιώνες που είχαν περάσει από την χάραξή τους και το ότι ήτανεκτεθειμένες στα καιρικά φαινόμενα.

Τα μυστικά των αρχαίων σχεδιαστών
Αρχίζοντας να αντιγράφει τις γραμμές σε χαρτί, ο Χασελμπέρκερ διαπίστωσεότι ήταν τόσο καλοσχεδιασμένες και ακριβείς, ώστε συμπέρανε ότι αυτοίπου τις είχαν χαράξει ήταν εξαιρετικοί τεχνίτες, αν όχι και οι ίδιοιαρχιτέκτονες. Τα σχέδια του ναού, λοιπόν, ήταν αποτυπωμένα επάνω σταδομικά υλικά του και κάλυπταν μια τεράστια έκταση εκατοντάδωντετραγωνικών μέτρων. Τα περισσότερα ήταν σε φυσικό μέγεθος, και έτσιφαίνονταν ακόμη και ορισμένα σημεία όπου είχαν γίνει αλλαγές από τουςαρχιτέκτονες.

Σχέδιο της βάσης ιονικού κίονα από το άδυτο του ναού του Απόλλωνα σταΔίδυμα της Ιωνίας, όπως τον αποτύπωσε ο Λόθαρ Χασελμπέργκερ.

Όσον αφορά τις κολόνες, εξαιτίας του μεγάλου ύψους τους, είχαν αποδοθείπλαγίως και μόνο το μισό τους, εφόσον το άλλο μισό ήταν ακριβέςαντικαθρέφτισμα του σχεδίου. Ακριβώς στα σχέδια αυτά ήταν που οΧασελμπέρκερ ανακάλυψε ορισμένα από τα εσκεμμένα λάθη των αρχιτεκτόνων.

Η γιγάντια βάση του ναού, όπου βρίσκονταν οι κίονες, δεν ήταν απολύτωςεπίπεδη, αλλά διογκωνόταν κατά 11 εκατοστά προς το κέντρο της.

Ακόμη, οι επιφάνειες των κιόνων δεν ήταν παράλληλες, αλλά διογκώνοντανκατά 4,65 εκατοστά καθώς ανέβαιναν προς τα πάνω, σχηματίζοντας μιαελαφρά καμπύλη προς τα έξω, και λέπταιναν πάλι καθώς έφθαναν στην κορυφήτους.

Για να δημιουργήσουν ένα μέλος του ναού που απαιτούσε πολύπλοκοσχεδιασμό (όπως η βάση μιας κολόνας) οι αρχαίοι αρχιτέκτονες χάρασσαναρκετούς γεωμετρικούς συνδυασμούς ίσιων γραμμών, τις οποίες διαιρούσανστη συνέχεια σε τρίτα. Κατόπιν χάρασσαν κύκλους διαφορετικών διαμέτρωνκαι τους συνδύαζαν, με βάση γεωμετρικές αρχές, με τις γραμμές. Αυτό τουςέδινε το ζητούμενο σχήμα που θα έπρεπε να είχε το μέλος του ναού.

Στο σημείο αυτό, ωστόσο, σταματούσε η γεωμετρία και έμπαιναν οι αρχέςτης οπτικής, “ενσαρκωμένες” στο πρόσωπο του αρχιτέκτονα. Μια ελαφρώςμεγαλύτερη καμπύλη, ή μια ευθεία που σε κάποιο σημείο της καμπύλωνεελαφρά, χαραγμένη συνήθως χωρίς διαβήτη, ελεύθερα, από το χέρι τουκαλλιτέχνη, υποδείκνυε τα σημεία των παρεμβάσεων∙ εκεί που θα έπρεπε ναγίνει η υπέρβαση της γεωμετρίας προς χάρη της αισθητικής. Έτσι,εμφανιζόταν η “ατέλεια” στην αρχιτεκτονική του ναού, η οποία ονομαζότανένταση.

Μετά την ανακάλυψη του Χασελμπέρκερ, οι αρχαιολόγοι ανά τον κόσμοάρχισαν να ψάχνουν τα αρχαία μνημεία και τους ναούς, προσδοκώντας σεπαρόμοιες ανακαλύψεις. Από πρακτικής πλευράς, ήταν δύσκολο να βρεθούνάλλα σχέδια, εφόσον αυτά που βρίσκονταν στη βάση, θα είχαν σκεπαστεί απόό,τι είχε κτιστεί, ενώ αυτά στους τοίχους –σε όσους είχαν μείνειανέπαφοι– θα είχαν σβηστεί από την αρχαιότητα.

Το εσωτερικό του ναού του Απόλλωνα στα Δίδυμα της Ιωνίας.
Μετά την ολοκλήρωση ενός ναού, το τελικό στάδιο στην κατασκευή του ήτανη λείανση των τοίχων του, πράγμα που σήμαινε αφαίρεση τουλάχιστον ενόςχιλιοστού της επιφάνειάς τους. Κάποιο αρχαιολόγοι, ωστόσο, φάνηκαντυχεροί εφόσον βρέθηκαν αρκετά από τα θεωρούμενα χαμένα σχέδια, όπωςαυτά του ναού της Αθηνάς στην Πριήνη ή της Άρτεμης στις Σάρδεις.

Αυτή η πολύπλοκη τεχνική αποτύπωσης αρχιτεκτονικών σχεδίων στα δομικάυλικά του ίδιου του κτιρίου είναι μια μοναδική επινόηση των αρχαίωνΕλλήνων, την οποία δανείστηκαν αργότερα οι Ρωμαίοι. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοιεπίσης χρησιμοποιούσαν την ίδια τεχνική σε πιο απλή μορφή, ενώ ηεφαρμογή της φτάνει έως και τις πολύ πρόσφατες εποχές. Χαρακτηριστικάπαραδείγματα χρήσης της είναι τα αρχιτεκτονικά σχέδια που ανακαλύφθηκανστους τοίχους και τα πατώματα των Καθεδρικών στην πόλη του Γιορκ, στηΣαρτρ και στην Ρεμς.

Χάρη στην τύχη (ή στην αφύπνιση γνώσεων απ’ το παρελθόν) λύθηκε έναμυστήριο που βασάνιζε επί δεκαετίες τους αρχαιολόγους. Τεχνικέςαποτύπωσης και διαφύλαξης πληροφοριών αφάνταστες για τους σύγχρονους πουαπαιτούν ιδιαίτερες συνθήκες για να αποκαλυφθούν.

Παράλληλα δημιουργήθηκε ένα νέο πεδίο έρευνας για την αρχιτεκτονική τωναρχαίων κτιρίων, που πιθανόν να οδηγήσει σε περαιτέρω ενδιαφέρονταστοιχεία, όσον αφορά τις αρχιτεκτονικές επιλογές διαφόρων αρχαίωνπολιτισμών, και τις ιδιαιτερότητες (ακουστικές και οπτικές) πουπροσφέρουν αυτές.